سرطان تخمدان، سرطانی است که در تخمدان‌های زنان شروع می‌شود. تخمدان‌ها اندام‌های کوچکی در دستگاه تناسلی زنان هستند که تخمک‌ها را ایجاد می‌کنند. تشخیص این نوع سرطان می‌تواند دشوار باشد، زیرا اغلب در مراحل ابتدایی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. پس از تشخیص، سرطان تخمدان را می‌توان با شیمی درمانی و جراحی برای حذف هر گونه تومور درمان کرد. در ادامه این مقاله به بررسی این بیماری، روش های تخشیص و درمان آن خواهیم پرداخت.

سرطان تخمدان چیست؟

سرطان زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های بدن شروع به رشد غیر طبیعی می‌کنند. سرطان می‌تواند در هر ناحیه‌ای از بدن اتفاق بیفتد. هنگامی که این رشد غیر طبیعی در تخمدان اتفاق می‌افتد، شما به سرطان تخمدان مبتلا می‌شوید. همه سلول‌ها چرخه زندگی خود را طی می‌کنند. سلول ها زمانی که دیگر تاثیرگذار نیستند یا عمر مفید خود را پشت سر گذاشته‌اند، تحت “مرگ برنامه ریزی شده سلولی” قرار می‌گیرند. در این مرحله، سلول‌ها می‌میرند

گاهی سلول‌ها به سرعت شروع به رشد می‌کنند یا زمانی که باید از بین بروند، دیگر نمی‌میرند. این رشد غیرطبیعی سلول‌ها می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند که معمولاً منجر به تشکیل تومور می‌شود. یک تومور می‌تواند سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشد.

تومورهای خوش خیم و بدخیم در بدن تاثیر متفاوتی دارند. تومور خوش خیم در سراسر بدن پخش نمی‌شود، بلکه این نوع تومور در یک مکان می‌ماند و به مرور زمان به آرامی رشد می‌کند. در این شرایط متخصصین توصیه به تحت نظر گرفتن تومور و یا جراحی برای برداشتن تومور می کنند. به طور معمول، تومورهای خوش خیم خطر فوری برای سلامتی فرد ندارند.

تومورهای بدخیم تهاجمی‌تر هستند و به سرعت رشد می‌کنند و می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن حمله کنند و با گسترش در بدن مشکلات بیشتری ایجاد کنند. هنگامی که سلول‌های بدخیم (سرطانی) در تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند، به این بیماری”سرطان تخمدان” گفته می‌شود.

تخمدان چیست؟

تخمدان‌ها بخشی از دستگاه تناسلی هستند. اگر اندام‌های دستگاه تناسلی زنان را همانند مثلثی وارونه تصور کنید، تخمدان‌ها یک جفت اندام گرد در گوشه‌های بالایی هستند. تخمدان‌‌ها هر کدام به اندازه یک گردو هستند که به رحم متصل هستند و دو لوله نازک به نام لوله‌های فالوپ در بین آن‌ها وجود دارد. رحم پایین‌ترین نقطه مثلث را تشکیل می‌دهد. در طول سال‌های باروری (سال هایی که یک زن می تواند باردار شود)، تخمک‌ها در تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند، از لوله‌های فالوپ پایین آمده و سپس به رحم می‌رسند.

علت سرطان تخمدان چیست؟

علت سرطان تخمدان هنوز مشخص نیست. اما در صورت داشتن موارد زیر خطر ابتلا به سرطان تخمدان بیشتر می شود:

• سابقه خانوادگی سرطان تخمدان یا به ارث بردن جهش ژنی (BRCA1 یا BRCA2)
• نداشتن سابقه بارداری
• اندومتریوز
• سرطان سینه، سرطان رحم یا سرطان کولورکتال (روده)
• همچنین با افزایش سن، خطر ابتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد.

یکی دیگر از عوامل خطر ابتلا به این بیماری سندرم لینچ است. این اختلال ارثی است و می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهد. سندرم لینچ با بسیاری از انواع دیگر سرطان ها در ارتباط است. اگر دچار این بیماری هستید، احتمال ابتلای شما به سایر سرطان‌ها نیز بالاتر است.

علائم سرطان تخمدان چیست؟

متأسفانه، سرطان تخمدان می‌تواند قبل از ایجاد علامت، نسبتا بزرگ شده و در سراسر شکم گسترش یابد. این موضوع می‌تواند تشخیص زودهنگام این بیماری را دشوار کند. علائم سرطان تخمدان شامل موارد زیر است:

• درد، ناراحتی یا نفخ در شکم و لگن.
• تغییر در عادات غذایی، از جمله سیری زودرس و کاهش اشتها. همچنین ممکن است نفخ و آروغ و گاهی اوقات حتی درد معده را تجربه کنید.
• خونریزی غیرطبیعی یا ترشحات واژن (به خصوص اگر خونریزی خارج از چرخه قاعدگی معمولی شما یا بعد از یائسگی اتفاق می‌افتد)
• اسهال یا یبوست.
• احساس هر گونه توده غیرعادی یا افزایش اندازه شکم.
• تکرر ادرار یا فوریت (احساس نیاز به تخلیه فوری مثانه)

ژن چیست و چه ارتباطی با سرطان تخمدان دارد؟

ژن‌ها بخشی از DNA و اساساً دستورالعمل ایجاد و عملکرد سلول هستند. هر فردی با ترکیب ژنتیکی خاصی متولد می شود. ژن‌های هر فرد می‌توانند تحت تأثیر خانواده او (ویژگی‌های ارثی) و تغییراتی که در طول زمان در ژن‌ها اتفاق می‌افتد، قرار بگیرند. این تغییرات جهش نامیده می شود. دو تا از شایع ترین ژن‌هایی که جهش آن‌ها با سرطان تخمدان مرتبط است، BRCA1 و BRCA2 هستند.

انواع سرطان تخمدان

نوع سلولی که سرطان در آن شروع می شود، نوع سرطان تخمدان را تعیین می‌کند و به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد کدام درمان برای بیمار اثر بخش است. انواع سرطان تخمدان عبارتند از:

سرطان اِپیتلیال تخمدان: این نوع رایج‌ترین سرطان تخمدان است. شامل چندین زیرگروه، از جمله سرطان سِروز و کارسینوم موسینوس است.

تومورهای استرومایی: این تومورهای نادر معمولاً در مراحل اولیه نسبت به سایر سرطان‌های تخمدان تشخیص داده می‌شوند.

تومورهای سلول زایا: این سرطان‌های نادر تخمدان در سنین پایین‌تر رخ می‌دهند.

سرطان تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای بسیاری از انواع سرطان، آزمایش‌های غربالگری وجود دارد که پیش-سرطان یا سرطان را در مراحل اولیه و قبل از بروز علائم تشخیص می‌دهند. پاپ اسمیر، ماموگرافی و کولونوسکوپی نمونه‌هایی از تست‌های غربالگری در سرطان‌های دیگر هستند که بسیاری از افراد با آن آشنا هستند. متاسفانه هیچ آزمایش غربالگری برای سرطان تخمدان وجود ندارد. آزمایش‌ها معمولاً پس از بروز علائم انجام می‌شود. برای تشخیص هر چه سریع تر این بیماری باید نسبت به بدن خود آگاهی داشته باشید و هنگامی که متوجه نشانه های غیرعادی شدید به پزشک مراجعه کنید.

پزشک متخصص تشخیص را با یک شرح حال و یک معاینه فیزیکی، از جمله معاینه لگن شروع می‌کند. این معاینه برای بررسی هرگونه رشد غیرطبیعی یا بزرگ شدن اندام‌ها در لگن استفاده می‌شود. معاینه اولیه اطلاعاتی را به پزشک ارائه می‌دهد و به انتخاب آزمایش‌های مورد نیاز کمک می‌کند. آزمایش‌های بعدی می توانند شامل موارد زیر باشند:

سونوگرافی لگن

سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخلی بدن استفاده می‌کند. این کار را می‌توان از روی پوست (معمولاً شکم) یا به صورت داخلی انجام داد. سونوگرافی داخلی را سونوگرافی ترانس واژینال می‌نامند. این تست‌های تصویر برداری بدون درد هستند و نیاز به آمادگی قبلی از جانب بیمار ندارند. پزشک در طول انجام این تست تخمدان‌ها را مشاهده کرده و رشد آن ها را بررسی می‌کند. سونوگرافی هر نوع رشد خوش خیم یا بدخیم تخمدان ها را نشان می دهد. این آزمایش معمولاً با چندین آزمایش دیگر انجام می‌شود که تشخیص سرطان را تأیید ‌کند.

سایر آزمایش‌های تصویربرداری که می‌تواند به تشخیص سرطان تخمدان کمک کند شامل موارد زیر است:

• MRI
• سی تی اسکن
• پت اسکن (PET scan)
• رادیوگرافی قفسه سینه

آزمایش خون

یکی از دلایل آزمایش خون در سرطان تخمدان، برای تشخیص ماده‌ای به نام CA-125 در خون است. میزان بالای CA-125 در خون می‌تواند نشانه سرطان باشد. البته میزان CA-125 حتی در صورت وجود سرطان می‌تواند طبیعی باشد، همچنین در بسیاری از بیماری‌های دیگر (غیر سرطان) نیز میزان آن می تواند بالا باشد. به همین دلیل، آزمایش خون با سایر آزمایش‌ها برای تشخیص سرطان تخمدان استفاده می‌شود.

ارزیابی جراحی

سرطان تخمدان را می‌توان در طی یک عمل جراحی تشخیص داد. سرطان تخمدان معمولاً با جراحی و شیمی درمانی درمان می‌شود.

لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی نوعی جراحی است که در آن یک لوله باریک که در سر آن دوربین و لامپ کوچکی قرار دارد(لاپاروسکوپ) از طریق یک برش کوچک در شکم وارد بدن می شود. جراح، تخمدان ها و ناحیه اطراف آن را بررسی می کنند و نمونه برداری (بیوپسی) می‌کند. نمونه را به آزمایشگاه می فرستند و پزشک متخصص (پاتولوژیست) آن را بررسی می کند.

سرطان تخمدان چگونه مرحله بندی می‌شود؟

مرحله بندی روشی برای نشان دادن میزان گسترش سرطان است. برای تعیین مرحله سرطان، پزشک عوامل مختلفی را در نظر می گیرد، از جمله اینکه کدام اندام‌ها تحت تاثیر سلول‌های سرطانی قرار گرفته‌اند. وی مشخص می کند که آیا سرطان یک یا هر دو تخمدان را درگیر کرده است یا به اندام‌های مجاور در لگن، شکم یا بخش های دیگر سرایت کرده است یا خیر.

سلول‌های سرطانی راه‌های مختلفی برای انتشار در سراسر بدن دارند. سرطان تخمدان می‌تواند مستقیماً از طریق لگن و شکم، از طریق غدد لنفاوی یا از طریق عروق خونی گسترش یابد. این بیماری چهار مرحله دارد. در مراحل اولیه گسترش بیماری کمتر است و در مراحل بالاتر سرطان پیشرفته‌تر می‌شود.

مراحل سرطان تخمدان

همانطور که پیش‌تر گفته شد سرطان تخمدان ۴ مرحله دارد. مراحل سرطان را با حروف یونانی نشان می‌دهیم: I (یک)، II (دو)، III (سه) و IV (چهار). در این قسمت به بررسی مراحل سرطان تخمدان می پردازیم:

مرحله I

این مرحله به سه مرحله فرعی (مرحله IA، مرحله IB و مرحله IC) تقسیم می‌شود. در مرحله اول، سرطان فقط در یک تخمدان یا یک لوله فالوپ وجود دارد. در مرحله IB سرطان در هر دو تخمدان یا لوله‌های فالوپ دیده می‌شود. در مرحله IC، سرطان در یک یا هر دو تخمدان یا لوله های فالوپ وجود دارد و در خارج از تخمدان (در قسمت بیرونی خود اندام یا درگیری در حد سلولی در فضای اطراف تخمدان، به نام حفره صفاقی) نیز وجود دارد.

مرحله  II

مرحله دوم نیز به چند مرحله دیگر تقسیم می‌شود. در مرحله IIA، سرطان دیگر تنها در داخل تخمدان نیست و به رحم گسترش یافته است. در مرحله IIB، سرطان به سایر اندام‌های مجاور لگن گسترش یافته است.

مرحله III

در این مرحله تومور به فضای شکم گسترش یافته است؛ این گسترش می‌تواند به صورت متاستاز لنفاوی یا رسوب و لانه‌گزینی در شکم باشد.

این مرحله شامل سه مرحله فرعی است. در مرحله IIIA، سرطان از طریق غدد لنفاوی به خارج از حفره صفاق (شکم) گسترش یافته یا رسوب در حد میکروسکوپی در حفره شکم کرده است. در مرحله IIIB، رسوب داخل شکم با چشم غیر مسلح دیده می‌شود، ولی کمتر از ۲ سانتی‌متر است. در مرحله IIIC، رسوب داخل شکم بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر است. در این مرحله می‌تواند سطح اندام‌های دیگر مانند کبد را نیز درگیر کند.

مرحله IV

سرطان مرحله IV پیشرفته‌تر است. در این مرحله سرطان در سراسر بدن پخش شده است. در مرحله IVA، در نزدیکی ریه‌ها و در مرحله IVB سرطان را می‌توان در کبد، طحال، یا ارگان‌های خارج شکم (مانند غدد لنفاوی کشاله ران) یافت. همچنین درگیری دیواره روده نیز معادل مرحله IVB است.

مرحله بندی سرطان مهم به پزشک کمک می‌کند تا یک برنامه درمانی مناسب برای بیمار تهیه نماید، از این رو حائز اهمیت است.

سرطان تخمدان چگونه درمان می‌شود؟

هدف از درمان سرطان این است که تا حد امکان، مقدار بیشتری از سرطان را در بدن از بین برد. درمان سرطان تخمدان معمولا شامل برداشتن اندام‌های تناسلی و هر عضوی است که درگیر سرطان شده است، از جمله بخش‌هایی از روده و اُمنتوم (ماده‌ای چرب که روده‌ها را می‌پوشاند).

برداشتن جراحی سرطان تخمدان را می توان از طریق روشی به نام لاپاراسکوپی (یک جراحی کم تهاجمی که برای تشخیص سرطان نیز استفاده می‌شود) یا با لاپاراتومی انجام داد. لاپاراتومی روشی است که در آن پزشک با استفاده از یک برش بزرگ‌تر شکم را باز می‌کند و می‌تواند تخمدان‌ها را خارج کند؛ به آن جراحی «باز» نیز می‌گوییم. سایر اندام‌هایی که سرطان در آن‌ها گسترش یافته است نیز ممکن است در طی این روش برداشته شوند. پزشک متخصص ممکن است شیمی درمانی را قبل یا بعد از عمل جراحی بسته به عوامل متعددی از جمله میزان گسترش سرطان در زمان تشخیص تجویز کند.

داروهای شیمی درمانی، داروهایی هستند که برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی طراحی شده‌اند.

آیا می‌توان از سرطان تخمدان جلوگیری کرد؟

هیچ راهی برای پیشگیری کامل از سرطان تخمدان وجود ندارد. می‌توانید با حفظ وزن سالم و انجام عادات خوب سبک زندگی (ورزش، داشتن یک رژیم غذایی متعادل، محدود کردن الکل) خطر ابتلا به سرطان را در آینده کاهش دهید. در حال حاضر هیچ آزمایش غربالگری وجود ندارد که بتواند سرطان تخمدان را به طور قطع شناسایی کند. بسیاری از خانم ها تا زمانی که علائم این بیماری بروز نکند، متوجه آن نمی‌ شوند.

اطلاع از سابقه خانوادگی این بیماری می‌تواند به شما کمک کند تا برای هر گونه خطر ابتلا به سرطان تخمدان آماده شوید. اگر این نوع سرطان در خانواده شما وجود دارد، با پزشک در مورد آن صحبت کنید. اگر جهش ژنتیکی مانند جهش BRCA دارید، جراحی برای برداشتن تخمدان‌ها و لوله‌ها قبل از سرطانی شدن آنها ضروری است.

چه چیزی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد؟

زنانی که بچه دار شده‌اند یا از دارو های ضد بارداری خوراکی (قرص‌های ضد بارداری) استفاده می‌کنند، کمتر در معرض ابتلا به سرطان تخمدان هستند. اگر برای مدت طولانی‌تری (حداقل پنج سال) از قرص‌های ضدبارداری استفاده کرده‌اید، خطر کمتری برای ابتلا به سرطان تخمدان خواهید داشت.

منبع: my.clevelandclinic.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید