هنگامی که سخن از درمان انواع سرطان به میان می‌آید، اغلب افراد تنها به روش‌ها و پروسه درمان می‌پردازند؛ غافل از این که مراقبت‌های بعد از انجام هر یک از آن‌ها نیز بسیار مهم است. در این مقاله به دغدغه‌های بیماران تحت درمان در رابطه با مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی و پاسخ به سوال «روزهای بعد از پرتو درمانی چه باید کرد؟» پرداخته‌ایم.

در ادامه اقداماتی را ذکر کرده‌ایم که می‌توانید برای مراقبت از خود در طول و بعد از درمان انجام دهید. به خاطر داشته باشید که علائم و مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی، به محل دریافت درمان بستگی دارند.

روزهای بعد از پرتو درمانی

حدود دو هفته پس از اولین جلسه درمان، احتمالا متوجه عوارض جانبی یا علائمی ناشی از پرتو درمانی می‌شوید. این علائم ممکن است در طول دوره درمان ادامه داشته باشند؛ اما جای نگرانی نیست و پس از پایان درمان، به تدریج کاهش می‌یابند. پزشک یا پرستار شما با پیش‌بینی علائم احتمالی و مدت زمان ماندگاری آن‌ها، با شما صحبت کرده و در این مسیر شما را همراهی خواهد کرد. به خاطر داشته باشید که پیروی از دستورالعمل‌ها، نقشی کلیدی در ارتقای آسایش شما ایفا می‌کند.

پس از اتمام دوره پرتودرمانی، ادامه روند مراقبت از خود بسیار مهم است. صرف نظر از نوع سرطان، شما به معاینات منظم و احتمالاً آزمایش‌ها و اسکن اشعه ایکس نیاز خواهید داشت تا مشخص شود که درمان چقدر موفقیت‌آمیز بوده و آیا به درمان اضافی نیاز دارید یا خیر.

پزشک متخصص که شما را به پرتو درمانی ارجاع داده است، در صورت نیاز، ویزیت‌های پیگیری را برنامه‌ریزی می‌کند. در طول مراقبت‌ و پیگیری‌ها، پزشک پرتو درمانی ممکن است با توجه به نحوه مقابله شما با بیماری و پاسخ بدنتان به معالجه، درمان‌های بیشتر سرطان، توانبخشی و مشاوره را توصیه کند.

بیشتر بیماران برای ویزیت‌های پیگیری منظم به انکولوژیست پرتو خود مراجعه می‌کنند. برخی دیگر به پزشک مراقبت‌های اولیه، جراح یا انکولوژیست پزشکی ارجاع داده می‌شوند. انکولوژیست، پزشکی است که برای تجویز شیمی‌درمانی (درمان با داروهای ضدسرطان) آموزش دیده است.

به یاد داشته باشید که نوع مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی و پیگیری که شما نیاز دارید، به نوع سرطان و سایر درمان‌هایی که قبلاً انجام داده‌اید یا ممکن است در آینده نیاز داشته باشید، بستگی دارد.

بعد از پرتو درمانی چه باید کرد؟

پس از اتمام پرتو درمانی، تیم درمان شما، نحوه مراقبت از ناحیه تحت درمان و راهکارهای مدیریت عوارض پرتو درمانی را به شما آموزش خواهند داد. همچنین در صورت بروز هرگونه نگرانی، به شما خواهند گفت که با چه کسی تماس بگیرید.

زندگی سالم پس از سرطان می‌تواند چالش‌های خاص خود را داشته باشد. ممکن است با اتمام درمان، احساسات متفاوتی داشته باشید و از این که هر درد و رنجی به معنای بازگشت سرطان باشد، نگران باشید.

برخی افراد احساس می‌کنند که باید به سرعت به زندگی عادی خود بازگردند؛ اما مهم است که به خودتان زمان بدهید تا با تغییرات جسمی و عاطفی کنار بیایید و با سرعت خودتان یک روال روزانه جدید را ایجاد کنید. خانواده و دوستان شما نیز ممکن است به زمان نیاز داشته باشند تا با شرایط جدید وفق پیدا کنند.

مرکز مشاوره سرطان می‌تواند شما را با افراد دیگری که تجربه سرطان داشته‌اند، مرتبط کند و اطلاعاتی در مورد جنبه‌های عاطفی و عملی زندگی خوب بعد از سرطان به شما ارائه دهد.

مراقبت‌های عمومی دوران رادیوتراپی

ممکن است در حین بازسازی بافت‌های سالم، به استراحت بیشتری نیاز داشته باشید. در صورت نیاز، در طول روز، خیلی کوتاه استراحت کنید و در شب بیشتر بخوابید. برای بازسازی قوای خود، به زمان نیاز دارید؛ بنابراین بهتر است به جای شروع ناگهانی و کامل فعالیت‌ها، کم کم آن‌ها را از سر بگیرید.

برخی افراد در طول پرتو درمانی به شغل و فعالیت حرفه‌ای خود ادامه می‌دهند؛ در حالی که برخی دیگر تصمیم به استراحت موقت از کار می‌گیرند. شما می‌توانید به محض اینکه احساس بهبودی کردید، حتی در حین ادامه پرتو درمانی، به کار خود بازگردید. اگر شغل شما نیاز به بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت بدنی زیاد دارد، ممکن است تا بازیابی کامل قوای خود، نیاز به تغییر فعالیت‌ها داشته باشید.

پس از درمان سرطان، احتمالاً بیشتر به احساسات بدنتان توجه می‌کنید. در صورت مشاهده هر گونه علائم غیرمعمول، حتماً آن‌ها را با پزشک خود در میان بگذارید. این علائم شامل موارد زیر می‌شوند:

• درد مداوم، به خصوص در یک نقطه خاص
• توده، برجستگی یا تورم
• تهوع، استفراغ، اسهال یا بی‌اشتهایی
• کاهش وزن بدون دلیل
• تب یا سرفه مداوم
• بثورات، کبودی یا خونریزی غیرمعمول

مصرف منظم داروها

دستورالعمل‌های مربوط به تمام داروهایی که به شما داده شده است را به دقت دنبال کنید و از هدف هر دارو، دوز مناسب و نحوه مصرف آن مطمئن شوید. قبل از مصرف هر گونه داروی بدون نسخه، داروی گیاهی، ویتامین یا مکمل، با پزشک خود مشورت کنید. برخی از این داروها ممکن است مناسب شما نباشند.

همچنین، اگر داروهای شما به درستی عمل نمی‌کنند، به پزشک خود اطلاع دهید و در مصرف منظم و به موقع داروهای خود، نهایت دقت را داشته باشید. استفاده درست و در زمان دقیق از داروها، از مهم‌ترین مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی می‌باشد.

تغذیه مناسب این دوران

در طول رادیوتراپی، پیروی از یک رژیم غذایی سالم و مغذی برای حفظ سلامتی و قدرت بدن بسیار مهم است. نوشیدن مایعات فراوان، به خصوص آب، به دفع سموم از بدن و حفظ تعادل هیدراتاسیون کمک می‌کند.

اگر میل به خوردن غذاهای کامل ندارید، می‌توانید وعده های غذایی را به چند وعده کوچک در طول روز تقسیم کنید. این روش به دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدنتان کمک می‌کند. در برخی افراد، کاهش وزن در طول رادیوتراپی طبیعی است. اگر با مشکل در غذا خوردن روبرو هستید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهد.

مراقبت بعد از رادیوتراپی خارجی

مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی و رادیوتراپی خارجی، به نوع بیماری و محل تابش پرتو بستگی دارد. با این حال، برخی از مراقبت‌های عمومی که باید انجام دهید به شرح زیر است:

• لباس‌های نرم و لطیف بپوشید تا پوستتان تحریک نشود.
• هر روز از مرطوب‌کننده‌های مناسب استفاده کنید تا پوستتان خشک نشود.
• آب و غذای سالم بخورید تا قوی بمانید.
• بدون اجازه پزشک، استامینوفن، داروهای ضد التهاب یا استروئید مصرف نکنید.
• از دستمال‌هایی استفاده کنید که پوستتان آسیب نبیند.
• به توصیه‌های پزشک درباره فعالیت و استراحت گوش کنید.
• اگر رادیوتراپی در ناحیه سر و گردن انجام شده، بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید.
• به خودتان زمان بدهید و صبور باشید.
• اگر وضعیت سلامتی‌تان تغییر کرد، به پزشک خود اطلاع دهید و همیشه با او در تماس باشید.

مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی و پس از رادیوتراپی به شما کمک می‌کند تا سریع‌تر بهبود پیدا کنید.

نکات مراقبتی بعد از رادیوتراپی داخلی (براکی تراپی)

برای بهبودی مجدد و سریع بعد از براکی تراپی، می‌توانید نکات زیر را در مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی انجام دهید:

1. برای اینکه توان بدنتان سریع‌تر بازیابی شود، به استراحت کافی نیاز دارید. شاید لازم باشد یک یا دو هفته استراحت کامل کنید.
2. غذاهای مقوی مثل گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ، لبنیات، میوه و سبزیجات بخورید.
3. آب و مایعات کافی بنوشید تا بدنتان به حالت عادی برگردد.
4. اگر علائم جدیدی داشتید، به پزشک خود مراجعه کنید و اوضاع خود را برای او توضیح دهید.
5. بعد از رادیوتراپی، پوستتان ممکن است خشک و حساس شود. برای مراقبت از پوستتان از مرطوب‌کننده‌های مناسب و صابون‌های ملایم استفاده کنید و از آب داغ و نور مستقیم خورشید دوری کنید.
6. بعد از اینکه روند بهبودی‌تان شروع شد و پزشک اجازه داد، می‌توانید به تدریج فعالیت‌های ورزشی سبک را شروع کنید.

نکته مهم: این نکات برای همه بیماران یکسان نیست و ممکن است به نوع و شدت رادیوتراپی بستگی داشته باشد. بهترین راه برای مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی، مشورت با پزشک و عمل به توصیه‌های او است.

اقدامات بعد از رادیوتراپی در خانه

با پیروی از دستورالعمل‌های زیر در خانه، در طول یا بعد از پرتو درمانی، احساس بهتری خواهید داشت:

مراقبت‌های عمومی بعد از پرتو درمانی (عمومی)

• غذاهایی را آماده کنید که به راحتی پخته یا گرم می‌شوند.
• یک رژیم غذایی متعادل با تنوع غذایی بالا و سرشار از پروتئین و کالری داشته باشید.
• آب و مایعات دیگر را به مقدار زیاد مصرف کنید.
• قبل از مصرف هر گونه ویتامین، گیاهان دارویی یا مکمل، با پزشک خود صحبت کنید.
• اگر دهان یا گلو شما خشک یا دردناک شد، آب خنک بنوشید. مکیدن یخ نیز می‌تواند کمک کند.

مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی (پوستی)

• احساس آفتاب سوختگی در ناحیه تحت درمان طبیعی است. این ناحیه ممکن است خشک، تحریک‌پذیر، متورم، خارش‌دار، پوسته پوسته و دچار تاول شود.
• پوست را تمیز و خشک نگه دارید. از اسکراب یا صابون در ناحیه تحت درمان استفاده نکنید. با آب گرم بشویید.
• از تیم درمان خود بپرسید که چه نوع مرطوب‌کننده یا کرمی را می‌توانید استفاده کنید.
• از پزشک خود بپرسید که آیا اصلاح ناحیه تحت درمان مجاز است یا خیر.
• از قرار گرفتن ناحیه تحت درمان در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید. از پوست اطراف ناحیه تحت درمان محافظت کنید؛ زیرا این ناحیه بیشتر در معرض آفتاب سوختگی قرار می‌گیرد.
• تا زمانی که متخصص پرتو درمانی شما اجازه نداده، علامت‌های جوهر را پاک نکنید. هنگام شستشو، علامت‌ها را اسکراب نکرده و تا جای ممکن از صابون استفاده نکنید.
• از پوست در برابر گرما و سرما محافظت کنید.
• بعد از شنا در استخر، کاملاً خود را بشویید؛ زیرا کلر می‌تواند پوست را خشک کند.
• اگر پوست در ناحیه تحت درمان بریده یا خراشیده شد، به پزشک پرتو درمانی خود اطلاع دهید. او به شما خواهد گفت که چگونه از آن مراقبت کنید و در صورت نیاز، چگونه زخم‌ها را پانسمان کنید؛ مواردی مانند استفاده از چسب مخصوص پوست‌های حساس در خارج از ناحیه تحت درمان.
• از کمپرس یخ، پد گرم‌کننده، سونای بخار و وان آب گرم استفاده نکنید.
• از پوشاندن ناحیه تحت درمان با لباس‌های تنگ خودداری کنید.
• سعی کنید از چسب و بانداژ چسبناک روی پوست تحت درمان استفاده نکنید.

در ادامه، کامل‌تر به بررسی مراقبت‌های پوستی مهم در این دوره پرداخته‌ایم.

مراقبت از پوست پس از پرتو درمانی

واکنش‌های پوستی ناشی از پرتو درمانی موقتی هستند. این واکنش‌ها به طور کلی دو هفته پس از شروع درمان آغاز می‌شوند و ممکن است تا دو هفته پس از پایان درمان ادامه داشته باشند. پس از آن، پوست شروع به ترمیم و بهبود می‌کند. دستورالعمل‌های زیر فقط برای پوست ناحیه تحت درمان اعمال می‌شوند.

شستشوی پوست، از مراقبت‌های مهم بعد از پرتودرمانی است و برای انجام آن باید نکاتی را در نظر بگیرید که در ادامه نام خواهیم برد:

• پوست ناحیه تحت درمان را به آرامی با آب ولرم بشویید.
• با یک حوله نرم پوست خود را به آرامی خشک کنید.
• در صورت تمایل می‌توانید از صابون ملایمی مانند صابون‌های Ivory، Dove یا Basis استفاده کنید.
• از صابون‌های حاوی عطر یا مواد محرک خودداری کنید؛ زیرا می‌توانند پوست شما را خشک کنند.
• از لوسیون، عطر، دئودورانت یا پودر در ناحیه تحت درمان استفاده نکنید؛ زیرا این محصولات می‌توانند باعث تحریک پوست و تشدید واکنش‌های پوستی شوند.
• اگر برای مرطوب کردن پوست خشک خود به لوسیون نیاز دارید، با پرستار یا پزشک خود مشورت کنید.

پرتودرمانی می‌تواند پوست ناحیه تحت درمان را خشک‌تر از همیشه کند. این خشکی ممکن است باعث پوسته پوسته شدن و خارش پوست شود. در صورتی که به طور معمول از پودر استفاده می‌کنید و می‌خواهید در طول درمان نیز از فواید آن بهره‌مند شوید، تنها مقدار کمی پودر ذرت را روی ناحیه تحت درمان بپاشید. به هیچ وجه پوست این ناحیه را مالش ندهید، اسکراب نکنید و یا با ناخن خراش ندهید.

فراموش نکنید که به دلیل خشکی پوست، این ناحیه حساس‌تر شده و به راحتی دچار تحریک می‌شود. پس در صورت احساس خشکی یا خارش، حتما به پرستار خود اطلاع دهید. همچنین، قبل از اصلاح مو در ناحیه تحت درمان، حتما با پزشک یا پرستار خود مشورت کنید. در صورتی که آن‌ها اجازه اصلاح را دادند، تا زمان برطرف شدن کامل واکنش‌های پوستی، از ریش‌تراش برقی استفاده کنید.

نکاتی مهم برای مراقبت از پوست بعد از پرتودرمانی

پس از اتمام رادیوتراپی، مراقبت از پوست اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا ممکن است حساسیت، سوختگی، عفونت و بثورات پوستی تا چند هفته بعد از درمان ادامه داشته باشد. برای مراقبت‌های پوستی بعد از پرتو درمانی، نکات زیر را رعایت کنید:

بعد از پرتو درمانی، از قرار دادن آب داغ، وسایل گرم‌کننده، پدهای برقی حرارتی یا کمپرس گرم روی ناحیه تحت درمان خودداری کنید. همچنین، این ناحیه را تا حد امکان از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید. در طول درمان و حداقل تا یک سال بعد از اتمام آن، از آفتاب سوختگی شدید پرهیز کنید. برای محافظت از پوست، از کرم ضدآفتاب با SPF 20 یا بالاتر استفاده کنید و یا ناحیه تحت درمان را با لباس بپوشانید.

تا زمان بهبود کامل هر گونه واکنش پوستی ناشی از رادیوتراپی، از شنا کردن و استفاده از جکوزی خودداری کنید. هر گونه تغییر پوستی را به پرستار یا پزشک خود گزارش دهید.

برای تسریع بهبودی، پوست خود را تمیز، خشک و تا حد امکان در معرض هوا نگه دارید. فقط از لباس‌های گشاد و نخی روی ناحیه تحت درمان استفاده کنید تا از تحریک بیشتر جلوگیری شود.

به نواحی چین‌دار پوست مانند زیر بغل یا کشاله ران توجه ویژه داشته باشید. پوست این نواحی بیشتر در معرض زخم و پوسته پوسته شدن است. این نواحی را تمیز و خشک نگه دارید. همچنین در صورت مشاهده هر گونه رطوبت، چسبندگی یا تاول در ناحیه تحت درمان، به پرستار یا پزشک خود اطلاع دهید و مراقبت‌های بعد از رادیوتراپی را رعایت کنید.

مدیریت درد بعد از پرتو درمانی

برخی از بیماران ممکن است بعد از پرتو درمانی در محل درمان دچار درد شوند. برای تسکین این درد، از پد گرم‌کننده یا کمپرس گرم استفاده نکنید. برای برخی از افراد، مسکن‌های خفیف کافی هستند. اگر درد شدید دارید، از پزشک خود در مورد داروهای تجویزی یا روش‌های دیگر تسکین درد سوال کنید.

از آنجا که درد می‌تواند در هنگام ترس یا اضطراب بدتر شود، انجام تمرینات آرامش‌بخش مفید است. روش‌های دیگر مانند هیپنوتیزم، بیوفیدبک و طب سوزنی نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند. مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی نیز می‌تواند در کاهش و مدیریت این دردها تاثیر زیادی داشته باشد.

درمان حالت تهوع، استفراغ و اسهال بعد از رادیوتراپی

جهت درمان و بهبود حالت تهوع، اسهال و استفراغ، نکات زیر را رعایت کنید و در برنامه مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی خود قرار دهید:

• مایعات شفاف مانند آب، آبمیوه و سوپ را به طور مکرر و در مقادیر کم بنوشید. نوشیدن مایعات بیشتر از حد معمول به دفع سموم از بدن و حفظ تعادل هیدراتاسیون کمک می‌کند.
• داروهایی را که پزشک برای شما تجویز کرده است، به موقع و طبق دستور مصرف کنید.
• اگر در مصرف داروها مشکلی دارید، با پزشک یا سایر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی خود صحبت کنید.
• وعده‌های غذایی کم‌حجم و مکرر همراه با میان‌وعده‌های سالم می‌تواند به تحمل بهتر غذا کمک کند.
• بعد از غذا کمی صبر کنید و سپس در صورت تمایل، مجدد مقدار کمی غذا میل کنید.
• از پرخوری و خوردن بیش از حد ظرفیت معده خود پرهیز کنید.
• غذاهای کم‌فیبر، نرم و ملایم را انتخاب کنید.
• از مصرف غذاهای تند، سرخ شده، چرب، گازدار و پر قند خودداری کنید.
• غذاهای سالم و مغذی مانند میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های کم‌چرب و لبنیات کم‌چرب را در رژیم غذایی خود بگنجانید. یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به روند بهبودی شما کمک کند.

چه موقع باید به دنبال مشاوره پزشکی باشید؟

پس از اتمام رادیوتراپی، شما به طور منظم توسط متخصص انکولوژی و رادیوتراپی در مرکز درمان معاینه خواهید شد. این معاینات با گذشت زمان، با تعداد دفعات کمتر و فواصل بیشتر انجام می‌شود. ممکن است برای مدیریت علائم مداوم، جلسات پیگیری پس از درمان سرطان با پرستاران مرکز درمان داشته باشید. همچنین معاینات دوره‌ای با سایر متخصصان انجام خواهد شد و مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی مرور و پیگیری می‌شود.

در صورت نیاز، می‌توانید از حمایت‌های مداوم متخصصان بهداشت مانند متخصص تغذیه بعد از پرتو درمانی، فیزیوتراپیست یا آسیب‌شناس بهره‌مند شوید. بسیاری از افراد در آستانه معاینات یا آزمایش‌های دوره‌ای، بیشتر به سرطان فکر می‌کنند و ممکن است احساس اضطراب داشته باشند. اگر در مدیریت این اضطراب مشکل دارید، با تیم درمان خود صحبت کنید یا با مرکز مشاوره سرطان تماس بگیرید.

در صورت بروز هرگونه مشکل سلامتی بین معاینات دوره‌ای، فوراً به تیم درمان خود اطلاع دهید. بسیاری از عوارض دیررس یا بلندمدت رادیوتراپی، در صورت شناسایی زودهنگام، قابل درمان یا مدیریت هستند.

نتیجه‌گیری

پرتو درمانی با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلول‌های تومور را از بین می‌برد و به این ترتیب به درمان انواع سرطان کمک می‌کند. تغییرات پوستی و خستگی از عوارض جانبی شایع این درمان در بسیاری از بیماران هستند. عوارض جانبی دیگر بسته به ناحیه تحت درمان و دوز تابش، برای هر فرد متفاوت خواهد بود. پیشبینی اینکه چه کسی عوارض جانبی را تجربه خواهد کرد، دشوار است. از این رو، اهمیت مراقبت از خود در طول و بعد از پرتودرمانی بر کسی پوشیده نیست.

متخصصان پرتو درمانی در بهترین مرکز رادیوتراپی تهران، همواره آماده ارائه خدمات و مشاوره به بیماران خود در مورد نحوه مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی در خانه هستند. دکتر برنا فرازمند، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه پرتو درمانی، به شما در گذراندن این دوره دشوار کمک خواهد کرد و در تمام مراحل درمان همراه شما خواهد بود.

امیدواریم که هرگز به این خدمات نیاز پیدا نکنید؛ اما در صورت نیاز، با در نظر گرفتن شرایط منحصر به فرد شما، راهکارها و نکات مراقبتی لازم را به شما ارائه خواهیم داد.

هنگامی که سخن از درمان انواع سرطان به میان می‌آید، اغلب افراد تنها به روش‌ها و پروسه درمان می‌پردازند؛ غافل از این که مراقبت‌های بعد از انجام هر یک از آن‌ها نیز بسیار مهم است. در این مقاله به دغدغه‌های بیماران تحت درمان در رابطه با مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی و پاسخ به سوال «روزهای بعد از پرتو درمانی چه باید کرد؟» پرداخته‌ایم.

در ادامه اقداماتی را ذکر کرده‌ایم که می‌توانید برای مراقبت از خود در طول و بعد از درمان انجام دهید. به خاطر داشته باشید که علائم و مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی، به محل دریافت درمان بستگی دارند.

روزهای بعد از پرتو درمانی

حدود دو هفته پس از اولین جلسه درمان، احتمالا متوجه عوارض جانبی یا علائمی ناشی از پرتو درمانی می‌شوید. این علائم ممکن است در طول دوره درمان ادامه داشته باشند؛ اما جای نگرانی نیست و پس از پایان درمان، به تدریج کاهش می‌یابند. پزشک یا پرستار شما با پیش‌بینی علائم احتمالی و مدت زمان ماندگاری آن‌ها، با شما صحبت کرده و در این مسیر شما را همراهی خواهد کرد. به خاطر داشته باشید که پیروی از دستورالعمل‌ها، نقشی کلیدی در ارتقای آسایش شما ایفا می‌کند.

پس از اتمام دوره پرتودرمانی، ادامه روند مراقبت از خود بسیار مهم است. صرف نظر از نوع سرطان، شما به معاینات منظم و احتمالاً آزمایش‌ها و اسکن اشعه ایکس نیاز خواهید داشت تا مشخص شود که درمان چقدر موفقیت‌آمیز بوده و آیا به درمان اضافی نیاز دارید یا خیر.

پزشک متخصص که شما را به پرتو درمانی ارجاع داده است، در صورت نیاز، ویزیت‌های پیگیری را برنامه‌ریزی می‌کند. در طول مراقبت‌ و پیگیری‌ها، پزشک پرتو درمانی ممکن است با توجه به نحوه مقابله شما با بیماری و پاسخ بدنتان به معالجه، درمان‌های بیشتر سرطان، توانبخشی و مشاوره را توصیه کند.

بیشتر بیماران برای ویزیت‌های پیگیری منظم به انکولوژیست پرتو خود مراجعه می‌کنند. برخی دیگر به پزشک مراقبت‌های اولیه، جراح یا انکولوژیست پزشکی ارجاع داده می‌شوند. انکولوژیست، پزشکی است که برای تجویز شیمی‌درمانی (درمان با داروهای ضدسرطان) آموزش دیده است.

به یاد داشته باشید که نوع مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی و پیگیری که شما نیاز دارید، به نوع سرطان و سایر درمان‌هایی که قبلاً انجام داده‌اید یا ممکن است در آینده نیاز داشته باشید، بستگی دارد.

بعد از پرتو درمانی چه باید کرد؟

پس از اتمام پرتو درمانی، تیم درمان شما، نحوه مراقبت از ناحیه تحت درمان و راهکارهای مدیریت عوارض پرتو درمانی را به شما آموزش خواهند داد. همچنین در صورت بروز هرگونه نگرانی، به شما خواهند گفت که با چه کسی تماس بگیرید.

زندگی سالم پس از سرطان می‌تواند چالش‌های خاص خود را داشته باشد. ممکن است با اتمام درمان، احساسات متفاوتی داشته باشید و از این که هر درد و رنجی به معنای بازگشت سرطان باشد، نگران باشید.

برخی افراد احساس می‌کنند که باید به سرعت به زندگی عادی خود بازگردند؛ اما مهم است که به خودتان زمان بدهید تا با تغییرات جسمی و عاطفی کنار بیایید و با سرعت خودتان یک روال روزانه جدید را ایجاد کنید. خانواده و دوستان شما نیز ممکن است به زمان نیاز داشته باشند تا با شرایط جدید وفق پیدا کنند.

مرکز مشاوره سرطان می‌تواند شما را با افراد دیگری که تجربه سرطان داشته‌اند، مرتبط کند و اطلاعاتی در مورد جنبه‌های عاطفی و عملی زندگی خوب بعد از سرطان به شما ارائه دهد.

مراقبت‌های عمومی دوران رادیوتراپی

ممکن است در حین بازسازی بافت‌های سالم، به استراحت بیشتری نیاز داشته باشید. در صورت نیاز، در طول روز، خیلی کوتاه استراحت کنید و در شب بیشتر بخوابید. برای بازسازی قوای خود، به زمان نیاز دارید؛ بنابراین بهتر است به جای شروع ناگهانی و کامل فعالیت‌ها، کم کم آن‌ها را از سر بگیرید.

برخی افراد در طول پرتو درمانی به شغل و فعالیت حرفه‌ای خود ادامه می‌دهند؛ در حالی که برخی دیگر تصمیم به استراحت موقت از کار می‌گیرند. شما می‌توانید به محض اینکه احساس بهبودی کردید، حتی در حین ادامه پرتو درمانی، به کار خود بازگردید. اگر شغل شما نیاز به بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت بدنی زیاد دارد، ممکن است تا بازیابی کامل قوای خود، نیاز به تغییر فعالیت‌ها داشته باشید.

پس از درمان سرطان، احتمالاً بیشتر به احساسات بدنتان توجه می‌کنید. در صورت مشاهده هر گونه علائم غیرمعمول، حتماً آن‌ها را با پزشک خود در میان بگذارید. این علائم شامل موارد زیر می‌شوند:

• درد مداوم، به خصوص در یک نقطه خاص
• توده، برجستگی یا تورم
• تهوع، استفراغ، اسهال یا بی‌اشتهایی
• کاهش وزن بدون دلیل
• تب یا سرفه مداوم
• بثورات، کبودی یا خونریزی غیرمعمول

مصرف منظم داروها

دستورالعمل‌های مربوط به تمام داروهایی که به شما داده شده است را به دقت دنبال کنید و از هدف هر دارو، دوز مناسب و نحوه مصرف آن مطمئن شوید. قبل از مصرف هر گونه داروی بدون نسخه، داروی گیاهی، ویتامین یا مکمل، با پزشک خود مشورت کنید. برخی از این داروها ممکن است مناسب شما نباشند.

همچنین، اگر داروهای شما به درستی عمل نمی‌کنند، به پزشک خود اطلاع دهید و در مصرف منظم و به موقع داروهای خود، نهایت دقت را داشته باشید. استفاده درست و در زمان دقیق از داروها، از مهم‌ترین مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی می‌باشد.

تغذیه مناسب این دوران

در طول رادیوتراپی، پیروی از یک رژیم غذایی سالم و مغذی برای حفظ سلامتی و قدرت بدن بسیار مهم است. نوشیدن مایعات فراوان، به خصوص آب، به دفع سموم از بدن و حفظ تعادل هیدراتاسیون کمک می‌کند.

اگر میل به خوردن غذاهای کامل ندارید، می‌توانید وعده های غذایی را به چند وعده کوچک در طول روز تقسیم کنید. این روش به دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدنتان کمک می‌کند. در برخی افراد، کاهش وزن در طول رادیوتراپی طبیعی است. اگر با مشکل در غذا خوردن روبرو هستید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهد.

مراقبت بعد از رادیوتراپی خارجی

مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی و رادیوتراپی خارجی، به نوع بیماری و محل تابش پرتو بستگی دارد. با این حال، برخی از مراقبت‌های عمومی که باید انجام دهید به شرح زیر است:

• لباس‌های نرم و لطیف بپوشید تا پوستتان تحریک نشود.
• هر روز از مرطوب‌کننده‌های مناسب استفاده کنید تا پوستتان خشک نشود.
• آب و غذای سالم بخورید تا قوی بمانید.
• بدون اجازه پزشک، استامینوفن، داروهای ضد التهاب یا استروئید مصرف نکنید.
• از دستمال‌هایی استفاده کنید که پوستتان آسیب نبیند.
• به توصیه‌های پزشک درباره فعالیت و استراحت گوش کنید.
• اگر رادیوتراپی در ناحیه سر و گردن انجام شده، بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید.
• به خودتان زمان بدهید و صبور باشید.
• اگر وضعیت سلامتی‌تان تغییر کرد، به پزشک خود اطلاع دهید و همیشه با او در تماس باشید.

مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی و پس از رادیوتراپی به شما کمک می‌کند تا سریع‌تر بهبود پیدا کنید.

نکات مراقبتی بعد از رادیوتراپی داخلی (براکی تراپی)

برای بهبودی مجدد و سریع بعد از براکی تراپی، می‌توانید نکات زیر را در مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی انجام دهید:

1. برای اینکه توان بدنتان سریع‌تر بازیابی شود، به استراحت کافی نیاز دارید. شاید لازم باشد یک یا دو هفته استراحت کامل کنید.
2. غذاهای مقوی مثل گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ، لبنیات، میوه و سبزیجات بخورید.
3. آب و مایعات کافی بنوشید تا بدنتان به حالت عادی برگردد.
4. اگر علائم جدیدی داشتید، به پزشک خود مراجعه کنید و اوضاع خود را برای او توضیح دهید.
5. بعد از رادیوتراپی، پوستتان ممکن است خشک و حساس شود. برای مراقبت از پوستتان از مرطوب‌کننده‌های مناسب و صابون‌های ملایم استفاده کنید و از آب داغ و نور مستقیم خورشید دوری کنید.
6. بعد از اینکه روند بهبودی‌تان شروع شد و پزشک اجازه داد، می‌توانید به تدریج فعالیت‌های ورزشی سبک را شروع کنید.

نکته مهم: این نکات برای همه بیماران یکسان نیست و ممکن است به نوع و شدت رادیوتراپی بستگی داشته باشد. بهترین راه برای مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی، مشورت با پزشک و عمل به توصیه‌های او است.

اقدامات بعد از رادیوتراپی در خانه

با پیروی از دستورالعمل‌های زیر در خانه، در طول یا بعد از پرتو درمانی، احساس بهتری خواهید داشت:

مراقبت‌های عمومی بعد از پرتو درمانی (عمومی)

• غذاهایی را آماده کنید که به راحتی پخته یا گرم می‌شوند.
• یک رژیم غذایی متعادل با تنوع غذایی بالا و سرشار از پروتئین و کالری داشته باشید.
• آب و مایعات دیگر را به مقدار زیاد مصرف کنید.
• قبل از مصرف هر گونه ویتامین، گیاهان دارویی یا مکمل، با پزشک خود صحبت کنید.
• اگر دهان یا گلو شما خشک یا دردناک شد، آب خنک بنوشید. مکیدن یخ نیز می‌تواند کمک کند.

مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی (پوستی)

• احساس آفتاب سوختگی در ناحیه تحت درمان طبیعی است. این ناحیه ممکن است خشک، تحریک‌پذیر، متورم، خارش‌دار، پوسته پوسته و دچار تاول شود.
• پوست را تمیز و خشک نگه دارید. از اسکراب یا صابون در ناحیه تحت درمان استفاده نکنید. با آب گرم بشویید.
• از تیم درمان خود بپرسید که چه نوع مرطوب‌کننده یا کرمی را می‌توانید استفاده کنید.
• از پزشک خود بپرسید که آیا اصلاح ناحیه تحت درمان مجاز است یا خیر.
• از قرار گرفتن ناحیه تحت درمان در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید. از پوست اطراف ناحیه تحت درمان محافظت کنید؛ زیرا این ناحیه بیشتر در معرض آفتاب سوختگی قرار می‌گیرد.
• تا زمانی که متخصص پرتو درمانی شما اجازه نداده، علامت‌های جوهر را پاک نکنید. هنگام شستشو، علامت‌ها را اسکراب نکرده و تا جای ممکن از صابون استفاده نکنید.
• از پوست در برابر گرما و سرما محافظت کنید.
• بعد از شنا در استخر، کاملاً خود را بشویید؛ زیرا کلر می‌تواند پوست را خشک کند.
• اگر پوست در ناحیه تحت درمان بریده یا خراشیده شد، به پزشک پرتو درمانی خود اطلاع دهید. او به شما خواهد گفت که چگونه از آن مراقبت کنید و در صورت نیاز، چگونه زخم‌ها را پانسمان کنید؛ مواردی مانند استفاده از چسب مخصوص پوست‌های حساس در خارج از ناحیه تحت درمان.
• از کمپرس یخ، پد گرم‌کننده، سونای بخار و وان آب گرم استفاده نکنید.
• از پوشاندن ناحیه تحت درمان با لباس‌های تنگ خودداری کنید.
• سعی کنید از چسب و بانداژ چسبناک روی پوست تحت درمان استفاده نکنید.

در ادامه، کامل‌تر به بررسی مراقبت‌های پوستی مهم در این دوره پرداخته‌ایم.

مراقبت از پوست پس از پرتو درمانی

واکنش‌های پوستی ناشی از پرتو درمانی موقتی هستند. این واکنش‌ها به طور کلی دو هفته پس از شروع درمان آغاز می‌شوند و ممکن است تا دو هفته پس از پایان درمان ادامه داشته باشند. پس از آن، پوست شروع به ترمیم و بهبود می‌کند. دستورالعمل‌های زیر فقط برای پوست ناحیه تحت درمان اعمال می‌شوند.

شستشوی پوست، از مراقبت‌های مهم بعد از پرتودرمانی است و برای انجام آن باید نکاتی را در نظر بگیرید که در ادامه نام خواهیم برد:

• پوست ناحیه تحت درمان را به آرامی با آب ولرم بشویید.
• با یک حوله نرم پوست خود را به آرامی خشک کنید.
• در صورت تمایل می‌توانید از صابون ملایمی مانند صابون‌های Ivory، Dove یا Basis استفاده کنید.
• از صابون‌های حاوی عطر یا مواد محرک خودداری کنید؛ زیرا می‌توانند پوست شما را خشک کنند.
• از لوسیون، عطر، دئودورانت یا پودر در ناحیه تحت درمان استفاده نکنید؛ زیرا این محصولات می‌توانند باعث تحریک پوست و تشدید واکنش‌های پوستی شوند.
• اگر برای مرطوب کردن پوست خشک خود به لوسیون نیاز دارید، با پرستار یا پزشک خود مشورت کنید.

پرتودرمانی می‌تواند پوست ناحیه تحت درمان را خشک‌تر از همیشه کند. این خشکی ممکن است باعث پوسته پوسته شدن و خارش پوست شود. در صورتی که به طور معمول از پودر استفاده می‌کنید و می‌خواهید در طول درمان نیز از فواید آن بهره‌مند شوید، تنها مقدار کمی پودر ذرت را روی ناحیه تحت درمان بپاشید. به هیچ وجه پوست این ناحیه را مالش ندهید، اسکراب نکنید و یا با ناخن خراش ندهید.

فراموش نکنید که به دلیل خشکی پوست، این ناحیه حساس‌تر شده و به راحتی دچار تحریک می‌شود. پس در صورت احساس خشکی یا خارش، حتما به پرستار خود اطلاع دهید. همچنین، قبل از اصلاح مو در ناحیه تحت درمان، حتما با پزشک یا پرستار خود مشورت کنید. در صورتی که آن‌ها اجازه اصلاح را دادند، تا زمان برطرف شدن کامل واکنش‌های پوستی، از ریش‌تراش برقی استفاده کنید.

نکاتی مهم برای مراقبت از پوست بعد از پرتودرمانی

پس از اتمام رادیوتراپی، مراقبت از پوست اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا ممکن است حساسیت، سوختگی، عفونت و بثورات پوستی تا چند هفته بعد از درمان ادامه داشته باشد. برای مراقبت‌های پوستی بعد از پرتو درمانی، نکات زیر را رعایت کنید:

بعد از پرتو درمانی، از قرار دادن آب داغ، وسایل گرم‌کننده، پدهای برقی حرارتی یا کمپرس گرم روی ناحیه تحت درمان خودداری کنید. همچنین، این ناحیه را تا حد امکان از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید. در طول درمان و حداقل تا یک سال بعد از اتمام آن، از آفتاب سوختگی شدید پرهیز کنید. برای محافظت از پوست، از کرم ضدآفتاب با SPF 20 یا بالاتر استفاده کنید و یا ناحیه تحت درمان را با لباس بپوشانید.

تا زمان بهبود کامل هر گونه واکنش پوستی ناشی از رادیوتراپی، از شنا کردن و استفاده از جکوزی خودداری کنید. هر گونه تغییر پوستی را به پرستار یا پزشک خود گزارش دهید.

برای تسریع بهبودی، پوست خود را تمیز، خشک و تا حد امکان در معرض هوا نگه دارید. فقط از لباس‌های گشاد و نخی روی ناحیه تحت درمان استفاده کنید تا از تحریک بیشتر جلوگیری شود.

به نواحی چین‌دار پوست مانند زیر بغل یا کشاله ران توجه ویژه داشته باشید. پوست این نواحی بیشتر در معرض زخم و پوسته پوسته شدن است. این نواحی را تمیز و خشک نگه دارید. همچنین در صورت مشاهده هر گونه رطوبت، چسبندگی یا تاول در ناحیه تحت درمان، به پرستار یا پزشک خود اطلاع دهید و مراقبت‌های بعد از رادیوتراپی را رعایت کنید.

مدیریت درد بعد از پرتو درمانی

برخی از بیماران ممکن است بعد از پرتو درمانی در محل درمان دچار درد شوند. برای تسکین این درد، از پد گرم‌کننده یا کمپرس گرم استفاده نکنید. برای برخی از افراد، مسکن‌های خفیف کافی هستند. اگر درد شدید دارید، از پزشک خود در مورد داروهای تجویزی یا روش‌های دیگر تسکین درد سوال کنید.

از آنجا که درد می‌تواند در هنگام ترس یا اضطراب بدتر شود، انجام تمرینات آرامش‌بخش مفید است. روش‌های دیگر مانند هیپنوتیزم، بیوفیدبک و طب سوزنی نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند. مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی نیز می‌تواند در کاهش و مدیریت این دردها تاثیر زیادی داشته باشد.

درمان حالت تهوع، استفراغ و اسهال بعد از رادیوتراپی

جهت درمان و بهبود حالت تهوع، اسهال و استفراغ، نکات زیر را رعایت کنید و در برنامه مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی خود قرار دهید:

• مایعات شفاف مانند آب، آبمیوه و سوپ را به طور مکرر و در مقادیر کم بنوشید. نوشیدن مایعات بیشتر از حد معمول به دفع سموم از بدن و حفظ تعادل هیدراتاسیون کمک می‌کند.
• داروهایی را که پزشک برای شما تجویز کرده است، به موقع و طبق دستور مصرف کنید.
• اگر در مصرف داروها مشکلی دارید، با پزشک یا سایر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی خود صحبت کنید.
• وعده‌های غذایی کم‌حجم و مکرر همراه با میان‌وعده‌های سالم می‌تواند به تحمل بهتر غذا کمک کند.
• بعد از غذا کمی صبر کنید و سپس در صورت تمایل، مجدد مقدار کمی غذا میل کنید.
• از پرخوری و خوردن بیش از حد ظرفیت معده خود پرهیز کنید.
• غذاهای کم‌فیبر، نرم و ملایم را انتخاب کنید.
• از مصرف غذاهای تند، سرخ شده، چرب، گازدار و پر قند خودداری کنید.
• غذاهای سالم و مغذی مانند میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های کم‌چرب و لبنیات کم‌چرب را در رژیم غذایی خود بگنجانید. یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به روند بهبودی شما کمک کند.

چه موقع باید به دنبال مشاوره پزشکی باشید؟

پس از اتمام رادیوتراپی، شما به طور منظم توسط متخصص انکولوژی و رادیوتراپی در مرکز درمان معاینه خواهید شد. این معاینات با گذشت زمان، با تعداد دفعات کمتر و فواصل بیشتر انجام می‌شود. ممکن است برای مدیریت علائم مداوم، جلسات پیگیری پس از درمان سرطان با پرستاران مرکز درمان داشته باشید. همچنین معاینات دوره‌ای با سایر متخصصان انجام خواهد شد و مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی مرور و پیگیری می‌شود.

در صورت نیاز، می‌توانید از حمایت‌های مداوم متخصصان بهداشت مانند متخصص تغذیه بعد از پرتو درمانی، فیزیوتراپیست یا آسیب‌شناس بهره‌مند شوید. بسیاری از افراد در آستانه معاینات یا آزمایش‌های دوره‌ای، بیشتر به سرطان فکر می‌کنند و ممکن است احساس اضطراب داشته باشند. اگر در مدیریت این اضطراب مشکل دارید، با تیم درمان خود صحبت کنید یا با مرکز مشاوره سرطان تماس بگیرید.

در صورت بروز هرگونه مشکل سلامتی بین معاینات دوره‌ای، فوراً به تیم درمان خود اطلاع دهید. بسیاری از عوارض دیررس یا بلندمدت رادیوتراپی، در صورت شناسایی زودهنگام، قابل درمان یا مدیریت هستند.

نتیجه‌گیری

پرتو درمانی با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلول‌های تومور را از بین می‌برد و به این ترتیب به درمان انواع سرطان کمک می‌کند. تغییرات پوستی و خستگی از عوارض جانبی شایع این درمان در بسیاری از بیماران هستند. عوارض جانبی دیگر بسته به ناحیه تحت درمان و دوز تابش، برای هر فرد متفاوت خواهد بود. پیشبینی اینکه چه کسی عوارض جانبی را تجربه خواهد کرد، دشوار است. از این رو، اهمیت مراقبت از خود در طول و بعد از پرتودرمانی بر کسی پوشیده نیست.

متخصصان پرتو درمانی در بهترین مرکز رادیوتراپی تهران، همواره آماده ارائه خدمات و مشاوره به بیماران خود در مورد نحوه مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی در خانه هستند. دکتر برنا فرازمند، با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه پرتو درمانی، به شما در گذراندن این دوره دشوار کمک خواهد کرد و در تمام مراحل درمان همراه شما خواهد بود.

امیدواریم که هرگز به این خدمات نیاز پیدا نکنید؛ اما در صورت نیاز، با در نظر گرفتن شرایط منحصر به فرد شما، راهکارها و نکات مراقبتی لازم را به شما ارائه خواهیم داد.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید