انکولوژی، یکی از شاخه‌های پزشکی است که به تشخیص، درمان و پیشگیری از سرطان می‌پردازد. در این مقاله، تعریف انکولوژی و اهمیت آن در جامعه پزشکی بیان می‌شود. همچنین درباره انکولوژی و انکولوژیست و انواع مختلف متخصصین سرطان اطلاعاتی کسب خواهیم کرد .

انکولوژی چیست؟

انکولوژی (Oncology) یا سرطان‌شناسی ، زیرشاخه‌ای از پزشکی است که به تشخیص، درمان و پیشگیری از سرطان می‌پردازد. درمان سرطان در انکولوژی معمولا با روش‌های جراحی، درمان دارویی و رادیوتراپی (پرتو درمانی) صورت می‌پذیرد.

همانطور که در مقاله «سرطان چیست» گفته‌ایم، کلمه «انکو» (onco) در یونانی به معنای تورم یا توده است. این کلمه را به صورت «آنکو» هم تلفظ می‌کنند. «لوژی» هم از ریشه یونانی است و نشان‌دهنده یک رشته تحصیلی است که موضوع خاصی (کلمه قبل آن) را بررسی می‌کنند. مثلا میکروبیولوژی، علم شناخت میکروب‌ها و ایدئولوژی به معنای عقیده-شناسی است. بنابراین انکولوژی را می‌توان «دانش شناخت و درمان سرطان» یا «سرطان‌شناسی» ترجمه کرد.

انکولوژی «دانش شناخت و درمان سرطان» یا «سرطان‌شناسی» است. انکولوژی حوزه پزشکی پیچیده‌ای است که نیازمند تخصص و تجربه است.

انکولوژیست کیست؟

انکولوژیست یا متخصص انکولوژی، پزشکی است که در زمینه تشخیص، درمان، پیگیری و مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان تخصص دارد. این پزشکان ، متخصص در علم انکولوژی (پزشکی سرطان) هستند و دارای دانش و تجربه لازم برای تشخیص صحیح، ارزیابی و مدیریت سرطان در انواع مختلف آن می‌باشند. انکولوژیست براساس نوع، مرحله بیماری و شرایط بیمار، برنامه درمانی را مشخص می‌کند و بر اساس زمینه تخصصی خود بیماران را درمان می‌کند. همچنین وی به کنترل عوارض درمان سرطان می‌پردازد. انکولوژیست را می‌توان متخصص سرطان یا سرطان‌شناسی ترجمه کرد.

انکولوژیست‌ها به طور عمده در مراکز تخصصی سرطان، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که درمان سرطان ارائه می‌دهند، فعالیت می‌کنند. آنها با استفاده از روش‌های مختلف تشخیصی مانند آزمایش‌های خونی، تصویربرداری (مانند CT و MRI)، بیوپسی و سایر روش‌های تشخیصی پیشرفته، به تعیین نوع و مرحله سرطان در بیماران می‌پردازند.

وقتی صحبت از انکولوژیست می‌شود، معمولا منظور پزشکانی هستند که در درمان بیمار نقش دارند. اما، پزشکان دیگری نیز وجود دارند که در تشخیص یا مدیریت عوارض درمان نقش ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، در رشته «کاردیوانکولوژی» به پیشگیری، تشخیص و درمان عوارض قلبی که در نتیجه سرطان یا درمان آن به وجود می‌آید پرداخته می‌شود.

انکولوژی زنان چیست؟

انکولوژی زنان ، شاخه ای از پزشکی است که در حوزه تشخیص و درمان سرطان‌های زنان کاربرد دارد . متخصصین رشته انکولوژی زنان، پزشکانی هستند که تخصص زنان و زایمان را دریافت کرده‌اند و سپس دوره فلوشیپ فوق تخصصی در زمینه درمان سرطان‌های زنان را دیده‌اند. توصیه می‌شود جراحی سرطان‌های رحم، تخمدان و دهانه رحم توسط این گروه از پزشکان صورت پذیرد.

وظایف انکولوژیست زنان

انکولوژیست زنان ، بیماران را در طول مراحل مختلف بیماری (تشخیص ، درمان و پیگیری) همراهی می‌کند.مهم‌ترین وظایف انکولوژیست زنان عبارتند از :

• تشخیص سرطان زنان
• انجام جراحی‌های زنان به منظور برداشت تومورها
• ارائه مشاوره و پشتیبانی به بیماران و خانواده‌هایشان
• مشارکت در پژوهش‌ها و آزمایشات بالینی جهت پیشرفت در درمان سرطان

به‌طور کلی ، انکولوژی زنان به عنوان یک تخصص مهم در پیشگیری ، تشخیص و درمان سرطان های زنان به‌شمار می‌رود .

انواع انکولوژیست ها

به علت آنکه درمان بیشتر سرطان‌ها، ترکیبی از روش‌های مختلف است، و به علت پیچیدگی‌های تشخیص و درمان سرطان، انواع مختلفی از آنکولوژیست وجود دارد و متخصصین دیگری نیز در این فرایندها دخیل هستند.

چهار دسته اصلی انکولوژیست‌ها در ایران عبارتند از:

• جراحی سرطان یا surgical oncology: وظیفه درمان سرطان با جراحی را بر عهده دارد.
• خون و سرطان بالغین یا هماتولوژی-انکولوژی یا مدیکال انکولوژی: این پزشکان به درمان سرطان با دارو می‌پردازند. همچنین در درمان بیماری‌های خونی و پیوند مغز استخوان تخصص دارند.
• رادیوتراپی-انکولوژی یا رادیوانکولوژی یا کلینیکال انکولوژی: این پزشکان به درمان سرطان با پرتودرمانی (رادیوتراپی) و دارودرمانی می‌پردازند.
• انکولوژی اطفال یا خون و سرطان کودکان یا هماتوانکولوژی کودکان: با توجه به ملاحظات خاصی که درمان دارویی سرطان در کودکان دارد، درمان سرطان اطفال توسط گروه دیگری از متخصصین انجام می‌شود.

دقت کنید که ممکن است گاهی در ایران از واژه «انکولوژیست» برای اشاره خاص به پزشکی استفاده شود که درمان دارویی و علی‌الخصوص شیمی درمانی بیمار را انجام می‌دهد.

منظور از دارودرمانی در بالا تمام روش‌های دارویی ضد سرطان است. از جمله: شیمی درمانی، هورمون درمانی، درمان تارگت و ایمونوتراپی.

برای مطالعه مقاله شیمی درمانی پوست کلیک کنید.

همانطور که گفتم این چند رشته، رشته‌های اصلی درمان سرطان هستند. اما به علت پیچیدگی درمان‌ها، علی‌الخصوص درمان‌های جراحی، فوق تخصص و فلوشیپ‌های اختصاصی جراحی تومورهای مختلف نیز وجود دارد:

• اوروانکولوژی (یوروانکولوژی) یا سرطان شناسی دستگاه ادراری و تناسلی: جراحی تومورهای دستگاه ادراری-تناسلی، مانند جراحی پروستات و مثانه را انجام می‌دهند.
• افتالموانکولوژی یا فلوشیپ سرطان چشم: جراحی تومورهای چشم را بر عهده دارند.
• انکولوژی سروگردن یا فلوشیپ تومورهای سروگردن: جراحی تومورهای سر و گردن، مانند سرطان حنجره، تیروئید، زبان و حلق را بر عهده دارند.
• ارتوپدیک انکولوژی یا فلوشیپ جراحی تومورهای استخوانی و عضلانی: جراحی تومورهای بافت نرم و استخوان، مانند تومورهای دست و پا را عهده‌دار هستند.
• انکولوژی زنان یا gynecologic oncology: به درمان تومورهای دستگاه جنسی و تولید مثلی زنان، مانند سرطان رحم، دهانه رحم و تخمدان می‌پردازند.

وظایف دکتر انکولوژیست

پزشک  انکولوژیست ، فرایند مراقبت از بیمار را در طول دوره بیماری بر عهده دارد. وظایف انکولوژیست عبارتند از:

• درخواست و توصیه آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها برای قطعی شدن تشخیص سرطان و تعیین مرحله آن
• توضیح تشخیص، نوع و مرحله آن و گزینه‌های درمانی بیمار به وی
• تصمیم‌گیری در مورد درمان ارجح بر اساس شرایط بیمار و بیماری و صحبت با بیمار، ترجیحا در قالب یک تیم چندتخصصی
• تجویز بهترین درمان در حیطه تخصصی خود
• کمک به کنترل علائم و عوارض بیماری و درمان آن
• ارجاع و مشاوره با سایر متخصصین در صورت نیاز
• پیگیری پس از درمان برای شناسایی عود و کنترل عوارض بلندمدت

همانطور که در بالا نیز گفته شد تیم درمان سرطان شامل چندین انکولوژیست در زمینه‌های تخصصی مختلف و مجموعه‌ای از پزشکان و سایر کادر سلامت است. این تیم با همکاری یکدیگر برنامه درمانی بیمار را تنظیم می‌کنند. به این تیم، تیم چند تخصصی یا تیم چند رشته‌ای گفته می‌شود.

زمان مراجعه به متخصص انکولوژی

معمولاً بهترین زمان برای مراجعه به متخصص آنکولوژی در صورت وجود علائم یا عوارض مشکوک سرطان است. در زیر شرایطی که ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص آنکولوژی داشته باشید را بررسی می‌کنیم:

• تشخیص سرطان: اگر شما یا فردی در خانواده‌تان تشخیص سرطان دریافت کرده‌ید، ممکن است نیاز به مشاوره و ارزیابی توسط متخصص آنکولوژی باشد. انکولوژیست می‌تواند با استفاده از آزمایش‌ها و تصویربرداری مناسب، نوع و مرحله سرطان را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند.

• علائم مشکوک به سرطان: اگر علائمی تجربه می‌کنید که ممکن است نشان‌دهنده وجود سرطان باشند،  مانند تغییرات غیرعادی در پوست، توده‌های ناشناخته، خونریزی غیرمعمول، سفتی یا تورم در بخشی از بدن، سر درد مزمن و بی‌دلیل، از دست دادن وزن بدون دلیل قابل توجه و خستگی مداوم، بهتر است به یک متخصص آنکولوژی مراجعه کنید.

• ارجاع از پزشکان دیگر: در صورتی که پزشک عمومی یا پزشک متخصص دیگر مشکوک به وجود سرطان شود، ممکن است شما را به یک متخصص آنکولوژی ارجاع دهد تا اقدامات تشخیصی دقیق‌تری انجام شود.

• پیگیری بعد از درمان سرطان: اگر قبلاً سابقه سرطان داشته‌اید و تحت درمان قرار گرفته‌اید، مراجعه منظم به متخصص آنکولوژی جهت پیگیری و ارزیابی پاسخ به درمان بسیار مهم است.
• تعیین مسیر درمان:  اگر بر حسب اتفاق با بیمارانی که سابقه سرطان داشته اند ملاقات کنید، متوجه خواهید شد که آن‌ها می‌دانند انکولوژی چیست و متخصص انکولوژی چه کمکی به آن‌ها می‌کند. پس از آن که سرطان توسط فلوشیپ انکولوژی تشخیص داده شد، روند درمان این بیماری آزاردهنده، توسط انکولوژیست به بیمار توضیح داده می‌شود. انکولوژیست بر مراحل مختلف درمان بیمار سرطانی نظارت دارد و گام‌های درمان بیماری او را مشخص می‌کند. می‌توان گفت هیچکس به اندازه سرطان شناس یا انکولوژیست نمی‌تواند کوتاه‌ترین و سریع‌ترین مسیر درمان سرطان را برای بیمار سرطانی شرح دهد.
• مشاوره و نظارت های پس از درمان: مروزه به لطف سرطان شناسان، این بیماری تا حد بالایی قابل درمان است. با این وجود نباید از یاد برد که بیمار سرطانی باید همواره تحت نظر پزشک باشد. غده سرطانی درمان شده همواره به دنبال فرصتی برای بازگشت و درگیر کردن بیمار است. فلوشیپ انکولوژی وظیفه دارد بیمار دارای سابقه سرطانی را نسبت به رفتارهایی که امکان بازگشت بیماری را فراهم می کند، آگاه نماید.

در هر صورت، همیشه مناسب است با پزشک خود در مورد علائم، نگرانی‌ها و نیازهای خود صحبت کرده و از او راهنمایی درباره زمان مناسب برای مراجعه به متخصص انکولوژی دریافت کنید.

روش های درمانی که متخصص انکولوژی به کار می‌گیرد!

روش‌های مورد استفاده توسط متخصص انکولوژی را می‌توان در دو دسته تشخیص بیماری و درمان بیماری دسته بندی کرد. بر این اساس، هر یک از دو دسته‌بندی، دارای ابزارهای خاص خود هستند که انکولوژیست با تخصص و دانش خود، در مسیر تشخیص و درمان بیماری از آن‌ها استفاده می کند. در این بخش، روش‌های درمانی را مورد بررسی قرار خواهیم داد و ادامه، به روش‌های تشخیصی نیز خواهیم پرداخت:

در این مسیر نیز به لطف تکنولوژی امروزه ابزارهای خوبی در اختیار سرطان شناسان قرار دارد. انتخاب روش مناسب برای درمان، تصمیمی است که باید انکولوژیست یا سرطان شناس آن را اتخاذ کند. برخی از روش های انکولوژی برای درمان سرطان عبارت اند از:

• جراحی بافت سرطانی
• پرتودرمانی
• شیمی درمانی
• ایمونوتراپی (در این روش، انکولوژیست با کمک گرفتن از سیستم ایمنی بدن، برای درمان سرطان اقدام می کند.)
• تارگت تراپی (این روش برای از بین بردن سلول‌های سرطانی با دقت بیشتر و بدون آسیب رساندن به بافت سالم استفاده می‌شود.)
• هورمون درمانی (این روش مختص درمان انواعی از سرطان است که منشا هورمونی دارد؛ مانند سرطان پستان، سرطان پروستات و سرطان تخمدان.)
• هایپرترمی (این روش، بر درمان سرطان با انرژی گرما متمرکز است. در این روش، بافتی که دچار سرطان شده حرارت داده می‌شود تا سلول‌های سرطانی نابود شوند. لازم به ذکر است که این روش آسیبی به بخش سالم بافت وارد نمی‌کند.)

متخصص سرطان و انکولوژیست چه بیماری هایی را درمان می کنند؟

انکولوژیست، متخصصی است که در درمان بیماری‌های سرطانی تبحر دارد. با این توضیح، بیماری‌های تحت درمان انکولوژیست را می‌توان انواع بیماری‌های سرطانی دانست. این بیماری ها شامل سرطان های شناخته شده نظیر سرطان معده، روده، پروستات، کبد و… یا بیماری های مختص خون مانند لوسمی، سرطان سلول های پلاسما یا مولتیپل میلوما، لنفوم، کم خونی، هموفیلی و… می باشند.

آزمایش های انکولوژی رایج توسط متخصص سرطان

برای تشخیص بیماری، ابزارهای مختلفی در اختیار انکولوژیست قرار دارد. نشانه‌های ظاهری بیمار، یکی از این ابزارهاست. انکلوژیست همچنین می‌تواند آزمایشات گوناگونی را تجویز کرده و به کمک نتایج آن‌ها، تصمیم‌گیری را انجام دهد. در ادامه این روش ها را به اختصار معرفی خواهیم کرد.

• آزمایش CBC: آزمایش شمارش کامل خون یا CBC که تمام اجزای موجود در نمونه خون بیمار را تشریح می‌کند، یکی از این آزمایش هاست. موارد جزئی‌تری نظیر آزمایش آنتی ژن پروستات برای مردان و آزمایش CA-125 برای بررسی موارد مشکوک به سرطان تخمدان در بانوان نیز از جمله آزمایش‌های دقیق‌تر تشخیص سرطان محسوب می‌شوند که تمام این موارد، به آزمایش‌های خون مرتبط هستند.
• نمونه برداری بافتی یا بیوپسی: در این آزمایش، بخشی از بافت مشکوک به سرطان توسط انکولوژیست برداشته شده و مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.
• انواع روش های تصویربرداری نظیر اشعه ایکس، سی تی اسکن و MRI: تصویربرداری به کمک ابزارهای مختلف نیز از دیگر روش های تشخیصی انکولوژیست‌ها محسوب می‌شود.

چند اصطلاح خاص

تومور بورد

گاهی ممکن است فرایند تشخیص یا تعیین درمان بیمار دشوار باشد. در این شرایط، ممکن است بیمار به یک تومور بورد ارجاع داده شده یا برده شود. تومور بورد، جلسه‌ای متشکل از تیم چند تخصصی تشخیص و درمان سرطان است (آنکولوژیست‌ها و سایر متخصصین) که با کمک یکدیگر بهترین برنامه تشخیصی-درمانی بیمار را تعیین می‌کنند.

ممکن است پزشک شما، از واژه «کمیسیون پزشکی» برای اشاره به تومور بورد استفاده کند.

رادیوتراپیست

در اصطلاح جهانی، رادیوتراپیست به کارشناسان رادیوتراپی گفته می‌شود که تحت نظر متخصص رادیوتراپی – انکولوژی به پرتودرمانی بیماران می‌پردازند. در ایران، گاهی بعضی از پزشکان یا بیماران، این اصطلاح را اشتباها برای متخصص رادیوتراپی – انکولوژی به کار می‌برند.

متخصص شیمی درمانی

همانطور که در متن گفته شد، شیمی درمانی ممکن است توسط متخصصین مختلفی تجویز شود. گاهی زمانی که نمی‌دانیم شیمی‌درمانی بیمار توسط چه متخصصی انجام شده یا قرار است انجام شود از این عبارت کلی استفاده می‌کنیم. در واقع متخصص شیمی درمانی یک تخصص جداگانه نیست، بلکه برای اشاره به انکولوژیستی که مسئول شیمی‌درمانی بیمار است به کار می‌رود.

متخصص رادیوتراپی

همانطور که گفته شد تنها یک رشته تخصصی، پرتو درمانی بیماران سرطانی (چه بالغین و چه اطفال) را بر عهده دارد. بنابراین وقتی از این عبارت استفاده می‌شود، منظور همان متخصصین رادیوتراپی – انکولوژی هستند.

نتیجه گیری

انکولوژی شاخه‌ای از پزشکی است که عمدتا در تشخیص و درمان بیماران مبتلا به سرطان نقش دارد. دکتر انکولوژی ممکن است در زمینه درمان بیمار با جراحی، شیمی درمانی و یا رادیوتراپی در بالغین یا اطفال نقش داشته باشند.با توجه به پیچیدگی‌های تشخیص و درمان سرطان، چندین رشته انکولوژی وجود دارد و متخصصین مختلف دیگری نیز در این زمینه نقش ایفا می‌کنند.

سوالات رایج

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید