در این مقاله درباره انکولوژی و انکولوژیست و انواع مختلف متخصصین سرطان صحبت خواهم کرد.

انکولوژی چیست؟

انکولوژی یا سرطان‌شناسی، زیرشاخه‌ای از پزشکی است که با پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان سروکار دارد. درمان سرطان در انکولوژی معمولا با روش‌های جراحی، درمان دارویی و رادیوتراپی (پرتو درمانی) صورت می‌پذیرد.

همانطور که در مقاله «سرطان چیست» گفته‌ام، کلمه «انکو» (onco) در یونانی به معنای تورم یا توده است. این کلمه را به صورت «آنکو» هم تلفظ می‌کنند. «لوژی» هم از ریشه یونانی است و نشان‌دهنده یک رشته تحصیلی است که موضوع خاصی (کلمه قبل آن) را بررسی می‌کنند. مثلا میکروبیولوژی، علم شناخت میکروب‌ها و ایدئولوژی به معنای عقیده-شناسی است. بنابراین انکولوژی را می‌توان «دانش شناخت و درمان سرطان» یا «سرطان‌شناسی» ترجمه کرد.

انکولوژی «دانش شناخت و درمان سرطان» یا «سرطان‌شناسی» است.

انکولوژیست کیست؟

طبق توضیحات بالا، انکولوژیست یا متخصص انکولوژی پزشکی است که به پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان می‌پردازد. اگر شما مبتلا به سرطان باشید، انکولوژیست بر اساس نوع و مرحله بیماری و شرایط شما، برنامه درمانی شما را مشخص می‌کند. همچنین وی به کنترل عوارض درمان سرطان می‌پردازد. انکولوژیست را می‌توان متخصص سرطان یا سرطان‌شناسی ترجمه کرد.

به علت آنکه درمان بیشتر سرطان‌ها، ترکیبی از روش‌های مختلف است، و به علت پیچیدگی‌های تشخیص و درمان سرطان، انواع مختلفی از آنکولوژیست وجود دارد و متخصصین دیگری نیز در این فرایندها دخیل هستند.

چهار دسته اصلی انکولوژیست‌ها در ایران عبارتند از:

• جراحی سرطان یا surgical oncology: وظیفه درمان سرطان با جراحی را بر عهده دارد.
• خون و سرطان بالغین یا هماتولوژی-انکولوژی یا مدیکال انکولوژی: این پزشکان به درمان سرطان با دارو می‌پردازند.
• رادیوتراپی-انکولوژی یا رادیوانکولوژی یا کلینیکال انکولوژی: این پزشکان به درمان سرطان با پرتودرمانی (رادیوتراپی) و دارودرمانی می‌پردازند.
• انکولوژی اطفال یا خون و سرطان کودکان یا هماتوانکولوژی کودکان: با توجه به ملاحظات خاصی که درمان دارویی سرطان در کودکان دارد، درمان سرطان اطفال توسط گروه دیگری از متخصصین انجام می‌شود.

منظور از دارودرمانی در بالا تمام روش‌های دارویی ضد سرطان است. از جمله: شیمی درمانی، هورمون درمانی، درمان تارگت و ایمونوتراپی.

برای مراجعه به متخصص شیمی درمانی کلیک کنید.

رشته فوق تخصصی خون و سرطان بالغین در ایران، وظیفه درمان بیماری‌های خونی و پیوند مغز استخوان را نیز بر عهده دارد.

دقت کنید که ممکن است گاهی در ایران از واژه «انکولوژیست» برای اشاره خاص به پزشکی استفاده شود که درمان دارویی و علی‌الخصوص شیمی درمانی بیمار را انجام می‌دهد.

همانطور که گفتم این چند رشته، رشته‌های اصلی درمان سرطان هستند. اما به علت پیچیدگی درمان‌ها، علی‌الخصوص درمان‌های جراحی، فوق تخصص و فلوشیپ‌های اختصاصی جراحی تومورهای مختلف نیز وجود دارد:

• اوروانکولوژی (یوروانکولوژی) یا سرطان شناسی دستگاه ادراری و تناسلی: جراحی تومورهای دستگاه ادراری-تناسلی، مانند جراحی پروستات و مثانه را انجام می‌دهند.
• افتالموانکولوژی یا فلوشیپ سرطان چشم: جراحی تومورهای چشم را بر عهده دارند.
• انکولوژی سروگردن یا فلوشیپ تومورهای سروگردن: جراحی تومورهای سر و گردن، مانند سرطان حنجره، تیروئید، زبان و حلق را بر عهده دارند.
• ارتوپدیک انکولوژی یا فلوشیپ جراحی تومورهای استخوانی و عضلانی: جراحی تومورهای بافت نرم و استخوان، مانند تومورهای دست و پا را عهده‌دار هستند.
• انکولوژی زنان یا gynecologic oncology: به درمان تومورهای دستگاه جنسی و تولید مثلی زنان، مانند سرطان رحم، دهانه رحم و تخمدان می‌پردازند.

وقتی صحبت از انکولوژیست می‌شود، معمولا منظور پزشکانی هستند که در درمان بیمار نقش دارند. اما، پزشکان دیگری نیز وجود دارند که در تشخیص یا مدیریت عوارض درمان نقش ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، در رشته «کاردیوانکولوژی» به پیشگیری، تشخیص و درمان عوارض قلبی که در نتیجه سرطان یا درمان آن به وجود می‌آید پرداخته می‌شود.

همچنین رشته‌های دیگری نیز وجود دارند که پسوند یا پیشوند «انکولوژی» در اسم آن‌ها وجود ندارد و به این نام خوانده نمی‌شوند، اما در تشخیص و درمان سرطان نقش مستقیم ایفا می‌کنند. از جمله این موارد می‌توان به متخصصین پاتولوژی، رادیولوژی، پزشکی هسته‌ای و طب تسکینی اشاره کرد.

وظایف دکتر انکولوژیست

آنکولوژیست فرایند مراقبت از بیمار را در طول دوره بیماری بر عهده دارد. وظایف وی عبارت است از:

• درخواست و توصیه آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها برای قطعی شدن تشخیص سرطان و تعیین مرحله آن
• توضیح تشخیص، نوع و مرحله آن و گزینه‌های درمانی بیمار به وی
• تصمیم‌گیری در مورد درمان ارجح بر اساس شرایط بیمار و بیماری و صحبت با بیمار، ترجیحا در قالب یک تیم چندتخصصی (*)
• تجویز بهترین درمان در حیطه تخصصی خود
• کمک به کنترل علائم و عوارض بیماری و درمان آن
• ارجاع و مشاوره با سایر متخصصین در صورت نیاز
• پیگیری پس از درمان برای شناسایی عود و کنترل عوارض بلندمدت

(*) همانطور که در بالا نیز گفته شد تیم درمان سرطان شامل چندین انکولوژیست در زمینه‌های تخصصی مختلف و مجموعه‌ای از پزشکان و سایر کادر سلامت است. این تیم با همکاری یکدیگر برنامه درمانی بیمار را تنظیم می‌کنند. به این تیم، تیم چند تخصصی یا تیم چند رشته‌ای گفته می‌شود.

چند اصطلاح خاص

تومور بورد

گاهی ممکن است فرایند تشخیص یا تعیین درمان بیمار دشوار باشد. در این شرایط، ممکن است بیمار به یک تومور بورد ارجاع داده شده یا برده شود. تومور بورد، جلسه‌ای متشکل از تیم چند تخصصی تشخیص و درمان سرطان است (آنکولوژیست‌ها و سایر متخصصین) که با کمک یکدیگر بهترین برنامه تشخیصی-درمانی بیمار را تعیین می‌کنند.

ممکن است پزشک شما، از واژه «کمیسیون پزشکی» برای اشاره به تومور بورد استفاده کند.

رادیوتراپیست

در اصطلاح جهانی، رادیوتراپیست به کارشناسان رادیوتراپی گفته می‌شود که تحت نظر متخصص رادیوتراپی – انکولوژی به پرتودرمانی بیماران می‌پردازند. در ایران، گاهی بعضی از پزشکان یا بیماران، این اصطلاح را اشتباها برای متخصص رادیوتراپی – انکولوژی به کار می‌برند.

متخصص شیمی درمانی

همانطور که در متن گفته شد، شیمی درمانی ممکن است توسط متخصصین مختلفی تجویز شود. گاهی زمانی که نمی‌دانیم شیمی‌درمانی بیمار توسط چه متخصصی انجام شده یا قرار است انجام شود از این عبارت کلی استفاده می‌کنیم. در واقع متخصص شیمی درمانی یک تخصص جداگانه نیست، بلکه برای اشاره به انکولوژیستی که مسئول شیمی‌درمانی بیمار است به کار می‌رود.

متخصص رادیوتراپی

همانطور که گفته شد تنها یک رشته تخصصی، پرتو درمانی بیماران سرطانی (چه بالغین و چه اطفال) را بر عهده دارد. بنابراین وقتی از این عبارت استفاده می‌شود، منظور همان متخصصین رادیوتراپی – انکولوژی هستند.

نتیجه گیری: انکولوژی چیست؟ انکولوژی کیست؟

انکولوژی شاخه‌ای از پزشکی است که عمدتا در تشخیص و درمان بیماران مبتلا به سرطان نقش دارد. دکتر انکولوژی ممکن است در زمینه درمان بیمار با جراحی، شیمی درمانی و یا رادیوتراپی در بالغین یا اطفال نقش داشته باشند.با توجه به پیچیدگی‌های تشخیص و درمان سرطان، چندین رشته انکولوژی وجود دارد و متخصصین مختلف دیگری نیز در این زمینه نقش ایفا می‌کنند.

سوالات رایج

معنی انکولوژی چیست؟

انکولوژی به معنی سرطان شناسی است و به علت گستردگی، به چندین بخش تقسیم شده و چند رشته تخصصی و فوق تخصصی در آن فعالیت می‌کنند. رشته های اصلی انکولوژی در ایران عبارت است از: جراحی سرطان، هماتولوژی-انکولوژی بالغین و اطفال، و رادیوانکولوژی.

فلوشیپ انکولوژی چیست؟

انکولوژی یعنی سرطان‌شناسی. فلوشیپ مدرکی بالاتر از تخصص است؛ دوره آموزشی فلوشیپ بعد از تخصص، حدود ۳ ماه تا ۲ سال طول می‌کشد. متخصصین چندین رشته در ایران می‌توانند فلوشیپ انکولوژی مربوط به رشته خود را دریافت کنند: فلوشیپ جراحی سرطان، دکتر انکولوژی زنان، فلوشیپ اورو-انکولوژی و فلوشیپ انکولوژی سروگردن.

انکولوژی یا آنکولوژی؟ کدام درست است؟

اُنکُلُژی نزدیک به تلفظ فرانسوی و انگلیسی این کلمه است. تلفظ آمریکایی این کلمه چیزی شبیه آنکالژی است. در گذشته اکثر تلفظ‌های پزشکی در ایران مشابه نسخه فرانسوی آن بود، در سال‌های اخیر با افزایش استفاده از منابع آمریکایی، افراد بیشتری سعی می‌کنند از تلفظ آمریکایی استفاده کنند، هر چند در عمل نسخه نهایی چیزی بینابینی است.

انکولوژی زنان چیست؟

متخصصین رشته انکولوژی زنان، پزشکانی هستند که تخصص زنان و زایمان را دریافت کرده‌اند و سپس دوره فلوشیپ فوق تخصصی در زمینه درمان سرطان‌های زنان را دیده‌اند. توصیه می‌شود جراحی سرطان‌های رحم، تخمدان و دهانه رحم توسط این گروه از پزشکان صورت پذیرد.