زمانی که اسم پرتو درمانی به گوش ما می‌خورد، ممکن است ترس از عوارض و فرایند درمان، به شکل چراغ خطر در ذهن ما ظاهر شود. اگرچه این مسیر مانند بسیاری از راه‌های درمانی دیگر، چالش‌هایی دارد، اما رعایت برخی نکات مراقبتی می‌تواند در کاهش این عوارض، نقش مهمی داشته باشد.

علاوه بر رعایت مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی، توجه به نکات مراقبتی قبل از پرتو درمانی نیز، در مواجهه و میزان اثرگذاری به بیمار کمک می‌کند.

جلسه ویزیت قبل از پرتو درمانی

در جلسه ویزیت قبل از رادیوتراپی، تیم درمان پرونده و شرح حال پزشکی شما را بررسی می‌کنند و در مورد عوارض احتمالی، فواید درمان و نحوه مراقبت از خودتان حین درمان، توضیحاتی می‌دهند. در این جلسه می‌توانید سوالات و ابهامات خود را با متخصص در میان بگذارید. در ادامه به برخی از سوالات جلسات پرتودرمانی اشاره می‌شود:

• چقدر احتمال دارد تعداد جلسات رادیوتراپی اضافه بشود؟
• چقدر احتمال نازایی بعد از پرتوتراپی وجود دارد؟
• آیا پرتوتراپی برای اطرافیان بیمار هم عوارض دارد؟
• در طول پرتو درمانی از مکمل های ویتامینی یا داروها می‌توانم استفاده کنم؟
• برای من شیمی درمانی بهتر است یا پرتودرمانی و چه تفاوت‌هایی دارند؟
• اگر به یکی از جلسات درمان نرسم مشکلی به وجود می‌آید؟

در جلسه اول پرتو درمانی خارجی چه اتفاقی می‌افتد؟

پس از جلسه ویزیت و در صورت رضایت شما، در جلسه اول پرتودرمانی، شبیه سازی انجام می‌شود. در این مرحله، برای تعیین نقاط نیازمند درمان، باید کاملا بی‌حرکت بمانید تا نواحی مورد نظر به وسیله اشعه ایکس عکس‌برداری و به طور دقیق با ماژیک مخصوص روی بدن شما علامت‌گذاری شود. وجود این علامت‌‌ها در تمام فرایند درمان ضروری است و باید از پاک شدن آن‌ها تا پایان دوره اجتناب گردد.

در برخی موارد، برای جلوگیری از حرکت بخش‌های خاصی از بدن، از فیکساتورها یا قالب‌های تثبیت‌کننده استفاده می‌شود که بر اساس بدن شما طراحی شده و به صورت شخصی استفاده می‌گردد؛ بنابراین باید در هر جلسه آن‌ها را به همراه خود داشته باشید.

در صورتی که ناحیه سر و گردن در معرض پرتو باشد، از ماسک ویژه‌ای استفاده ‌می‌شود که دارای سوراخ‌های فراوان است و با اتصال به تخت، از حرکت سر و گردن جلوگیری می‌کند تا اشعه دقیقاً با نقطه هدف برخورد داشته باشد.

البته این مراحل در جلسات پرتوتراپی خارجی برقرار است و در پرتودرمانی داخلی یا براکی تراپی متفاوت خواهد بود.

تغذیه مناسب قبل از پرتودرمانی

اگر چه رادیوتراپی به خودی خود دردی ندارد، اما حساسیت‌های پوستی ‌می‌توانند فرایند درمان را برای برخی افراد دشوار کنند. یکی از مهم‌ترین نکات مراقبتی قبل از پرتو درمانی ، اجتناب از مصرف غذاهایی است که حساسیت پوستی را افزایش می‌دهند.

طبق توصیه متخصصان پرتودرمانی، پیشنهاد می‌شود شب قبل از پرتو درمانی از خودن غذاهای نفخ‌دار یا دیر هضم و نوشیدنی‌های تحریک‌زا بپرهیزید. همچنین درصورت مصرف سیگار یا ویپ، قبل از شروع درمان حتما نسبت به ترک آن اقدام فرمایید تا به گونه‌ای اثربخش از درمان نتیجه بگیرید.

رعایت رژیم غذایی مناسب پرتودرمانی نیز عامل مهم دیگری است که می‌تواند با افزایش سطح انرژی و حفظ سلامت دستگاه گوارش به کنترل عوارض جانبی پرتودرمانی کمک کند.

مراقبت از سلامت روان قبل از پرتودرمانی

درمورد نگرانی‌ها و افکار خود با دیگران صحبت کنید و احساسات خود را به رسمیت بشناسید. بیماران مبتلا به سرطان با طیف وسیعی از احساسات و افکار دست و پنجه نرم می‌کنند؛ از جمله غم، شوک، اضطراب، ناامیدی، نگرانی در خصوص ظاهر و… . علاوه بر این، فرایند پرتودرمانی و عوارض همراه با آن، به خودی خود می‌تواند برای افراد اضطراب‌آور باشد.

با توجه به این شرایط، رعایت نکات مراقبتی سلامت روان قبل از شروع رادیوتراپی، برای بیماران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه این دوره هم به لحاظ جسمی و هم روانی برای افراد چالش‌برانگیز خواهد بود. توجه به سلامت روان کمک می‌کند فرد راحت‌تر با استرس‌ها و نگرانی‌های ناشی از درمان کنار بیاید و این امر به نوبه خود تأثیر مثبتی بر روند درمان خواهد داشت.

مشاوره و مراجعه به روان‌درمانگر

 ملاقات با یک مشاور یا روانشناس به بیماران سرطانی کمک می‌کند تا در مورد احساسات، ترس‌ها و نگرانی‌های خود صحبت کنند. این امر فرصتی برای کشف استراتژی‌های مقابله‌ای با چالش‌های سرطان است که می‌تواند در طول دوره درمان مفید واقع شود.

آگاهی و اطلاع از فرایند پرتودرمانی

 یکی دیگر از نکات مراقبتی قبل از پرتو درمانی، واقف بودن به شرایط و آنچه پیش رو است، به بیماران کمک می‌کند تا احساس کنترل بیشتری بر وضعیت خود داشته باشند. بنابراین داشتن اطلاعات کافی در خصوص روند رادیوتراپی برای کاهش اضطراب و نگرانی‌های بیمار بسیار مؤثر است.

تکنیک‌های مدیریت استرس و مدیتیشن

 یادگیری و به کارگیری تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا می‌تواند به تسکین استرس و ایجاد آرامش بیمار کمک کند. این تمرینات همچنین می‌توانند تاثیر مثبتی بر کیفیت خواب و کاهش تنش‌های درونی و اضطراب فرد مبتلا به سرطان داشته باشد.

پشتیبانی اجتماعی و خانوادگی

حمایت از سوی خانواده و دوستان مهم‌ترین منبع تقویت روحیه بیماران سرطانی است. به علاوه، شرکت در گروه‌های حمایتی یا جلساتی که توسط مراکز درمانی ارائه می‌شود، فرصتی را برای اشتراک‌گذاری تجربیات و کسب حمایت عاطفی فراهم می‌کند.

نکات مراقبتی برای سلامت جسم و فعالیت‌های فیزیکی

علاوه بر اهمیت ورزش در حین درمان سرطان، فعالیت‌های بدنی قبل از شروع درمان پرتودرمانی نیز نقش مهمی در تسهیل فرآیند بهبود ایفا می‌کند. فعالیت فیزیکی منظم نه تنها می‌تواند خستگی ناشی از درمان‌های سرطان، مانند شیمی‌درمانی و رادیوتراپی را کاهش دهد، بلکه به بهبود تناسب اندام و کاهش عوارض جانبی مرتبط با آن‌‌ها نیز کمک می‌کند.

توجه داشته باشید بیماران پرتودرمانی، باید حتما قبل از شروع هر برنامه ورزشی با پزشک پرتودرمانی خود مشورت کنند. همچنین برای شروع و تنظیم برنامه ورزشی، مراجعه به یک فیزیوتراپیست یا فیزیولوژیست می‌تواند بسیار سودمند باشد. این متخصصان با در نظر گرفتن شرایط فیزیکی و نیازهای خاص هر بیمار، به آن‌ها کمک می‌کنند تا با امنیت بیشتر و اثربخشی مطلوب‌تری به فعالیت‌ بپردازند.

فعالیت‌های بدنی به بیماران اجازه می‌دهد که سریع‌تر به زندگی قبلی خود بازگردند و احساس بهتری نسبت به توانایی‌های خود داشته باشند؛ در نتیجه با انگیزه‌ بیشتر و روحیه‌ای قوی با چالش‌های درمان روبه‌رو می‌شوند. بنابراین این فعالیت‌ها علاوه‌ بر بهبود عملکرد فیزیکی بیماران، به آن‌ها کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس بیشتری خود را برای مقابله با سرطان آماده کنند.

توجه به سلامت دهان و دندان قبل از پرتودرمانی

درمان رادیوتراپی ممکن است بر سلامت دهان و دندان شما تأثیر بگذارد؛ عوارضی از جمله خشکی دهان، پوسیدگی دندان، زخم یا التهاب لثه، اختلال چشایی یا تغییر در استخوان‌بندی فک که با رعایت نکات مراقبتی از دهان و دندان قبل از پرتو درمانی و شروع درمانی می‌توان ریسک بروز آن‌ها را کاهش داد.به منظور پیشگیری از عوارض پرتودرمانی برای دهان و دندان، رعایت نکات ذیل توصیه می‌شود:

• استفاده از مسواک با برس نرم به طور منظم، خصوصاً قبل از خواب و حداقل ۳۰ دقیقه پس از خوردن غذا
• کشیدن نخ دندان حداقل یک بار در روز
• استفاده از دهان‌شویه‌های ملایم و بدون الکل
• استفاده از محلول‌های دهانشویه مناسب در صورت خشکی دهان
• مراجعه به دندانپزشک و اقدام به برداشتن یا مراقبت از آن در صورت تشخیص خطر عفونت دندان

مراجعه به دندانپزشک برای انجام چکاپ کامل و درمان هر گونه مشکل دندانی مانند پوسیدگی‌ یا عفونت‌ها پیش از شروع پرتودرمانی ضرورت بالایی دارد. رسیدگی به مشکلات پریودنتال و دیگر درمان‌های لازم دندانی قبل از آغاز پرتودرمانی، می‌تواند ریسک بروز عفونت در فرایند درمان را به صورت قابل توجهی کاهش دهد و به تسهیل فرایند درمان پرتو درمانی کمک کند.

مراقبت از پوست قبل از رادیوتراپی

از آنجایی که در درمان پرتودرمانی، پوست در معرض تابش مستقیم اشعه قرار می‌گیرد و ممکن است دچار التهاب، قرمزی، خشکی یا سایر مشکلات شود، انجام چند اقدام پیشگیرانه می‌تواند به سلامت پوست بیمار کمک کند و احتمال بروز عوارض جانبی پرتودرمانی‌ را کاهش دهد.

استفاده از محصولات مراقبتی مناسب

جهت مراقبت از پوست پیش از شروع درمان، فقط از مرطوب‌کننده‌ها، کرم‌ها یا لوسیون‌های توصیه شده توسط پزشک و متخصص استفاده بفرمایید و استعمال لوازم‌آرایشی، عطر، پودر یا افترشیو در ناحیه تحت درمان را برای خود ممنوع کنید.

همچنین ناحیه تعیین شده را از تابش مستقیم نور خورشید دور نگه دارید و از کرم‌های ضدآفتاب با SPF بالا استفاده کنید. حتما توجه داشته باشید برای استفاده هرگونه محصولات مراقبتی پوستی، حتما با متخصص رادیوتراپی درمیان گذاشته شود و در صورت عدم تایید، از استعمال آن جدا خودداری کنید.

شستشوی پوست در معرض اشعه

با آب ولرم پوست خود را بشویید و از حوله تمیز و نرم برای خشک کردن سطح پوست استفاده کنید. پس از خشک کردن پوست می‌توانید از لوسیون‌های بدن بر پایه آب یا کرم‌های مرطوب‌کننده (در صورت تایید پزشک) استفاده کنید. همچنین توصیه می‌شود از کمپرس سرد یا گرم استفاده نشود و از حمام در وان یا به مدت طولانی اجتناب گردد.

لباس مناسب برای جلسات پرتودرمانی

پیشنهاد می‌شود در جلسات پرتودرمانی، لباس‌های پنبه‌ای، راحت و آزاد پوشیده شود. این لباس‌ها نباید یقه تنگ، کمربند یا بندهای محکم داشته باشند تا در صورت نیاز بتوانند به راحتی آن‌ها را درآورند. به علاوه از پوشیدن زیورآلات و استفاده از بانداژ در ناحیه تحت درمان خودداری شود تا در درمان تداخل ایجاد نکند و پوست کامل در معرض اشعه قرار بگیرد. رعایت همین اقدامات ساده می‌تواند به افزایش راحتی بیماران در طول درمان کمک کند.

مراقبت هدفمند قبل از پرتودرمانی

توجه دقیق و هدفمند به رعایت نکات مراقبتی قبل از پرتو درمانی، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کاهش عوارض جانبی پرتودرمانی و بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد. اتخاذ رویکردهای مراقبتی چندگانه، از جمله مراقبت از پوست، دهان و دندان، تغذیه مناسب و سلامت روان از اهمیت بالایی برخوردار است. پیروی از دستورالعمل‌های متخصصین پرتودرمانی و بالا بودن آمادگی وآگاهی بیماران، به آن‌ها کمک ‌می‌کند تا در طول دوره درمان چالش‌های کمتری را تجربه کنند. در نهایت، این آمادگی‌ها نه تنها به فرد برای کنار آمدن با سرطان کمک می‌کند، بلکه احتمال بازگشت سریع‌تر به شرایط عادی زندگی را نیز افزایش می‌دهد.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید