عوارض جانبی پرتو درمانی چیست؟ پرتو درمانی به‌خوبی قادر است بسیاری از انواع سرطان را درمان کند. اما مانند دیگر شیوه‌های درمان سرطان، این شیوه نیز اغلب می‌تواند باعث بروز عوارض ناخواسته‌ای شود. هر شخصی عوارض متفاوتی را تجربه خواهد کرد. این عوارض به عوامل گوناگونی بستگی دارد، از جمله: نوع سرطان، ناحیه آن، دوز پرتو درمانی، وضعیت سلامت عمومی فرد و دیگر عوامل. بسیار مهم است که با تیم درمان خود درباره هر نوع عوارضی که تجربه می‌کنید صحبت کنید تا آن‌ها بتوانند راه‌هایی برای کمک به شما توصیه کنند.
چرا پرتو درمانی باعث بروز عوارض جانبی می‌شود؟
در پرتو درمانی از دوز (میزان) اشعه بالایی برای تخریب سلول‌های سرطان استفاده می‌شود. عوارض جانبی، ناشی از آسیب‌هایی است که به سلول‌ها و بافت‌های سالم کنار ناحیه درمانی وارد می‌شود. اگر نمیدانید پرتو درمانی چیست و یا نیازمند اطلاعات بیشتر و کاملی از پرتو درمانی هستید، می توانید مقاله سایت دکتر برنا فرازمند را در این باره مطالعه بفرمایید.
در سال‌های اخیر پیشرفت‌های علمی-پژوهشی عمده ای در پرتو درمانی وجود داشته که آن را دقیق‌تر کرده است. تکنیک‌های جدیدتر در مقایسه با شیوه هایی که در گذشته استفاده می‌شدند عوارض جانبی درمان را کاهش داده‌اند.
بعضی افراد دچار عوارض بسیار کمی در پرتو درمانی می‌شوند و یا حتی هیچ عارضه‌ای را تجربه نمی‌کنند. در مقابل، برخی هم عوارض جانبی شدیدتری را تجربه می‌کنند.
به طور معمول عوارض به پرتو درمانی در طی هفته دوم یا سوم درمان شروع می‌شود و ممکن است تا چندین هفته بعد از آخرین جلسه درمان باقی بمانند. بعضی از عوارض جانبی نیز بلندمدت هستند. در مورد عوارض احتمالی با تیم درمان خود صحبت کنید.
بیشتر بدانید: تومور مغز
آیا راه هایی برای پیشگیری یا درمان عوارض جانبی وجود دارد؟
بلی. خوشبختانه جواب این سؤال مثبت است. تیم درمان شما می‌توانند کمک کنند تا از بسیاری از عوارض پیشگیری کنید یا اثر آن‌ها را کاهش دهید. پیشگیری و درمان عوارض جانبی بخش مهمی از درمان سرطان محسوب می‌شود. به این کار مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی می‌گویند.
قبل از شروع درمان از پزشک خود در مورد عوارض احتمالی درمان‌هایتان و زمان ایجاد آن‌ها بپرسید. حین و پس از درمان نیز باید به طور منظم علائم خود را به تیم درمان گزارش دهید.
عوارض جانبی شایع در پرتو درمانی چه هستند؟
پرتو درمانی یک درمان موضعی است ؛یعنی تنها بر ناحیه‌ای از بدن که مورد درمان قرار می‌گیرد اثر می‌کند. برای مثال پرتو درمانی در ناحیه جمجمه و سر ممکن است باعث ریزش موی سر شود. اما افرادی که برای بخش‌های دیگر بدنشان پرتو درمانی می‌شوند به طور معمول دچار ریزش موی سر نمی‌شوند.
عوارض شایع پرتو درمانی بدین قرار است:
- خستگی
- تغییرات پوستی
- عوارض بلند مدت
بیشتر بدانید و بخوانید: شیمی درمانی
تغییرات پوستی در پرتو درمانی
برخی افرادی که تحت پرتو درمانی قرار می‌گیرند خشکی پوست، خارش، التهاب و تاول یا پوسته پوسته شدن را تجربه می‌کنند. این عوارض به ناحیه درمان و دیگر عوامل بستگی دارد. تغییرات پوستی ناشی از پرتو درمانی معمولاً در عرض چند هفته بعد از اتمام درمان رفع می‌شوند. اگر صدمه پوستی شدید شد، دکترتان می‌تواند برنامه درمان شما را تغییر دهد. کرم‌های مرطوب‌کننده و لوسیون‌ها می‌توانند برای تغییرات پوستی خوب باشند، اما حتماً با تیم درمان خود برای اینکه چه کرمی توصیه می‌کنند و زمان استفاده از آن مشورت کنید. همچنین بهتر است که پوست خود را از آفتاب محافظت کنید.
خستگی ناشی از پرتو درمانی
خستگی. بسیاری از بیماران خستگی را تجربه می‌کنند. میزان خستگی شما اغلب به برنامه درمانتان بستگی دارد. برای مثال پرتو درمانی همراه با شیمی‌درمانی می‌تواند منجر به خستگی بیشتری شود.
عوارض بلند مدت پرتو درمانی
عوارض جانبی بلندمدت. اکثر عوارض درمان پس از پایان آن از بین می‌روند. اما برخی ادامه می‌یابند، بعضی دوباره بروز پیدا می‌کنند و یا بعداً پدیدار می‌شوند. به چنین عارضه‌هایی بلندمدت یا عوارض تأخیری می‌گویند. یکی از عوارض تأخیری که احتمال بروز دارد ایجاد سرطان ثانویه است. این سرطان یک نوع جدید است که به دلیل درمان سرطان اولیه به وجود می‌آید. خطر ابتلا به این عارضه تأخیری پایین است؛ و باید بدانید که خطرش اغلب کمتر از مزایای درمان سرطان اولیه است.
بیشتر بدانید: متاستاز
عوارض جانبی پرتو درمانی در هر ناحیه درمانی
بعضی از عوارض بستگی به نوع و محل بافتی از بدن دارند که پرتو به آن تابانده می‌شود.
عوارض جانبی پرتو درمانی نواحی سرو گردن :
- خشکی دهان
- زخم لثه‌ها و دهان
- مشکل در بلع (فرو دادن) غذا
- سفتی فک
- حالت تهوع
- ریزش موها
- یک نوع تورم لنفی در بافت‌های بدن به ویژه دست‌وپا به نام لنف-ادم
- پوسیدگی دندان
عوارض جانبی پرتو درمانی در ناحیه قفسه سینه :
- مشکل در بلع غذا
- تنگی نفس
- درد در پستان‌ها و نوک آن‌ها
- سفت شدن شانه‌ها
- سرفه، تب و احساس گرفتگی در قفسه سینه که به عنوان التهاب ریوی ناشی از پرتو درمانی شناخته می‌شود. این عارضه بین دو هفته تا شش ماه بعد از پرتو درمانی رخ می‌دهد.
- فیبروز (تصلب و افزایش بافت‌ها) ناشی از پرتو درمانی، که بر اثر التهاب‌های ریوی درمان نشده ایجاد می‌شود. یک متخصص رادیوتراپی-انکولوژی می‌داند که چگونه خطر ابتلا به فیروز را کاهش دهد.
عوارض جانبی پرتو درمانی ناحیه شکم :
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- گرفتگی روده
- مدفوع شل یا اسهال
این عوارض تا اندازه زیادی بعد از درمان از بین می‌روند. در طی دوره درمان دکتر شما می‌تواند داروهایی تجویز کند تا این عوارض را کنترل کنید. تغییر در رژیم غذایی نیز می‌تواند به شما برای کاهش این عوارض کمک کند. بسیار خوب است که با یک متخصص تغذیه و سرطان مشورت کنید. همچنین برای مطالعه بیشتر می توانید مقاله سرطان پروستات را برا کسب اطلاعاتی در این زمینه مطالعه فرمایید.
عوارض جانبی پرتو درمانی در ناحیه لگن :
- مدفوع شل یا اسهال
- خونریزی راست‌روده (رکتوم)
- بی‌اختیاری ادرار (هنگامی که فرد در کنترل مثانه‌اش مشکل دارد)
- سوزش و التهاب مثانه
- مشکلات جنسی در مردان، مانند اختلال در نعوظ که به معنای عدم توانایی نعوظ یا نگه داشتن آن است.
- کم شدن تعداد اسپرم‌ها و کاهش فعالیت آن‌ها. این عارضه می‌تواند بر اثر پرتو درمانی بیضه‌ها یا غده پروستات ایجاد شود؛ و همچنین می‌تواند در توانایی باروری تأثیر بگذارد.
- تغییر در عادت ماهانه، مثلا توقف آن
- علائم یائسگی مانند احساس سوزش، خارش، خشکی در ناحیه واژن و دیگر تغییرات مربوط به بهداشت جنسی زنان.
- اگر هر دو تخمدان تحت پرتو درمانی قرار بگیرند ممکن است دچار ناباروری شوید.
یادآوری اشعه (radiation recall) چیست؟
یادآوری (recall) اشعه یک ضایعه پوستی شبیه آفتاب سوختگی شدید است. این عارضه نادر است و وقتی ایجاد می‌شود که همراه پرتو درمانی خارجی و یا بلافاصله بعد از آن انواع خاصی از شیمی‌درمانی هم استفاده شود.
ضایعه پوستی بر روی بخشی از بدن که تحت تابش پرتو بوده است ظاهر می‌شود. علائم آن می‌تواند شامل قرمزی، دردناک بودن، ورم، زخم‌های مرطوب و یا پوسته‌شدن باشد.
به طور معمول این عوارض طی چند روز تا چند هفته بعد از پرتو درمانی شروع می‌شوند. اما ممکن است تا چند ماه یا چند سال بعد نیز بروز پیدا کنند. پزشکان یادآوری اشعه را با داروهایی به نام کورتيکو استروييد (corticosteroid) درمان می‌کنند (در زبان عامیانه به آن‌ها کورتون گفته می‌شود). با این حال به ندرت لازم است که قبل از ادامه شیمی‌درمانی صبر کنید تا پوست بهبود یابد.
غلبه بر عوارض جانبی پرتو درمانی و کنار آمدن با آن‌ها
تجربه هر شخصی از پرتو درمانی متفاوت است. عوارض جانبی از شخصی به شخص دیگر متفاوت است، حتی وقتی تحت یک نوع درمان قرار داشته باشند. قبل از شروع درمان خود از تیم درمان بپرسید که چه عوارض جسمانی‌ای ممکن است روی دهد و باید مواظب چه چیزهایی باشید. همچنین عوارض و علائم عاطفی نیز وجود دارند و درخواست حمایت و کمک درزمینه‌ی سلامت روح و روان برای غلبه بر اضطراب و تنش از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
از تیم درمان خود درباره راه‌های مراقبت از خودتان در طی دوره درمان بپرسید؛ مثلا باید خوب استراحت کنید، تغذیه خوبی داشته باشید و مقدار آب کافی مصرف کنید. همچنین درباره محدودیت در برنامه ورزشی معمول یا سایر فعالیت‌های بدنی از آن‌ها سوال کنید.
و البته لازم است در طی دوره درمان هم با تیم درمان خود صحبت کنید. در زمان ایجاد عارضه جدید، بدتر شدن عارضه قبلی یا ادامه یک عارضه با وجود درمان، با تیم درمان خود صحبت کنید و راهنمایی بگیرید.
بیشتر بخوانید: سرطان ریه
سوال‌هایی که باید از تیم درمان در رابطه با عوارض جانبی پرتو درمانی بپرسید
- با توجه به نوع پرتو درمانی که دریافت می‌کنم، چه نوع عوارضی محتمل است؟ این عوارض احتمالا چه زمانی شروع می‌شوند؟
- چگونه می‌توان از این عوارض جانبی پیشگیری کرد یا آن‌ها را کنترل نمود؟
- چگونه باید از پوستم در زمان درمان مراقبت کنم؟
- با چه کسی باید درباره بروز عوارض و یا بدتر شدنشان صحبت کنم؟
- آیا عوارض خاصی وجود دارد که من باید بلافاصله دکتر را در جریان آن قرار دهم؟
- در صورت احساس اضطراب یا ناراحتی در مورد درمان با چه کسی می‌توانم صحبت کنم؟
- اگر عوارضی داشتم که تغذیه مرا تحت تأثیر قرار داد، آیا شما می‌توانید یک متخصص تغذیه معرفی کنید؟
- چه راه‌های دیگری برای مراقبت از خودم در طی دوره درمان وجود دارد؟
- آیا محدودیت ورزش کردن یا دیگر فعالیت‌های جسمی در دوره درمان وجود دارد؟
- آیا این درمان می‌تواند بر روابط زناشویی من تأثیر بگذارد؟ اگر چنین است، چگونه و به چه مدتی خواهد بود؟
- آیا این درمان می‌تواند بر قدرت باردارشدن من و یا فرزند داشتن تأثیر بگذارد؟ اگر چنین است آیا باید با یک متخصص باروری قبل از شروع درمان سرطان مشورت کنم؟
- عوارض بلندمدت بالقوه این نوع پرتو درمانی چیست؟
- اگر نگرانی‌هایی برای مدیریت هزینه‌های مالی درمان سرطان داشتم چه کسی می‌تواند به من کمک کند؟
- آیا برای حفاظت از خانواده‌ام و دیگران از مواجهه با پرتوها در طی دوره درمان اقدام احتیاطی خاصی لازم خواهد بود؟
- بعد از اتمام پرتو درمانی، برنامه پیگیری من چیست؟
- چرا پیگیری برای مهار عوارض جانبی درمان مهم است؟
خلاصه
در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با عوارض جانبی پرتو درمانی آشنا کنیم و مسائل مختلفی مثل پیشگیری عوارض جانبی پرتو درمانی، یادآوری اشعه و انواع عوارض پرتور درمانی برای شما بیان شد. این مقاله در سایت دکتر برنا فرازمند نوشته شده است که امیدواریم برای شما مفید واقع شده باشد. همچنین برای مشاوره رایگان می توانید با 02433044101 تماس حاصل کنید.
سوالات متداول
عوارض جانبی پرتو درمانی در چه ناحیه هایی وجود دارد؟
عوارض جانبی پرتو درمانی در قسمت هایی مثل لگن، سر و گردن، قفسه و شکم بروز دهد.
شایع ترین عوارض جانبی پرتو درمانی چه مواردی هستند؟
1- خستگی 2-تغییرات پوستی 3- عوارض بلند مدت
