سرطان تخمدان وقتی ایجاد می‌شود که سلول‌هایی غیرطبیعی در تخمدان فرد رشدی کنترل‌نشده دارند و یک تومور ایجاد می‌کنند. در پرتو درمانی سرطان تخمدان، از اشعه‌های ایکسِ پر انرژی با دوزهای بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطان تخمدان استفاده می‌شود. معمولا پرتودرمانی (رادیوتراپی) شما به صورت یکبار در روز انجام می‌شود و تعداد جلسات پرتودرمانی مورد نیاز برای شما، بستگی به شرایط و میزان پیشرفته بودن بیماری شما دارد. پزشکان معمولا در درمان سرطان تخمدان از پرتودرمانی استفاده نمی‌کنند، اما ممکن است در سرطان‌های تخمدان پیشرفته، برای کم کردن علائم فرد بیمار از پرتودرمانی استفاده شود.

“سرطان تخمدان به اشعه پرتودرمانی حساس است و پرتودرمانی در کاهش علائم بیماری می‌تواند بسیار موثر باشد.”

زمان پرتو درمانی سرطان تخمدان

پزشکان معمولا از پرتودرمانی برای درمان سرطان تخمدان موضعی استفاده نمی‌کنند. البته اخیرا مقالاتی منتشر شده که نشان می‌دهد امکان دارد در شرایطی، پرتو درمانی سرطان تخمدان موضعی عود بیماری را کاهش دهد. با این وجود، درمان اصلی سرطان تخمدان، جراحی است و برای بسیاری از زنان شیمی درمانی هم انجام می‌شود. ممکن است پرتودرمانی برای شما برای کوچک کردن اندازه‌ی تومور و سرطان انجام شود. یا اینکه اگر سرطان تخمدان پیشرفته دارید برای کاهش علائم بیماری شما پرتودرمانی انجام شود که به آن پرتودرمانی تسکینی گفته می‌شود. این نوع از پرتودرمانی، ممکن است در هر جایی از بدن شما که سرطان در آن نقطه مشکل ایجاد کرده باشد، انجام شود.

نحوه‌ی انجام پرتو درمانی سرطان تخمدان

پرتو درمانی سرطان تخمدان در بخش رادیوانکولوژی بیمارستان‌ها انجام می‌شود. شما معمولا به صورت روزانه از روزهای شنبه تا چهارشنبه پرتودرمانی خواهید داشت و آخر هفته‌ها به شما استراحت داده می‌شود. برای سرطان‌های تخمدان پیشرفته، ممکن است فقط چند جلسه پرتودرمانی برای شما انجام شود که این جلسات در طی چند روز انجام می‌شوند.

اتاق پرتو درمانی سرطان تخمدان

دستگاه‌های پرتودرمانی بسیار بزرگ هستند و ممکن است اولین باری که آن‌ها را می‌بینید به شما استرس دست بدهد. ممکن است دستگاه در یک نقطه ثابت باشد یا اینکه قابلیت چرخش داشته باشد و در طول جلسه‌ی درمانی دور بدن شما بچرخد تا تابیدن اشعه از نقاط مختلف انجام شود. البته دستگاه هیچوقت برخورد و لمس مستقیم با بدن شما نخواهد داشت. قبل از شروع اولین جلسه‌ی درمانی شما، تیم پرتودرمانی شما برای شما چیزهایی را که خواهید دید و خواهید شنید توضیح خواهند داد. در بعضی از بیمارستان‌ها، اتاق‌های پرتودرمانی مکان‌هایی دارند که شما می‌توانید موبایلتان را به آن وصل کنید و از روی آن موسیقی پخش کنید.

قبل از شروع جلسات پرتو درمانی سرطان تخمدان

کارشناس پرتو درمانی ابتدا مطمئن می‌شود که روده‌هایتان را خالی کرده‌اید. سپس به شما اطلاع خواهند داد که چه زمانی مثانه‌تان را خالی کنید و چه زمانی برای پر کردن مثانه‌تان و آماده کردنش برای جلسه‌ی درمانی، شروع به خوردن آب کنید. وقتی وارد اتاق پرتودرمانی می‌شوید، کارشناس شما را در حالت مناسبی که باید بر روی تخت قرار بگیرید قرار می‌دهد و سپس دستگاه را به کمک نشانه‌هایی که شما برروی پوستتان دارید برروی شما تنظیم می‌کند. سپس فرد اتاق را ترک می‌کند تا پرتودرمانی که معمولا چند دقیقه طول می‌کشد شروع شود. این کار به این دلیل است که فرد پرتونگار تحت تاثیر اشعه‌های دستگاه قرار نگیرد.

در طول جلسات پرتو درمانی سرطان تخمدان

در طول جلسات درمان، شما باید حالت ساکن درازکشیده‌ی خود را حفظ کنید. در طی تابانده شدن اشعه به بدن شما، شما چیزی حس نمی‌کنید و اشعه دستگاه شما را رادیواکتیو نمی‌کند؛ بنابراین برای بودن شما در کنار افراد مخصوصا افراد حامله و بچه‌ها خطری وجود ندارد. کارشناس رادیوتراپی از اتاق بغل شما را تحت نظر دارد. بسته به نوع درمانی که برای شما در نظر گرفته شده است، هر جلسه‌ی درمانی ممکن است تا 15 دقیقه طول بکشد.

آمادگی قبل از پرتو درمانی سرطان تخمدان

تیم پرتو درمانی سرطان تخمدان شما قبل از شروع دوره‌ی درمانی، طراحی درمان پرتودرمانی شما را انجام می‌دهند؛ یعنی اینکه چه نواحی از بدن شما باید تحت پرتودرمانی قرار بگیرد و چه دوزی از اشعه برای شما نیاز است را مشخص می‌کنند.

جلسه‌ی آمادگی قبل از شروع پرتودرمانی معمولا بین 15 دقیقه تا 2 ساعت طول می‌کشد. معمولا باید از شما یک عکس سی‌تی اسکن گرفته شود که در این عکس ناحیه مبتلا و نواحی اطراف آن مشخص می‌شود. ممکن است از شما انواع دیگری تصویربرداری انجام شود تا برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای شما صورت بگیرد. برنامه پرتودرمانی شما فقط مختص شماست و از فردی تا فرد دیگر متفاوت است.

قبل از اسکن

معمولا قبل از انجام اسکن به شما برگه‌ای داده می‌شود که در آن توضیح داده می‌شود که قبل از اسکن یا در طی جلسات پرتودرمانی چگونه باید مثانه‌تان را خالی کنید و ناشتا باشید. انجام دادن دستورالعمل‌هایی که در این برگه وجود دارد، باعث کاهش عوارض جانبی درازمدت به مثانه و دستگاه گوارش شما می‌شود. قبل از انجام اسکن باید مثانه‌ی شما پر باشد. اگر مثانه‌ی شما به اندازه کافی پر نباشد یا شکم شما به اندازه کافی خالی نباشد، ممکن است مجبور عکس‌برداری نیاز به تکرار داشته باشد. فردی که تصویربرداری شما را انجام می‌دهد، حالتی که شما باید بر روی تخت تصویربرداری دراز بکشید را به شما می‌گوید. این تخت، همانند تختی است که شما در طی جلسات پرتودرمانی هم باید برروی آن دراز بکشید.

در طی اسکن

وقتی شما در جایگاه مناسب برروی تخت قرار گرفتید، کارشناس رادیولوژی یا رادیوتراپی چند علامت بر روی پوست شما می‌گذارد. سپس تخت را وارد دستگاه می‌کند و فرد اتاق را ترک می‌کند و اسکن شروع می‌شود. اسکن در حدود 5 دقیقه طول می‌کشد و پرتونگار از داخل اتاق کناری حواسش به شما است. ممکن است نیاز به تزریق ماده‌ی حاجب به داخل ورید شما باشد. این ماده، به بهتر نشان داده شدن بافت‌های بدن شما در اسکن انجام شده کمک می‌کند. قبل از تزریق این ماده، کارشناس از شما درباره‌ی سابقه‌ی بیماری‌های شما و هر گونه حساسیتی سوال می‌کند. بعضی از افراد ممکن است به این ماده حاجب حساسیت داشته باشند.

بعد از اسکن

فرد پرتونگار نقاطی به اندازه‌ی خودکار را برروی پوست شما خالکوبی می‌کند که این نقاط باعث می‌شود شما در هر جلسه‌ی پرتودرمانی در حالت و موقعیت مناسب برای پرتودرمانی قرار بگیرید. فرد پرتونگار برایتان توضیح خواهد داد که چگونه از این علامت‌ها مراقبت کنید و اگر کمرنگ شدند خودتان نباید سعی کنید آن‌ها را پررنگ کنید. بعد از اسکن، اگر تزریق ماده‌ی حاجب داشتید، ممکن است 15 تا 30 دقیقه از شما بخواهند که در جایتان بمانید تا اگر حالتان بد شد از شما مراقبت‌های لازم به عمل بیاید، ولی اگر تزریق نداشتید بلافاصله می‌توانید بروید.

بعد از برنامه ریزی پرتودرمانی

ممکن است تا شروع درمان پرتودرمانی شما از چند روز تا 3 هفته طول بکشد. در طی این زمان، پزشک متخصص سرطان شما جزئیات نهایی برنامه‌ی درمانی شما را مشخص خواهد کرد. آن‌ها مطمئن خواهند شد که محلی که باید بر روی آن پرتودرمانی انجام شود دوز بالایی از اشعه دریافت کند و به نواحی اطراف آن دوز کمی برسد، تا عوارض جانبی احتمالی در طی و بعد از درمان شما به حداقل برسد.

انواع پرتو درمانی سرطان تخمدان

انواع پرتو درمانی سرطان تخمدان شامل:

پرتودرمانی خارجی (external beam therapy)

در روش پرتودرمانی خارجی، از اشعه ایکس پرقدرت برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در طی درمان، از یک دستگاه استفاده می‌شود که اشعه را بر روی نقاطی از بدن که تحث تاثیر سرطان قرار گرفتند، متمرکز می‌کند. این روش، مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس است و سرعت بالایی دارد و درد ندارد. هر جلسه‌ی استفاده از دستگاه پرتودهی خارجی، فقط چندین دقیقه طول می‌کشد. شما 5 روز از هفته را برای مدت چند هفته تحت درمان با این دستگاه قرار می‌گیرید.

براکی تراپی یا پرتودرمانی داخلی (brachytherapy):

از براکی تراپی به ندرت برای سرطان تخمدان استفاده می‌شود. این نوع از پرتودرمانی، پرتودرمانی داخلی نیز نامیده می‌شود. در طی این درمان، یک دستگاه کوچک، تعدادی ساچمه‌ی رادیواکتیو را در درون بدن شما قرار می‌دهد. این دستگاه این ساچمه‌ها را در کنار سلول‌های سرطانی قرار می‌دهد و اشعه‌های موجود در این ساچمه‌ها، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. ساچمه‌های استفاده شده در براکی تراپی اندازه‌ای در حدود یک دانه‌ی برنج دارند و فقط چندین هفته از خود اشعه منتشر می‌کنند و رادیواکتیو می‌مانند.

عوارض پرتو درمانی سرطان تخمدان

عوارض پرتو درمانی سرطان تخمدان می‌تواند بسته به اینکه کدام قسمت از بدن تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرد و چه مقدار اشعه استفاده می‌شود، متفاوت باشد.

عوارض، حدودا یک هفته بعد از شروع پرتودرمانی، نمایان می‌شوند و تدریجاً شروع به بدتر شدن در طول مدت درمان و چندهفته بعد از پایان درمان می‌کنند، اما معمولا از دو هفته بعد از پایان رادیوتراپی کم‌کم بهتر می‌شوند. عوارض جانبی‌ای که در ادامه گفته می‌شود ممکن است در همه‌ی افرادی که تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرند دیده نشود یا مقدارش از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. این عوارض عبارت‌اند از:

ضعف و خستگی بعد از پرتو درمانی سرطان تخمدان

ممکن است در طول دوره‌ی درمانی‌تان احساس ضعف و خستگی کنید. معمولا این احساس با پیشروی جلسات درمانی به تدریج بیشتر می‌شود. سعی کنید به خودتان سخت نگیرید و اگر احساس خستگی می‌کنید تا جایی که می‌شود استراحت کنید. احساس ضعف و خستگی می‌تواند تا چند هفته بعد از پایان دوره‌ی درمانی هم باقی بماند اما به تدریج بهتر و کمرنگ می‌شود. چیزهای مختلفی وجود دارد که باعث کاهش خستگی و تطابق شما با آن می‌شود. یکی از آن‌ها، ورزش کردن است. تحقیقات نشان داده است انجام دادن ورزش‌های سبک می‌تواند به شما انرژی بیشتری بدهد. البته این مهم است که بین ورزش کردنتان و استراحت تعادل ایجاد کنید.

حالت تهوع

ممکن است بعضی اوقات احساس حالت تهوع به شما دست بدهد. می‌توانید برای مقابله با آن داروی ضدتهوع استفاده کنید. هم‌چنین اگر با استفاده از این داروها همچنان این احساس را دارید، با تیم درمانی خود مشورت کنید تا داروی ضدتهوع جدیدی برایتان تجویز کنند.

اسهال بعد از پرتو درمانی سرطان تخمدان

پرتودرمانی برروی شکم یا ناحیه‌ی لگن، می‌تواند باعث ایجاد اسهال بشود. برای کمک به مقابله با اسهال، می‌توانید از داروهایی استفاده کنید که حرکات روده را کاهش می‌دهند یا رژیم غذایی خود را تغییر دهید. آب زیادی بنوشید و اگر دچار اسهال شدید با پزشکتان مشورت کنید.

مثانه ی ملتهب

تا کمی بعد از درمان لگن، ممکن است احساس کنید دفعاتی که نیاز به دفع ادرار دارید بیشتر از حالات عادی شده است یا احساس سوزش در حین دفع ادرار کنید یا حس کنید نمی‌توانید موقع احساس ادرار خودتان را نگه دارید و باید فوری آن را دفع کنید. به این پدیده، سیستیت یا التهاب مثانه می‌گویند. پرتودرمانی موقتا سلول‌های مثانه‌ی شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث التهاب آن‌ها می ‌شوند. نوشیدن مایعات فراوان می‌تواند به مقابله با التهاب کمک کند. بعضی از مایعات مانند چای یا قهوه می‌توانند باعث افزایش سوزش ادرار شما شوند که نوع این مایعات البته در افراد متفاوت فرق دارد. اگر سوزش ادرار و مثانه دارید با پزشکتان مشورت کنید.

خلاصه پرتو درمانی سرطان تخمدان

سرطان تخمدان، بیماری‌ای قابل درمان است. شانس موفقیت درمان، به فاکتورهای مختلفی مانند مرحله‌ی سرطان در زمان تشخیص، نوع سرطان تخمدان، و سلامتی کلی فرد بیمار بستگی دارد، اما درمان‌هایی که امروزه وجود دارند، درصد بقای بیماران در سرطان تخمدان را به شدت بهبود بخشیده اند.

درمان‌هایی که امروزه برای درمان سرطان تخمدان استفاده می‌شوند، معمولا ترکیبی از چند نوع درمان است تا نتیجه‌ی بهتری برای بیمار داشته باشد. این درمان‌ها عبارتند از:

• جراحی
• شیمی درمانی
• ایمنی درمانی
• پرتودرمانی

امروزه پزشکان برای درمان سرطان تخمدان بیشتر از جراحی و شیمی درمانی استفاده می‌کنند و کمتر از پرتودرمانی استفاده می‌شود و کاربرد پرتودرمانی بیشتر زمانی است که سرطان تخمدان پیشرفته باشد و به جاهای مختلفی از شکم یا لگن رسیده باشد.

سوالات متداول

در ادامه به بررسی چند سوال متداول درباره پرتودرمانی سرطان تخمدان خواهیم پرداخت:

منابع:

cancerresearchuk.org

ncbi.nlm.nih.gov

healthline.com

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید