در شیمی درمانی سرطان تخمدان، از داروهای ضد سلول‌های سرطانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و متوقف کردن و یا کاهش سرعت رشد آن‌ها استفاده می‌شود. داروهای شیمی درمانی قابلیت تقسیم و افزایش تعداد سلول‌های سرطانی را مختل می‌کنند. چون که اکثر سلول‌های بدن یک فرد بالغ در حالت عادی در حال رشد و تقسیم نیستند، بنابراین سلول‌های طبیعی بدن به اندازه‌ی سلول‌های سرطانی تحت تاثیر داروهای شیمی درمانی قرار نمی‌گیرند.

البته سلول‌های موجود در مغز استخوان (جایی که سلول‌های خونی مثل گلبول‌های قرمز و سفید تولید می‌شوند)، فولیکول‌های مو، و سلول‌های لوله گوارش همه دائما در حال رشدند. عوارض داروهای شیمی درمانی مثل ریزش مو و حالت تهوع، به‌خاطر تاثیر برروی این سلول‌ها و سلول‌های دیگر بافت های عادی بدن است.

ممكن است دکترتان برای شما شیمی درمانی را به تنهایی یا علاوه عمل جراحی سرطان تخمدان، لوله‌ی فالوپ یا سرطان اولیه‌ی پرده صفاقی تجویز کند. از شیمی درمانی برای کاهش ریسک عود مجدد سرطان و کاهش درصد مرگ و میر استفاده می‌شود.

چه افرادی نیاز به شیمی درمانی سرطان تخمدان دارند؟

اکثر خانم‌هایی که سرطان تخمدان دارند، علاوه بر عمل جراحی، تحت درمان با داروهای شیمی درمانی نیز قرار می‌گیرند، چرا که بعد از خارج کردن سرطان از بدن به‌وسیله‌ی جراحی، همچنان این احتمال وجود دارد که سلول‌های سرطانی کامل از بین نرفته باشند و این سلول‌ها به بخش‌های دیگری از بدن سرایت کنند و سرطان دوباره عود کند.

اینکه آیا باید برای شما شیمی درمانی تجویز شود یا خیر، بستگی به مرحله‌ی سرطان شما و میزان تهاجمی بودن تومور ( درجه و نوع سلول تومور) داشته باشد. جراح در زمان عمل میزان گسترش تومور را بررسی می‌کند و پاتولوژیست بعد از عمل با مشاهده بافت‌های خارج شده در زیر میکروسکوپ، مرحله و درجه دقیق و نهایی را اعلام می‌کند به طور کلی شیمی درمانی سرطان تخمدان در صورت داشتن هر کدام از موارد زیر انجام می‌شود:

• درگیری لگن یا شکم، از جمله پارگی کپسول یا وجود توده در سطح تخمدان یا لوله
• بیماری درجه ۳
• ناکامل بودن مرحله بندی جراحی
• تومور از نوع clear cell

به عبارت دیگر، فقط تومورهای درجه ۱ و ۲ که تومور محدود به تخمدان است و جراحی کامل انجام شده است نیازمند شیمی درمانی بعد عمل نیستند. از آن‌جایی که بیشتر مبتلایان به سرطان تخمدان در مراحل بالا کشف می‌شوند اکثر افراد، شیمی‌درمانی سرطان تخمدان را دریافت خواهند کرد.

اگرچه در سرطان‌هایی که پیشرفته‌تر و در مراحل بالاتر هستند میزان بقا کمتر است، اما شیمی درمانی می‌تواند به کاهش علائم و کندتر کردن سرعت پیشرفت سرطان کمک کند. هم‌چنین مرحله سرطان شما در تعیین داروهای شیمی درمانی مورد نیازتان هم نقش دارد.

زمان انجام شیمی درمانی سرطان تخمدان

شیمی درمانی ممکن است در زمان‌های زیر برای شما تجویز شود:

• بعد از عمل جراحی: که برای کم کردن احتمال بازگشت سرطان انجام می‌شود. ما پزشکان به شیمی درمانی بعد عمل، شیمی درمانی «اَدجوانت» می‌گوییم. شما معمولا شیمی درمانی را بعد از بهبودی از عمل خواهید داشت که معمولا ۴ هفته بعد از جراحی خواهد بود، اما ممکن است شروع آن تا ۱۲ هفته بعد از جراحی هم طول بکشد.

• قبل از جراحی: در صورتی که انکولوژیست زنان حدس بزند که امکان جراحی کامل در زمان تشخیص وجود ندارد، ما از شیمی درمانی قبل عمل برای کوچک‌تر کردن حجم سرطان استفاده می‌کنیم (شیمی درمانی نئوادجوانت). این کار شانس برداشتن کامل توده‌ها را بیشتر می‌کند. اگر برای شما شیمی درمانی قبل از عمل جراحی تجویز شود، معمولا هر ۳ هفته به مدت ۳ تا ۶ دوره‌ی درمانی خواهد بود. بعد از ۳ دوره‌ی درمانی، از شما سی‌تی اسکن یا MRI گرفته می‌شود تا میزان بهبودی تحت تاثیر شیمی درمانی بررسی شود.
  دکتر به شما می‌گوید که آیا سرطان شما به اندازه موردنیاز برای عمل جراحی محدود و کوچک شده است یا خیر. معمولا شما بعد از عمل جراحی هم، ۳ دوره‌ی شیمی درمانی دیگر را بعد از بهبودی از عمل خواهید داشت. هم‌چنین اگر برروی شما عمل جراحی انجام نشود هم شما ۳ دوره‌ی شیمی درمانی دیگر خواهید داشت. یعنی در مجموع ۶ تا ۹ دوره شیمی‌درمانی دریافت خواهید کرد.

• تومور غیر قابل برداشتن: در این حالت با شیمی درمانی هم امکان جراحی وجود ندارد، و شیمی درمانی درمان اصلی بیمار است.
• بیمار غیر قابل عمل: در صورتی که حال عمومی بیمار برای انجام جراحی مناسب نباشد نیز شیمی درمانی به عنوان درمان اصلی به کار می‌رود.

شیمی درمانی سرطان تخمدان پیشرفته

همانطور که گفته شد بیشتر موارد سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته (مرحله ۳ یا ۴) تشخیص داده می‌شوند. در این بیماران معمولا ابتدا شیمی درمانی انجام می‌شود و در صورتی که پاسخ مناسبی از این درمان گرفتیم در ادامه جراحی انجام می‌شود.

نحوه انجام شیمی درمانی سرطان تخمدان

شیمی درمانی سرطان تخمدان تزریقی است یا خوراکی؟

داروها معمولا به صورت تزریقی در داخل ورید تجویز می‌شود. اگرچه در بعضی شرایط خاص، ممکن است دکترها از استراتژی درمانی دیگری که هم شامل تزریق دارو به داخل رگ است و هم شامل تزریق دارو به داخل حفره شکم (IP) است. به این روش، روش IV/IP یا intravenous/intraperitoneal می‌گوییم.

به طور کلی، بدون در نظر گرفتن روش تزریق دارو (IV به تنهایی یا IV/IP)، داروهای شیمی درمانی در توالی به دقت تنظیم‌شده‌ی خاصی که حدودا چند ماه طول می‌کشد، تجویز می‌شود.

تعداد جلسات شیمی درمانی سرطان تخمدان

شیمی درمانی معمولا برای شما در روزهای خاصی و به صورت سرپایی انجام می‌شود، یعنی اینکه شما بعد از اتمام آن می‌توانید به خانه بروید. شیمی درمانی شما معمولا به صورت یک یا چند جلسه‌ی درمانی است که هر جلسه در حدود چندساعت زمان می‌برد. بعد از اتمام جلسه، شما دوره‌ی استراحت خواهید داشت که چند هفته طول می‌کشد. به جلسات درمان و دوره‌ی استراحت در مجموع یک دوره‌ی درمان می‌گویند.

یک دوره‌ی درمان، به مقدار زمان موردنیاز برای تزریق دارو به بدن و سپس رهایی یافتن بدن از عوارض آن داروها می‌گویند؛ در طی این زمان، شما به دقت چکاپ می‌شوید تا عوارض داروها و احتمال سمیت داروها بررسی شود. معمولا اکثر شیمی درمانی‌ها در حدود ۶ دوره‌ی درمانی خواهند داشت. زمان هر دوره‌ی درمان بستگی به داروی شیمی درمانی‌ای که استفاده می‌کنید دارد اما بیشتر دوره‌ها حدوداً ۱ تا ۳ هقته طول می‌کشد. پرستار یا دکتر شما اطلاع بیشتری در این زمینه به شما خواهند داد.

داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان

رایج‌ترین داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان داروهایی به نام carboplatin (کربوپلاتین) و paclitaxel (پاکلی‌تاکسل) هستند.

به طور کلی در میان داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان، معمولا از داروهای خانواده‌ی taxane (تاکسان) مثل پاکلی‌تاکسل یا docetaxel (دوسه‌تاکسل) ، و داروهای دارای پلاتین مثل کربوپلاتین یا سیس پلاتین استفاده می‌شود. تحقیقات نشان داده است که شیمی درمانی با داروهای تاکسان و پلاتین‌دار، بهتر از سایر داروها، باعث افزایش طول عمر خانم‌های دارای سرطان تخمدان می‌شود. در نتیجه، رژیم دارویی استاندارد شیمی درمانی سرطان تخمدان، شامل یک داروی پلاتین دار (معمولا کربوپلاتین) و یک تاکسان (معمولا پاکلی‌تاکسل) است.

ممکن است بشنوید که پزشکتان از اصطلاح کربو-پکلی یا پکلی-کربو استفاده می‌کند که منظور همین درمان با این دو داروی کربوپلاتین و پکلی‌تکسل است.

در بعضی از موارد برای شما علاوه بر شیمی درمانی، از دارویی به نام bevacizumab ( بواسیزوماب) که دارویی هدفمند است استفاده شود. این دارو به نام اوستین Avastin معروف است.

داروهای دیگر شیمی درمانی‌ که ممکن است برای شما تجویز شود شامل موارد زیر است:

• سیس پلاتین (Cisplatin)
• دوسِتَکسل (Docetaxel)
• اتوپوزاید (Etoposide)
• جمسیتابین (Gemcitabine)
• دوکسوروبیسین پگلیه (یا دوکسوروبیسین لیپوزومی که به نام داکسیل Doxil یا کالیکس Caelyx معروف است)
• توپوتکان (Topotecan)

شیمی درمانی سرطان تخمدانی که عود کرده است

اگر بعد از درمان سرطان تخمدان شما عود کند، معمولا مجددا با داروهای شیمی درمانی کنترل می‌شود. اگر اولین دوره‌های شیمی درمانی شما با داروهای پلاتینی (سیس پلاتین و کربوپلاتین) عملکرد خوبی داشت، ممکن است دوباره نیز برای شما همین داروها تجویز شود، اما شاید در کنارش داروهای دیگری مثل دوکسوروبیسین لیپوزومی یا جمسیتابین، اضافه شود. اگر سرطان خیلی زود بعد از پایان شیمی درمانی بازگردد، برای شما داروهای دیگری تجویز می‌شود، مثلا داروی دوکسوروبیسین لیپوزومی به تنهایی.

عوارض شیمی درمانی سرطان تخمدان

ممکن است داروهای شیمی درمانی برای شما عوارض جانبی‌ای در طی درمان و بعد از آن ایجاد کند که این عوارض معمولا با دارو کنترل می‌شوند و بعد از پایان دوره‌ی درمان ناپدید می‌شوند. عوارضی که هر دارو برای یک فرد ایجاد می‌کند از فردی تا فرد دیگر متفاوت است و بعضی افراد ممکن است عوارض جانبی خیلی کمی را تجربه کنند. شدت و نوع عوارض جانبی‌ای که برای یک فرد ایجاد می‌شود، به نوع داروهای استفاده شده و نحوه‌ی استفاده از آن‌ها بستگی دارد.

از عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی می‌توان موارد زیر را نام برد:

• افزایش احتمال ابتلا به عفونت: شیمی درمانی باعث کاهش تعداد گلبول‌های سفید شما می‌شود که این عارضه باعث سخت‌تر شدن مبارزه با عفونت‌ها در بدن شما می‌شود. سرماخوردگی‌ها، آنفلوآنزا و ویروس‌ها، ممکن است راحت‌تر فرد را مریض کنند و دیرتر از بین بروند. همچنین احتمال اینکه شما به عفونت جدی‌ای که باعث بستری در بیمارستان شود دچار شوید، بیشتر می‌شود.
• احساس خستگی: احساس خستگی و کاهش انرژی عارضه‌ی بسیار رایجی در طول و بعد از دوره‌ی شیمی درمانی است، اما ممکن است به دلایل دیگری نیز ایجاد شده باشد. مقدار گلبول‌های قرمز شما ممکن است کاهش یابد که باعث احساس خستگی و تنگی نفس شود.
• حالت تهوع و استفراغ: بعضی از انواع داروهای شیمی درمانی ممکن است باعث حالت تهوع و استفراغ در شما شوند. معمولا بعد از هر جلسه‌ی شیمی درمانی به شما داروهای ضد تهوع برای پیشگیری و کاهش تهوع و استفراغ می‌دهند. اگرچه داشتن یا نداشتن تهوع و استفراغ، ربطی به خوب پیش رفتن یا نرفتن درمان شما ندارد.
• اسهال یا یبوست: بعضی از داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان، داروهای مسکن، و یا داروهای ضدتهوع ممکن است باعث اسهال یا یبوست در شما شود.
• نازک شدن مو یا از دست دادن مو: بسته به دارویی که استفاده می‌کنید. شما احتمالا دچار ریزش موهای سر یا بدن خواهید شد. بعد از پایان دوره درمان، موهای شما دوباره شروع به رشد می‌کند اما رنگ مو و کیفیت آن ممکن است تا مدتی متفاوت با شرایط عادی باشد.

• درد مفصل یا عضلات: این عارضه ممکن است بعد از پایان جلسه درمانی شما ایجاد شود که بعد از چند روز این عارضه ناپدید می‌شود. می‌توانید از دکترتان بپرسید که آیا می‌توانید یک داروی مسکن متوسط مثل استامینوفن برای این عارضه استفاده کنید یا خیر.

از دیگر عوارض داروهای شیمی درمانی می‌توان موارد زیر را نام برد:

• احساس بی حسی و گزگز در دست‌ها یا پاها
• خشکی دهان
• کاهش موقت تعداد سلول‌های خونی
• افزایش احتمال خونریزی یا کبودی بدن

ممکن است در طی شیمی درمانی از داروی بواسیزوماب (اَوَستین) هم علاوه بر داروهای شیمی درمانی استفاده شود. این دارو ممکن است عوارض جانبی متفاوتی را ایجاد کند، شامل ایجاد فشار خون یا بدتر کردن آن در افراد دارای فشار خون، خون دماغ شدن، احساس گیجی، سردرد، و تاخیر در بهبود زخم. هم چنین زنانی که از این دارو برای سرطان تخمدان استفاده می‌کنند ممکن است احتمال سوراخ شدن روده‌شان در طی دوره‌های درمانی بیشتر شود.

آمادگی قبل از شروع شیمی درمانی سرطان تخمدان

شیمی درمانی بر روی هر کس تاثیر متفاوتی دارد، بنابراین دانستن اینکه دقیقا هر فرد چه آمادگی‌هایی برای شروع شیمی درمانی داشته باشد، سخت است. البته تعدادی نکته کلی وجود دارد که نیازمند توجه هستند:

سوال درباره‌ی باروری: بعضی از داروهای شیمی درمانی ممکن است بر روی باروری شما تاثیر داشته باشد. اگر فکر می‌کنید ممکن است در آینده‌ی نزدیک بچه‌دار شوید، با متخصص سرطان خودتان درباره‌ی انتخاب‌های متفاوتی که در این‌باره دارید صحبت کنید.

بهداشت دهان و دندان: ایده‌ی خوبی است که قبل از شروع شیمی درمانی به دندان پزشکی بروید و دندان هایتان را چکاپ کنید. دندان پزشک می‌تواند دنبال عفونت‌های دهانی‌ای که ممکن است در طی شیمی درمانی سیستم ایمنی شما را تحت تاثیر قرار دهد بگردد.

آماده شدن برای عوارض جانبی داروها: با تیم درمانی‌تان درباره‌ی عوارض جانبی احتمالی‌ای که داروهای شیمی درمانی ممکن است برای شما ایجاد کند صحبت کنید. درباره‌ی اینکه می‌توانید داروهای ضدتهوع بگیرید یا نه بپرسید. اگر ممکن است موهای خود را از دست دهید، به این فکر کنید که آیا می‌خواهید قبل از شروع شیمی درمانی موهایتان را کوتاه کنید یا خیر. همچنین می‌توانید از پزشکتان درباره کلاه یخ (Ice cap) برای کاهش ریزش مو بپرسید.

چک کردن داروهای دیگری که مصرف می‌کنید: مطمئن شوید که متخصص سرطان شما درباره‌ی داروها یا درمان‌های دیگری که استفاده می‌کنید اطلاع داشته باشد. بعضی از داروهای رایج یا درمان‌های سنتی یا ویتامین‌ها می‌توانند با داروهای شیمی درمانی تداخل دارویی داشته باشند.

منابع:

macmillan.org.uk

pubmed.com

Ocrahope.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید