اگر شما مبتلا به سرطان خون هستید، تیم درمانی‌تان برنامه درمان سرطان خون شما را مشخص می‌کند. این برنامه مطابق نیازهای شما خواهد بود و شامل ترکیبی از درمان‌های مختلف می‌شود. حین تصمیم گیری درباره درمان لوسمی شما، تیم درمانی‌تان موارد زیر را درنظر می‌گیرد:

• نوع لوسمی شما
• سن شما
• ناهنجار‌های کروموزومی شما
• سلامت کلی شما

روش‌های درمان سرطان خون

در ادامه گزینه‌های درمانی سرطان خون را نام می‌بریم:

شیمی درمانی سرطان خون

شیمی درمانی، مهم‌ترین درمان سرطان خون است. در این نوع از درمان، ما از داروهای شیمیایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی خون استفاده می‌کنیم. بر اساس نوع لوسمی شما، ممکن است یک دارو یا ترکیبی از داروها را دریافت کنید و این داروها ممکن است به شکل قرص باشند یا مستقیما به درون ورید شما تزریق شوند.

پیوند مغز استخوان

پیوند مغزاستخوان یا پیوند سلول‌های بنیادی، یکی از روش های مهم درمان سرطان خون است. در این روش، با جایگزین کردن مغز استخوان بدون سلول‌های لوسمی به جای مغز استخوان ناسالم، به ساخته شدن دوباره سلول‌های خونی سالم کمک می‌کند. قبل از پیوند مغزاستخوان، شما دوزهای بالایی از شیمی درمانی یا پرتودرمانی را دریافت می‌کنید تا سلول‌های مغز استخوان سازنده سلول‌های لوسمی نابود شوند. سپس یک تزریق از سلول‌های مغز استخوان سازنده خون خواهید داشت تا به ساخته شدن دوباره مغز استخوان شما کمک کند. ممکن است پیوند مغز استخوان را از یک دهنده دریافت کنید و یا ممکن است بتوانید سلول‌های مغزاستخوان خودتان را استفاده کنید. پیوند استخوان ممکن است گزینه‌ای مناسب برای افراد جوان‌تر از ۵۵ سال باشد.

پرتودرمانی سرطان خون

پرتودرمانی، رایج‌ترین درمان سرطان خون برای جلوگیری از پخش شدن آن به سیستم عصبی مرکزی (CNS) است. از پرتو درمانی همچنین برای آماده سازی مغز استخوان جهت انجام پیوند استفاده می‌کنیم. پرتو درمانی یا رادیوتراپی، از اشعه x یا سایر اشعه‌های پرانرژی برای آسیب زدن به سلول‌های لوسمی و متوقف کردن رشد آن‌ها استفاده می‌کند. حین پرتودرمانی، شما روی یک تخت دراز می‌کشید و یک دستگاه بزرگ اطراف شما حرکت می‌کند و اشعه‌ها را به نقاط دقیقی در بدن شما ارسال می‌کند.

ممکن است شما پرتودرمانی را روی یک نقطه مخصوص در بدنتان (محل تجمع سلول‌های لوسمی) انجام دهید یا ممکن است پرتودرمانی روی کل بدنتان انجام شود.

تارگت تراپی

این نوع درمان سرطان خون برای بعضی از انواع لوسمی پیشنهاد می‌شود. تارگت تراپی روی ناهنجاری‌های بخصوصی که در سلول‌های سرطانی وجود دارند تمرکز می‌کند و داروهای تارگت تراپی با مسدود کردن این ناهنجاری‌ها، باعث مرگ سلول‌های سرطانی می‌شوند. قبل از شروع درمان با تارگت تراپی، آزمایشی روی سلول‌های لوسمی شما انجام می‌شود تا پزشک ببیند که آیا تارگت تراپی برای درمان شما مفید و کمک کننده است یا خیر.

ایمونوتراپی

ایمونوتراپی از سیستم ایمنی شما برای جنگیدن با سرطان و درمان سرطان خون استفاده می‌کند. ممکن است سیستم ایمنی شما در حالت عادی با سلول‌های سرطانی بدنتان نجنگد، چون سلول‌های سرطانی پروتئینی تولید می‌کنند که به آن‌ها کمک می‌کند از سیستم ایمنی قایم شوند.

CAR T-Cell Therapy

مهندسی سلول‌های ایمنی برای درمان سرطان خون، نوعی تخصصی از درمان به نام «درمان با سلول T دارای گیرنده نوترکیب» یا CAR T-Cell Therapy است. در این درمان، سلول‌های T را از بدن خارج می‌کنیم و برای جنگیدن با سلول‌های سرطانی مهندسی شده و آموزش می‌دهیم و دوباره به درون بدن تزریق می‌کنیم. درمان با CAR T-cell ممکن است یک گزینه مناسب برای بعضی از انواع لوسمی باشد.

زیر نظر داشتن و مراقبت کردن

یکی از گزینه‌های درمانی برای افراد مبتلا به لوسمی لنفوئیدی مزمن (CLL) این است که فرد را دائما زیر نظر داشته باشیم تا ببینیم چه زمانی برای شروع سایر درمان‌ها مناسب است. در واقع در این روش، درمان سرطان خون در همان ابتدا انجام نمی‌شود و فقط در صورت پیشرفت بیماری، درمان شروع می‌شود.

درمان مراقبتی و حمایتی

برای کنترل مشکلات قابل انتظار حاصل از لوسمی و درمان‌های آن، انواع مراقتب‌ها و درمان‌های مراقبتی توسط پزشک تجویز می‌شود.

کارآزمایی بالینی

کارآزمایی بالینی، به معنای انجام تحقیقات بر روی انسان برای کشف و اثبات درمان‌های موثر جدید است. درمان‌هایی وارد کارآزمایی‌های بالینی می‌شوند که بر اساس شواهد قبلی احتمال می‌دهیم که مفید باشند و به شما یا کودکتان این فرصت را می‌دهند که از آخرین درمان‌های سرطان بهره ببرید.

آیا روش تحقیقاتی مورد آزمون در کارآزمایی بالینی موثر است؟ معلوم نیست؛ هیچ قطعیتی درباره موثر بودن یا نبودن روش جدید وجود ندارد. در واقع هدف از انجام تحقیقات، فهمیدن همین موثر بودن یا نبودن است. درباره منافع و خطرهای کارآزمایی‌های بالینی با پزشک خود صحبت کنید و در صورت داشت رضایت شخصی می‌توانید در آن‌ها شرکت کنید.

درمان بر اساس نوع سرطان خون

تیم درمانی شما یک برنامه درمان سرطان خون بر اساس نیازهای شما و نوع لوسمی شما می‌سازد. در ادامه این مطلب به صورت خلاصه درباره درمان هر نوع لوسمی صحبت خواهیم کرد.

درمان سرطان خون از نوع AML

لوسمی میلوئیدی حاد یا AML، باعث می‌شود که مغز استخوان شما تعداد زیادی سلول‌های خونی غیرنرمال یا نابالغ به نام «بلاست» تولید کند. جمعیت این سلول‌ها بیشتر از سلول‌های سالم و بالغ خونی از جمله گلبول قرمز (RBC)، گلبول سفید (WBC) و پلاکت‌ها می‌شود. هدف از درمان لوسمی میلوئیدی حاد، نابود کردن سلول‌های نابالغ و ناسالم در مغز استخوان و خون شما است. هدف این است که شما به فاز «خاموشی» یا «رِمیشن remission» برسید؛ یعنی هیچ نشانه خونی و هیچ علامتی از سرطان نداشته باشید.

درمان‌های مختلفی در درمان لوسمی میلوئیدی حاد (AML) نتیجه می‌دهند و این درمان‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• شیمی درمانی: شیمی درمانی لوسمی میلوئیدی حاد، معمولاً شامل ترکیبی از ۲ یا ۳ دارو است. رایج‌ترین ترکیب شیمی درمانی مورد استفاده، سیتارابین (Cytosar, Ara-C) همراه با آنتی بیوتیک ضد تومور است.
• پیوند مغزاستخوان: پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول‌های بنیادی، یک روش پیچیده و تخصصی است که بیمارستان‌های تخصصی انجام می‌گیرد و از آن برای جایگزین کردن سلول‌های بنیادی سالم و خون ساز با مغزاستخوان‌ آسیب دیده استفاده می‌کنیم.

• پرتودرمانی: ممکن است شما برای آماده شدن جهت پیوند مغز استخوان یا درمان تجمع سلول‌های سرطان خون در خارج از مغز استخوان یا تسکین درد یا درمان لوسمی که به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافته است، پرتودرمانی دریافت کنید.
• تارگت تراپی: برای درمان لوسمی میلوئیدی حاد (AML) با جهش‌های ژنتیکی خاص یا لوسمی میلوئیدی حادی که پروتئین‌های خاصی را بیان می کند، از تارگت تراپی استفاده می‌شود. دسته‌های داروهای استفاده شده در تارگت تراپی شامل مهارکننده های FLT3، مهارکننده های IDH و آنتی بادی های مونوکلونال می‌شوند که بسته به نوع ناهنجاری یا پروتئینی که مورد هدف قرار گرفته، از بینشان دارویی تجویز می‌شود.

درمان لوسمی میلوئیدی حاد (AML) شامل دو فاز زیر می‌شود:

• فاز ۱: درمان القایی بهبود
• فاز ۲: درمان بعد از بهبود (درمان تثبیتی)

درمان سرطان خون از نوع APL

لوسمی پرومیلوبلاستی حاد (APL)، یکی از زیرگروه‌های لوسمی میلوئیدی حاد (AML) است و پزشکان آن را به شکل کمی متفاوتی درمان می‌کنند. در لوسمی پرومیلوبلاستی حاد، سلول‌های لوسمی دارای پروتئین‌های خاصی هستند که شیوه لخته شدن خون در بدن شما را تغییر می‌دهند. شیمی درمانی به سلول‌های سرطانی آسیب می‌زند و باعث آزاد شدن این پروتئین‌ها می‌شود که ممکن است، لخته‌های خون خطرناک یا خونریزی‌های شدیدی در بیمار ایجاد کند.

اگر شما مبتلا به APL هستید، داروهایی دریافت می‌کنید که سلول‌های لوسمی‌تان را به سلول‌های خونی سالم و بالغ تبدیل کند و این سلول‌های خونی سالم باز نمی‌شوند، در نتیجه این پروتئین‌ها در خون آزاد نخواهند شد. البته ممکن است شما در کنار این داروها، شیمی درمانی نیز دریافت کنید.

درمان سرطان خون از نوع ALL

درمان لوسمی لنفوئیدی حاد یا ALL، در دو بخش اتفاق می‌افتد: درمان القایی که شما را وارد فاز خاموشی بیماری می‌کند و درمان بعد از فاز خاموشی (درمان تثبیتی)

ممکن است شما یک درمان یا درمان‌های متعددی دریافت کنید. درمان‌های لوسمی لنفوئیدی حاد شامل موارد زیر است:

• شیمی درمانی: ممکن است شما از ترکیبی از داروها برای کشتن یا آرام کردن روند رشد و تقسیم سلول‌های سرطانی استفاه کنید. این درمان معمولا چند سال به طول می‌انجامد.

• تارگت تراپی: بعضی از داروها بخش خاصی از سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند و معمولا عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی درمانی دارند. این داروها شامل داساتینیب (dasatinib)، ایماتینیب (imatinib)، نیلوتینیب (nilotinib) و پوناتینیب (ponatinib) است.
• پرتودرمانی: وقتی که سلول‌های لوسمی به مغز یا مغز استخوان شما رسیدند، ممکن است پزشک شما قبل از انجام پیوند مغز استخوان، از اشعه‌های پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های لوسمی در مغز استخوان استفاده کند.
• ایمونوتراپی: داروهای ایمونوتراپی با قوی کردن سیستم ایمنی شما، باعث مرگ یا کاهش سرعت رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند. این داروها شامل بلیناتوموماب (blinatumomab) و اینوتوزوماب اوزوگامایسین (Inotuzumab Ozogamicin) می‌شوند.
• پیوند مغزاستخوان: بعد از دریافت دوزهای بالایی از شیمی درمانی و پرتودرمانی، شما مغزاستخوانی را دریافت می‌کنید که سلول‌های خونی سالمی را تولید خواهد کرد. این مغز استخوان ممکن است از خود شما یا از یک دهنده، گرفته شود. اگر شما قادر به دریافت دوزهای بالایی از شیمی درمانی و پرتودرمانی نیستید، ممکن است به همراه دوزهای پایین داروهای شیمی درمانی و پرتودرمانی، نوعی از پیوند مغز استخوان به نام پیوند مغز استخوان کوچک (mini-transplant) را داشته باشید.

حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد بالغان بعد از درمان به فاز خاموشی وارد می‌شوند. در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد سرطان برنمی‌گردد اما در خیلی از افراد سرطان دوباره عود می‌کند.

برای جلوگیری از عود کردن سرطان خون، شما باید از درمان تثبیتی نیز استفاده کنید. درمان تثبیتی شامل دوره‌هایی از درمان بیش از ۲ تا ۳ ساله است. هدف از درمان لوسمی، از بین بردن کل سلول‌های لوسمی بدن شما است.

درمان سرطان خون از نوع CML

راه‌های مختلفی برای درمان لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) وجود دارد که باعث می‌شوند ما بیماری را تحت کنترل بگیریم. برای یافتن بهترین درمان لوسمی میلوئیدی مزمن، شما به یک پزشک هماتولوژیست-آنکولوژیست که در درمان بیماری‌های خونی، مثل لوسمی تخصص دارد، مراجعه می‌کنید.

هدف از درمان لوسمی میلوئیدی مزمن، نابود کردن سلول‌‌هایی است که حاوی ژن BCR-ABL هستند، زیرا این ژن باعث به وجود آمدن تعداد زیادی از گلبول‌های سفید غیرمعمولی و ناهنجار می‌شود.

احتمالا پزشک شما با استفاده از نوعی داروی تارگت تراپی به نام مهارکننده‌ تیروزین کیناز (TKI)، درمان را شروع می‌کند. این دارو، پروتئینی به نام تیروزین کیناز را مهار می‌کند که توسط ژن BCR-ABL، ساخته می‌شود و این پروتئین نقش مهمی در رشد سلول‌های خونی ناهنجار دارد.

احتمالا پزشک شما مهارکننده‌های تیروزین کینازی زیر را برای درمان سرطان خون تجویز خواهد کرد:

• داساتینیب (Dasatinib)
• بوسوتینیب (Bosutinib)
• پوناتینیب (Ponatinib)
• آسیمینیب (Asciminib)
• نیلوتینیب (Nilotinib)
• ایماتینیب (Imatinib)
• پوناتینیب (Ponatinib)

بیشتر افراد بعد از مصرف این داروها پاسخ سریعی می‌گیرند. پزشک شما در ۳ تا ۶ ماه متوجه میزان پاسخ‌دهی لوسمی میلوئیدی مزمن شما به درمان می‌شود.

ممکن است شما با مصرف مهارکننده تیروزین کیناز، وارد فاز خاموشی شوید. این به این معنی است که ژن‌های ناهنجار، دیگر در سلول‌های شما حضور ندارند. البته فاز خاموشی دقیقا به این معنی نیست که شما کاملا خوب شده‌اید، بلکه به این معنی است که لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)، تحت کنترل قرار گرفته است.

در صورتی که مهارکننده‌های تیروزین کیناز موثر نباشند و سرعت پیشرفت لوسمی میلوئیدی مزمن بعد از درمان با یک یا دو داروی TKI کم نشود، ممکن است پزشکتان داروی دیگری همچون مِپِسوکسینات اوماستاکسین (omacetaxine mepesuccinate) را تجویز کند که شما به صورت تزریقی دریافتش می‌کنید و به توقف رشد سلول‌های سرطانی کمک می‌کند.

علاوه بر این دارو، شما گزینه‌های درمانی دیگری از جمله موارد زیر را دارید:

• ایمونوتراپی: ایمونوتراپی به سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را نابود کرده و موجب درمان سرطان خون شود.
• شیمی درمانی: شیمی درمانی باعث مرگ سلول‌های ناهنجار بدن شما می‌شود. البته شیمی درمانی در لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) به اندازه سایر انواع لوسمی موثر نیست و معمولا زمانی استفاده می‌شود که بیماری در فاز بلاست قرار داشته باشد. در فاز بلاست عفونت‌ها و خونریزی رایج هستند و ممکن است تهدید کننده زندگی بیمار باشند.

درمان سرطان خون از نوع CLL

هدف از درمان سرطان خون از نوع لوسمی لنفوئیدی مزمن یا CLL، کم کردن علائم و جلوگیری از بدتر شدن این سرطان است. این‌که چه درمانی برای شما مناسب است به سن شما، مرحله سرطان شما، ترکیب ژنتیکی سرطان شما، علائم و در نهایت به سلامت کلی شما بستگی دارد. اگر درمانی که انجام می‌دهید موثر باشد، ممکن است شما برای مدتی هیچ علامتی از سرطان نداشته باشید؛ به این فاز، فاز خاموشی بیماری می‌گویند. البته احتمالا سرطان دوباره برمی‌گردد که به آن عود سرطان می‌گوییم. ممکن است دوره‌ی درمانی بعد از عود بیماری، مشابه دوره اول باشد یا ممکن است پزشک شما بخواهد درمان متفاوتی را امتحان کند.

درمان سرطان خون از نوع CLL شامل موارد زیر می‌شوند:

• زیر نظر داشتن و مراقبت کردن: قسمت «مزمن» در اسم لوسمی لنفوئیدی مزمن یا CLL، به این معنی است که این نوع از سرطان خون، «به آرامی» بدتر می‌شود و پیشرفت می‌کند. در مراحل اولیه بیماری، ضررهای درمان خیلی از منافع آن برای بیمار بیشتر است، پس پزشک شما آزمایش‌های منظمی را برای چک کردن تغییرات وضعیت شما درخواست می‌کند.
• شیمی درمانی: داروهای شیمی درمانی به سلول‌هایی با رشد سریع حمله می‌کنند و آن‌ها را نابود می‌کنند. ممکن است شما یک یا تعداد بیشتری از داروهای شیمی درمانی را دریافت کنید. ممکن است پزشک شما داروهای دیگری را در کنار شیمی درمانی تجویز کند. شیمی درمانی با تزریق داخل وریدی (IV)، معمولا در دوره‌هایی انجام می‌شود و بدن شما بین این دوره‌های درمانی استراحت می‌کند.
• ایمونوتراپی: آنتی بادی‌های مونوکلونال به سیستم ایمنی شما برای یافتن سلول‌های سرطانی و نابود کردن آن‌ها و در نتیجه درمان سرطان خون کمک می‌کنند.

• تارگت تراپی: این داروها، روی تغییراتی که سلول‌ها را سرطانی کرده تمرکز می‌کنند و شامل آکالابروتینیب (acalabrutinib)، دوولیسیب (duvelisib)، ایبروتینیب (ibrutinib) و … می‌شوند. این نوع از درمان سرطان خون اثرات جانبی کمتری از شیمی درمانی دارد و برای افراد مسن یا افرادی که پیوند مغزاستخوان داشته‌اند، بهتر است.
• پرتو درمانی و جراحی: ممکن است گره‌های لنفاوی و طحال شما در اثر تجمع سلول‌های لوسمی بزرگ شوند و پزشک شما از پرتودرمانی برای کوچک کردن آن‌ها استفاده کند. اگر پرتودرمانی در این مورد موثر نباشد، از جراحی برای خارج کردن طحال بزرگ شده و از بین بردن فشاری که به ارگان‌های کناری‌اش وارد می‌کند، استفاده می‌کنیم. این کار حتی ممکن است تعداد سلول‌های خونی شما از جمله گلبول‌های قرمز (RBC) و پلاکت‌ها را بهتر کند. اما هیچ کدام از این انواع درمان سرطان خون، CLL را به صورت کامل بهبود نمی‌دهند.

مراقبت‌های بعد از درمان

مراقبت و چک کردن بیمار بعد از درمان سرطان خون (Follw-up) بخش مهمی از درمان سرطان خون است. لازم است که شما به صورت مرتب برای چک کردن سلامتتان، به پزشک مراجعه کنید. این ملاقات‌ها به تیم درمانتان این اجازه را می‌دهند که پیشرفت و خوب شدن شما بعد از درمان را مشاهده کرده و زیر نظر داشته باشند.

نتیجه گیری

در این مطلب از سایت دکتر برنا فرازمند درباره انواع درمان سرطان خون خواندیم. درمان سرطان خون به صورت کلی شامل شیمی درمانی، پرتودرمانی، پیوند مغز استخوان و … می‌شود. در ادامه با درمان هر کدام از انواع سرطان خون به صورت خلاصه آشنا شدیم. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره هر نوع درمان یا درمان هر نوع از لوسمی خاص، به صفحه مربوط به آن مراجعه کنید.

منابع: مایوکلینیک، انجمن سرطان کانادا، مقالات سایت Webmd (شامل AML و ALL و CML و CLL)

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید