سرطان خون یا لوکمی که لوسمی نیز تلفظ می‌شود، سرطان در سلول‌های اولیه‌ی تشکیل دهنده‌ی خون است. فردی که مبتلا به سرطان خون است، در بدنش سلول‌های خونی غیرطبیعی ساخته می‌شود و این سلول‌ها رفتار متفاوتی با سلول‌های طبیعی بدن دارند. در اغلب موارد لوسمی، سرطان گلبول‌های سفید خون است اما بعضی از لوسمی‌ها، اجزای دیگر خون را درگیر می‌کنند.

انواع مختلفی از لوسمی وجود دارد که هرکدام از آن‌ها گزینه‌های درمان و پیش‌آگهی متفاوتی دارند. انواع لوکمی‌ها را بر اساس موارد زیر طبقه بندی می‌کنیم:

• حاد بودن (پیشرفت سریع) یا مزمن بودن (پیشرفت کند) بیماری
• نوع سلول‌های خونی درگیر شده در بیماری

توجه کنید که اصطلاح کلی blood cancer یا سرطان خون (یا hematologic cancers)، شامل سه نوع «لوسمی» و «لنفوم» و «میلوم» می‌شود. با این حال چون در ایران معمولا عبارت «سرطان خون» برای لوسمی به کار می‌رود، در این متن هم هر بار از لغت سرطان خون استفاده شده، منظور لوسمی است. در انتهای متن درباره دو نوع دیگر سرطان‌های خونی مختصری توضیح داده‌ایم.

انواع سرطان خونی (لوکمی)

لوکمی بر اساس حاد یا مزمن بودن و بر اساس نوع سلول‌های درگیر (میلوئیدی یا لنفوسیتی) به چهار نوع تقسیم می‌شود:

لوسمی میلوئیدی حاد (AML)

این نوع از لوسمی، روی سلول‌های رده‌ی میلوئید اثر می‌گذارد و می‌تواند به سرعت علائم را بروز دهد و معمولا باید سریعا بعد از تشخیصش، درمان را شروع کرد.

لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)

این نوع از لوسمی، روی سلول‌های رده لنفوئیدی اثر می‌گذارد. خیلی سریع باعث علائم می‌شود و معمولا لازم است که بعد از تشخیص، سریعا اقدام به درمان شود.

لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

این نوع از لوسمی، نوع نادری از سرطان گلبول‌های سفید است و معمولا به آرامی پیشرفت می‌کند. در بیشتر افراد می‌توان آن را به خوبی کنترل کرد و این افراد می‌توانند طول عمر طبیعی داشته باشند.

لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)

این نوع از لوسمی، رایج‌ترین فرم لوسمی است و روی  لنفوسیت‌ها‌، اثر می‌گذارد. این نوع سرطان خون به آرامی گسترش می‌یابد و اغلب در مراحل اولیه، علائمی نشان نمی‌دهد.

علائم لوسمی

لوسمی مزمن به آرامی پیشرفت می‌کند و در بسیاری از افراد در مراحل اولیه‌ی سرطان، علائمی نشان نمی‌دهد و ممکن است به صورت اتفاقی در فردی که آزمایش خون داده، تشخیص داده شود.

احتمال اینکه لوسمی حاد باعث بروز علائم در عرض چند هفته شود، بیشتر است و معمولا افراد مبتلا به این بیماری، تقریبا به سرعت احساس ناخوشی می‌کنند.

شایع‌ترین علائم سرطان خون عبارتند از:

• تب یا لرز
• خستگی یا ضعف پایدار
• عفونت مکرر
• کاهش وزن ناخواسته
• غدد لنفاوی برجسته، کبد یا طحال بزرگ
• خونریزی یا کبود شدن راحت
• خون‌دماغ شدن مکرر
• نقاط قرمز کوچک در روی پوست

دلایل به وجود آمدن سرطان خون چیست؟

پزشکان به طور دقیق علت ایجاد لوکمی را نمی‌دانند اما ریسک فاکتورها یا عوامل خطری وجود دارند که احتمال ابتلا به لوسمی را در افراد بالا می‌برد.

اینکه شما یک یا تعداد بیشتری از عوامل خطر را دارید، به این معنی نیست که  حتما مبتلا به لوسمی می‌شوید و همچنین نداشتن هیچ کدام از این عوامل خطر هم باعث نمی‌شود که احتمال ابتلای شما به سرطان خون صفر شود!

چطور از مبتلا شدن به سرطان خون پیشگیری کنیم؟

همانطور که در پاراگراف قبل توضیح دادیم، تعدادی ریسک فاکتور یا عامل خطر وجود دارد که احتمال ابتلای افراد به سرطان خون را افزایش می‌دهد. در کل، راه مستقیم و تایید شده‌ای برای پیشگیری لوسمی وجود ندارد اما می‌توان با کاهش حداکثری عوامل خطر در زندگی روزمره، این خطر را تا جایی که می‌توان کاهش داد.  تعدادی از این عوامل خطر قابل تغییر نیستند، برای مثال جنسیت و سن. اما تعداد از این عوامل خطر را می‌توان حذف کرد یا کاهش داد. عوامل خطری که ریسک لوسمی را افزایش می‌دهند و می‌توان آن‌ها را کنترل کرد:

• آگاهی از آلاینده‌های هوا از جمله بنزن
• عدم انجام رادیوتراپی در صورت عدم ضرورت
• ترک سیگار
• ورزش کردن
• رژیم غذایی سالم
• چک کردن خانه از نظر تشعشعات رادون
• نگه داشتن وزن در محدوده‌ی نرمال

تشخیص سرطان خون

تشخیص سرطان خون در بعضی افراد به این صورت است که با علائمی که سریعا گسترش پیدا کرده، به بیمارستان آمده‌اند. بعضی افراد هم به خاطر این علائم به پزشک عمومی مراجعه می‌کنند. بعد از این مرحله اگر احتمال این وجود داشته باشد که شما مبتلا به لوسمی باشید، با پزشکی متخصص در زمینه‌ی تشخیص و درمان مشکلات خونی ملاقات خواهید کرد. به این پزشک متخصص، هماتولوژیست-انکولوژیست می‌گوییم.

آزمایش‌هایی که منجر به تشخیص لوسمی می‌شوند شامل موارد زیر است:

• آزمایش‌های خون: شما از آزمایش خون برای شمارش انواع مختلف سلول‌های خونی استفاده می‌کنید که به این آزمایش خون، تست شمارش کل سلول‌های خونی (CBC) می‌گویند. از آزمایش خون می‌توان برای پیدا کردن سلول‌های لوکمی هم استفاده کرد.
• آزمایش مغز استخوان: نمونه‌هایی از مغز استخوان شما برای پیدا کردن سلول‌های لوسمی چک می‌شوند.

طبقه بندی سرطان های خون

هر کدام از چهار نوع لوسمی، انواع مختلفی دارند که نشاندهنده نوع یا مرحله متفاوت آن‌ها است.

لوکمی ها ایجاد تومور توپر نمی‌کنند و بسیاری از آن‌ها کل مغز استخوان بدن را درگیر می‌کنند. بنابراین مرحله بندی و درجه بندی آن‌ها مشابه انواع سرطان‌ها نیست.

انواع ALL

ALL را بر اساس نتایج آزمایشگاهی و سن بیمار به چند دسته تقسیم می‌کنیم.

دو روش کلی طبقه بندی انواع ALL وجود دارد:

1. روش FAB که در دهه ۱۹۷۰، ALL را به سه دسته L1 و L2 و L3 تقسیم کرد.
2. روش WHO (سازمان بهداشت جهانی) که ALL را بر اساس نوع سلول اولیه به دو دسته کلی سلول B و سلول T تقسیم می‌کند.

انواع AML

AML را نیز بر اساس نتایج آزمایشگاهی و سن بیمار به چند دسته تقسیم می‌کنیم.

تقسیم بندی AML هم به دو روش کلی انجام می‌شود:

1. روش FAB که AML را به دسته‌های M0 تا M7 تقسیم می‌کند.
2. روش WHO (سازمان بهداشت جهانی) که AML را بر اساس اختلالات ژنتیکی و بعضی عوامل دیگر تقسیم‌بندی می‌کند.

مرحله بندی CLL

مرحله بندی CLL بر اساس نتایج آزمایشگاهی و تصویربرداری است.

دو روش کلی برای تعیین مرحله CLL وجود دارد

• سیستم Rai: عمدتا در آمریکا از آن استفاده می‌شود. در این سیستم، CLL را به مراحل ۰ تا ۴ تقسیم می‌کنند. مرحله ۰ خطر پایین، مرحله ۱ و ۲ خطر متوسط و مرحله ۳ و ۴ خطر بالا دارند.
• سیستم Binet: عمدتا در اروپا از آن استفاده می‌شود. در این سیستم، CLL را به سه مرحله A و B و C تقسیم می‌کنند.

مرحله بندی CML

آینده بیمار مبتلا به CML به فاز بیماری و میزان سلول‌های خاصی به نام بلاست در مغز استخوان و نیز به سن، شمارش گلبول‌های خونی و بزرگ شدن طحال بستگی دارد.

CML را به طور کلی به سه فاز یا مرحله تقسیم می‌کنیم:

1. فاز مزمن: در این فاز، بیمار کمتر از ۱۰ درصد بلاست در خون یا مغز استخوان دارد.
2. فاز تسریع شده: در این فاز میزان بلاست افزایش پیدا می‌کند. میزان بعضی دیگر گلبول‌های خونی نیز ممکن است تغییر کند و تغییرات جدید کروموزومی رویت شود. ممکن است علائم تب، کاهش اشتها و کاهش وزن شروع شود.
3. فاز بلاست (یا فاز حاد): میزان بلاست در این فاز از ۲۰ درصد بیشتر می‌شود. تجمعات بزرگ بلاست در مغز استخوان رویت می‌شود. بیمارن معمولا تب، کاهش اشتها و کاهش وزن دارند.

طول عمر افراد مبتلا به سرطان خون

حین تخمین طول عمر در افراد مبتلا به این سرطان، رایج‌ترین راه، استفاده از  میزان بقای پنج ساله است. این رقم به درصد افرادی گفته می شود که ۵ سال بعد از تشخیص سرطان همچنان در قید حیات هستند.

میزان بقای پنج ساله‌ی فرد به نوع لوسمی و سن و مرحله‌ی سرطان فرد و نوع درمان فرد، بستگی دارد. سلامت کلی فرد و شرایطش هم در تخمین این میزان بقا موثر هستند. به طور کلی در مورد طول عمر مبتلایان به سرطان خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• AML: این نوع از سرطان خون بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود اما در هر سنی ممکن است رخ بدهد. بیشتر مرگ این افراد در سن ۶۵ تا ۸۴ سالگی رخ می‌دهد. میزان بقای نسبی ۵ ساله در این افراد، حدودا ۳۰٪ است.
• ALL: این نوع از سرطان خون بیشتر در جوانان زیر ۲۰ سال دیده می‌شود. متوسط عمر کسانی که در اثر این بیماری فوت می‌شوند، ۵۸ سال است.  میزان بقای نسبی ۵ ساله در این افراد، حدودا ۷۰٪ است.
• CLL: این نوع از سرطان خون بیشتر افراد بالای ۵۰ سال را درگیر می‌کند. میزان بقای نسبی ۵ ساله در این افراد، حدودا ۸۷٪ است.
• CML: بیشتر در افراد بالای ۵۵ سال اتفاق می‌افتد. میزان بقای نسبی ۵ ساله در این افراد، حدود ۷۱٪ است.

درمان سرطان خون

تیمی از افراد متخصص، درباره‌ی بهترین درمان ممکن برای شما با یکدیگر بحث می‌کنند و به این تیم یک «گروه چندتخصصی» (MDT) می‌گوییم.

درمانی که شما دریافت می‌کنید بر اساس نوع لوسمی که مبتلا هستید انتخاب می‌شود. گزینه‌های درمان شامل شیمی درمانی و استروئیدها و تارگت تراپی و پیوند مغزاستخوان می‌شود. ممکن است شما ترکیبی از درمان‌ها را دریافت کنید.

پرستار یا پزشک متخصصتان درباره‌ی تفاوت‌ درمان‌های مختلف و عوارض جانبی‌شان برای شما توضیحاتی می‌دهند و همچنین درباره‌ی اینکه حین انتخاب نوع درمان، چه چیزهایی را در نظر بگیرید هم صحبت خواهند کرد.

اگر شما مبتلا به لوکمی حاد هستید، احتمالا لازم است که هرچه سریع‌تر درمانتان را آغاز کنید و در بیمارستان بستری شوید. این یعنی هربار حدود چند هفته در بیمارستان بمانید. اما اگر به لوسمی مزمن مبتلا شدید، معمولا می‌توانید به صورت سرپایی درمان شوید و احتمالا لازم نیست سریعا درمان را شروع کنید.

چند گزینه‌ی درمانی در لوسمی:

• شیمی درمانی: شیمی درمانی درمان اصلی بسیاری از انواع سرطان خون است
• پیوند سلول‌های بنیادی: یکی از گزینه‌های درمان در بسیار از افراد زیر ۵۵ سال، پیوند سلول های بنیادی است.
• پرتودرمانی: اغلب از پرتودرمانی برای جلوگیری از گسترش لوسمی به سیستم عصبی مرکزی (CNS) یا درمان سرطان خونی که به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافته است، استفاده می کنیم. همچنین برای آماده سازی مغز استخوان برای پیوند سلول های بنیادی هم از رادیوتراپی استفاده می‌شود
• تارگت تراپی: برای درمان برخی از انواع لوسمی، از تارگت تراپی استفاده می‌کنیم.

برای بعضی از افراد که مبتلا به CLL یا لوسمی لنفوسیتی مزمن هستند، یکی از گزینه‌های درمانی، فقط زیر نظر داشتن و مراقبت کردن است.

از درمان حمایتی نیز برای مدیریت عوارض جانبی مورد انتظار از لوسمی و درمان های لوسمی استفاده می‌کنیم.

بعد از درمان سرطان خون

اینکه بعد از درمان لوسمی شما چه اتفاقی می‌افتد بستگی به نوع لوکمی و درمانی که شما داشتید، دارد.

انواع دیگر سرطان های خونی

همانطور که در ابتدای متن گفته شد، وقتی صحبت از سرطان‌های خونی (blood cancers) یا هماتولوژیک (hematologic) می‌شود، منظور سه دسته کلی بیماری است: لوسمی، میلوم و لنفوم. در اینجا مختصرا درباره دو نوع دیگر سرطان‌های خونی توضیح می‌دهیم.

میلوما (Myeloma)

میلوما یا میلوم نوعی از سرطان خون است که از سلول‌های پلاسمایی ایجاد می‌شود. سلول‌های پلاسما، نوعی از گلبول‌های سفید هستند که در مغز استخوان ساخته شده‌اند.

وقتی فردی مبتلا به میلوما می‌شود، سلول پلاسما، میزان زیادی سلول غیرطبیعی تولید می‌کند که سلول‌های میلوما نام دارند. این میلوماها، مغز استخوان را پر می‌کنند و این کار مغزاستخوان یعنی ساختن میزان کافی سلول نرمال را سخت می‌کند و باعث به وجود آمدن علائم میلوم می‌شود.

سلول‌های میلوما روی مغز استخوان و استخوان‌های نقاط مختلف بدن اثر می‌کنند و به همین دلیل گاهی ” مالتیپل میلوما ” یا «میلوم متعدد» هم خوانده می‌شود. این بیماری باعث درد استخوان و نازک شدن استخوان و گاهی شکستگی استخوان(ترک استخوان) می‌شود. میلوما روی کلیه هم اثر می‌گذارد.

سلول‌های پلاسمایی می‌توانند ایمونوگلوبین یا آنتی بادی بسارند و در مبارزه علیه ویروس یا باکتری در بدن همکاری می‌کنند؛ اما سلول‌های میلوما ایمونوگلوبین غیرطبیعی به نام پاراپروتئین می‌سازند که نمی‌تواند با التهابات مقابله کند و همچنین به دلیل اینکه در کل، ایمونوگلوبین طبیعی بدن کم می‌شود، مقابله با عفونت‌ها برای بدن سخت‌تر می‌شود.

لنفوم (lymphoma)

 

لنفوم، سرطان سیستم لنفاوی است. دو نوع اصلی لنفوم وجود دارد که از راه‌های مختلفی گسترش پیدا می‌کنند و درمانشان هم متفاوت است. این دو نوع لنفوم هوچکین و غیرهوچکین هستند. پزشک شما ممکن است سلول‌های لنفومی شما را برای آزمایش کردن بگیرد. اگر نمونه‌ی آزمایش شما شامل نوعی سلول به نام سلول ریداشتنبرگ باشد این لنفوم معمولا از نوع غیرهوچکینی است.

علائم عمده‌ی لنفوم شامل تورم بدون درد در گره‌های لنفاوی گردن و زیربغل و کشاله ران می‌شود.

نتیجه گیری

سرطان خون در سلول‌های اولیه‌ی تشکیل دهنده‌ی خون است. انواع سرطان خون (لوکمی) عبارتند از لوسمی حاد میلوئیدی، لوسمی لنفوبلاستیک حاد، لوسمی لنفوسیتی مزمن، لوسمی میلوئید مزمن و همچنین طبقه بندی سرطان خونی به چهار دسته ALL ،AML ،CLL و CML تقسیم بندی می شود.