پرتو درمانی یا «رادیوتراپی»، یکی از روش‌های درمانی اصلی سرطان دهانه رحم است. در پرتو درمانی از اشعه‌های پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این اقدام معمولاً با استفاده از اشعه ایکس صورت می‌گیرد. پرتو درمانی سرطان دهانه رحم، بخش‌هایی از بدن را هدف قرار می‌دهد که سرطانی شده‌اند یا احتمال سرایت سرطان به آن نواحی وجود دارد. چنانچه پرتو درمانی در ترکیب با شیمی درمانی استفاده شود، به آن «کمورادیوتراپی» می‌گوییم.

بهتر است مطالعه کنید : شیمی درمانی سرطان دهانه رحم

در ادامه این مقاله، هر آنچه باید درباره پرتو درمانی یا رادیوتراپی سرطان دهانه رحم بدانید را بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

آیا پرتو درمانی سرطان دهانه رحم موثر است؟

رادیوتراپی یک درمان موضعی است؛ یعنی فقط روی سلول‌های سرطانی ناحیه تحت درمان اثر می‌گذارد و تأثیری روی دیگر نواحی بدن ندارد. پرتو درمانی سرطان دهانه رحم، درمان بسیار موثری است و درمان اصلی این بیماری در بسیاری از بیماران می‌باشد.

در صورتی که سرطان دهانه رحم به نقاط دوردست بدن مانند ریه پخش نشده باشد، معمولا پرتو درمانی به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی تجویز می‌شود. در این حالت معمولا دیگر نیازی به انجام جراحی نیست. اما اگر ابتدا جراحی انجام شود، ممکن است بر اساس ویژگی‌های تومور نیاز به پرتودرمانی نیز باشد.

بیشتر بخوانید : گسترش سلول های سرطانی (متاستاز) چیست ؟

بیشتر افراد مبتلا به سرطان دهانه رحم که رادیوتراپی انجام می‌دهند، هم‌زمان شیمی درمانی هم می‌شوند. این کار درصد موفقیت پرتو درمانی دهانه رحم را بالاتر می‌برد. البته اگر سرطان کوچک باشد یا به نواحی دیگر سرایت نکرده باشد، پرتو درمانی به تنهایی موثر خواهد بود.

پرتو درمانی سرطان دهانه رحم چگونه انجام می شود؟

به طور کلی، دو نوع اصلی پرتو درمانی برای درمان سرطان دهانه رحم وجود دارد:

• پرتو درمانی خارجی (EBRT): در پرتو درمانی خارجی، از یک دستگاه مخصوص برای تولید پرتوهای پرانرژی استفاده می‌شود. این دستگاه، پرتوها را از خارج بدن به سمت تومور هدایت می‌کند.
• پرتو درمانی داخلی (براکی تراپی): در پرتو درمانی داخلی، منبع پرتو در واژن یا رحم قرار می‌گیرد تا به ناحیه سرطانی نزدیک شود. این منبع بسته به نوع درمان، از چند دقیقه تا چند ساعت درون بدن می‌ماند.

در اکثر افراد مبتلا به سرطان دهانه رحم، از هر دو نوع پرتو درمانی برای مبارزه با سرطان استفاده می‌شود. در ادامه، پرتو درمانی داخلی و خارجی را بیشتر بررسی می‌کنیم.

پرتو درمانی خارجی سرطان دهانه رحم

پرتو درمانی خارجی (EBRT) با استفاده از اشعه ایکس تابیده‌شده از دستگاه مخصوص، سرطان را از خارج از بدن هدف قرار می‌دهد. این روش بسیار شبیه به عکس برداری معمولی با اشعه ایکس است، اما دوز تابش قوی‌تری دارد.

هنگامی که EBRT به عنوان درمان اصلی سرطان دهانه رحم انتخاب شود، معمولاً با شیمی درمانی ترکیب می‌شود که به آن «کمورادیوتراپی» می‌گویند. در چنین شرایطی، معمولاً از دوز پایین داروی شیمی درمانی به نام «سیس پلاتین» استفاده می شود. از داروهای شیمی درمانی دیگر نیز می‌توان استفاده کرد.

پرتو درمانی خارجی 5 روز در هفته و به مدت 5 هفته انجام می‌شود. روند شیمی درمانی نیز بر اساس داروی مورد استفاده، در کنار پرتو درمانی پیش برده می‌شود. اگر سرطان به بخش‌های دوردست بدن سرایت نکرده باشد، ممکن است پرتو درمانی داخلی (براکی تراپی) نیز پس از تکمیل کمورادیوتراپی انجام شود.

فرایند پرتو درمانی خارجی

قبل از شروع رادیوتراپی، یک جلسه طراحی درمان (شامل سی تی اسکن) خواهید داشت. پزشکتان بر اساس سی‌تی اسکن انجام‌شده مشخص خواهد کرد پرتوها باید به کجا هدایت شوند. این جلسه ممکن است تا 45 دقیقه طول بکشد. خود پرتو درمانی، هر بار فقط چند دقیقه زمان می‌برد و بدون درد است.

برای انجام پرتو درمانی، روی تخت زیر دستگاه دراز می‌کشید. کارشناس پرتودرمانی قبل از روشن کردن دستگاه، اتاق را ترک می‌کند. سپس دستگاه پرتوها را از خارج بدن به سوی دهانه رحم، غدد لنفاوی و سایر اندام‌هایی که نیاز به درمان دارند هدایت می‌کند. تیم پزشکی می‌تواند از طریق میکروفن با شما صحبت کرده و در حین درمان، شما را روی صفحه نمایش تماشا کند.

پرتو درمانی داخلی سرطان دهانه رحم

پرتو درمانی داخلی با نام «براکی تراپی» نیز شناخته می‌شود. در این روش، پرتوها مستقیماً از داخل بدن به تومور سرطانی می‌رسند. در حالی که پرتوهای کمتری به اندام‌های مجاور مانند روده و مثانه تابیده می‌شود.

براکی تراپی معمولاً بعد از پایان دوره پرتو درمانی خارجی (EBRT) انجام می‌شود. نوع اصلی پرتو درمانی داخلی مورد استفاده برای سرطان دهانه رحم، براکی تراپی با دوز بالا (HDR) است. با براکی تراپی HDR، دوز اشعه مورد نیاز بدن به راحتی در چند نوبت تأمین می‌شود.

فرایند پرتو درمانی داخلی

در پرتو درمانی داخلی، از اپلیکاتور برای رساندن منبع پرتو به سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. اپلیکاتورها در اندازه‌های مختلف موجود هستند و پزشک بعد از معاینه، اپلیکاتور مناسبی را برای شما انتخاب می‌کند. در گام بعدی، اپلیکاتورها به کمک سونوگرافی در محل مناسبی از دهانه رحم قرار می‌گیرند.

برای ثابت نگه داشتن اپلیکاتورها در محل، ممکن است یک پد گازی درون واژن قرار بگیرد و یک یا دو بخیه در ناحیه بین فرج و مقعد (پرینه) زده شود. همچنین در طول درمان، از سوند ادراری برای تخلیه ادرار استفاده می‌شود.

برای بررسی مکان و نحوه قرارگیری اپلیکاتورها، سی تی اسکن یا ام آر آی انجام خواهد شد. این کار به پزشک کمک می‌کند تا پرتو درمانی را برای ناحیه مناسبی از بدن انجام دهد. هنگامی که پزشک طرح درمان را کامل کرد، منبع پرتو به مدت 10 تا 20 دقیقه در اپلیکاتورها قرار می‌گیرد.

برای پرتو درمانی سرطان دهانه رحم، معمولاً 3 تا 4 نوبت پرتو درمانی داخلی در مدت 2 تا 4 هفته انجام می‌شود. در هر جلسه براکی تراپی، تحت بی‌حسی عمومی یا نخاعی قرار خواهید گرفت.

بیشتر بخوانید : مرحله بندی سرطان دهانه رحم چگونه است ؟

برای آمادگی قبل از پرتو درمانی چه اقداماتی لازم است؟

اندام‌های ناحیه لگن از جمله مثانه، روده و دهانه رحم، به هم نزدیک هستند. به همین دلیل، محتویات و اندازه مثانه و روده می‌تواند موقعیت ناحیه تحت درمان را تغییر دهد. برای اینکه پرتو درمانی موفق‌تر و دقیق‌تری داشته باشید، لازم است حرکات روده را منظم کرده و بدن را هیدراته (پر آب) نگه دارید.

به این منظور، می‌توانید از روش‌های زیر برای آمادگی قبل از پرتو درمانی کمک بگیرید:

• نوشیدن مایعات فراوان
• میل کردن وعده های غذایی سرموقع
• جلوگیری از نفخ
• ورزش منظم
• آمادگی مثانه

مایعات فراوان بنوشید

در کنار نوشیدنی‌های گرم (مانند چای) که هر روز مصرف می‌کنید، در طول روز حداقل 2 لیتر آب نیز بنوشید. سعی کنید با هر وعده غذایی یک لیوان آب بخورید. علاوه بر آن، یک بطری آب همراه خود داشته و در طول روز جرعه جرعه بنوشید. اگر هوا گرم است یا ورزش می‌کنید، باید آب بیشتری بنوشید.

خوردن آب کافی به حرکت دستگاه گوارش شما کمک می‌کند. بنابراین این توصیه‌ها را باید هر روز رعایت کنید، نه فقط روزهایی که درمان می‌شوید.

وعده های غذایی را به موقع بخورید

وعده‌های غذایی را منظم و سر وقت بخورید. حذف وعده‌های غذایی و نخوردن غذا، می‌تواند منجر به پر شدن رکتوم و افزایش باد روده‌ شود.

از نفخ جلوگیری کنید

از مصرف غذاهایی که باعث باد روده یا نفخ می‌شوند، خودداری کرده یا مصرف آن‌ها را کاهش دهید. این غذاها عبارت‌اند از:

• سبزیجاتی مانند کلم، کلم بروکلی و گل کلم
• میوه خشک
• غذاهای چرب
• پیاز، عدس و لوبیا
• نوشیدنی‌های گازدار
• غذاهای بسیار تند

سعی کنید بیش از دو تکه میوه در روز مصرف نکنید. همچنین هنگام غذا خوردن از بلعیدن هوا خودداری کنید.

به طور منظم ورزش کنید

انجام ورزش‌های ملایم مانند : پیاده‌روی و کشش بدن، به تنظیم حرکات روده و درمان نفخ کمک می‌کند.

درباره مصرف داروهای ملین با پزشک مشورت کنید

برخی از مُلَیِّن‌ها (مسهل‌ها) ممکن است باعث باد روده شوند. بنابراین فقط در صورت تجویز پزشک متخصص از آنها استفاده کنید. همچنین در صورتی که از قبل ملین مصرف می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید.

آمادگی مثانه

برای پرتودرمانی خارجی سرطان دهانه رحم، تیم درمان به شما درباره آمادگی مثانه خواهد گفت. آمادگی مثانه می‌تواند شامل مصرف چند لیوان آب نیم ساعت تا ۴۵ دقیقه قبل از هر جلسه درمانی و جلسه سی‌تی اسکن باشد.

این اقدامات را باید قبل، بعد و حین پرتو درمانی سرطان دهانه رحم انجام دهید. این کار به منظم شدن حرکات روده و بهبود عملکرد مثانه کمک می‌کند.

عوارض پرتو درمانی سرطان دهانه رحم چیست؟

پرتو درمانی سرطان دهانه رحم می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. عوارض جانبی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به طور کلی، عوارض پرتو درمانی سرطان دهانه رحم به دو دسته کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می‌شوند.

عوارض پرتو درمانی سرطان دهانه رحم به طور کلی عبارتند از : 

• اسهال
• التهاب مثانه
• خونریزی واژن
• زخم در ناحیه درمان
• خستگی و ضعف
• تغییرات پوستی
• تغییر در تخمدان ها
• تغییرات در واژن
• تورم
• اختلال عملکرد روده

همچنین مطالعه کنید : شیمی درمانی بهتر است یا پرتو درمانی؟

عوارض جانبی کوتاه مدت

این عوارض معمولاً یک هفته پس از شروع رادیوتراپی آغاز شده و به تدریج در طول درمان و تا چند هفته پس از پایان درمان، بدتر می‌شوند. اما در نهایت بعد از حدود 2 هفته از پایان درمان، شروع به بهبود می‌کنند.

عوارض جانبی کوتاه مدت رادیوتراپی سرطان دهانه رحم عبارت‌اند از:

اسهال

ممکن است در طول رادیوتراپی دچار اسهال شوید. این طبیعی است، اما می‌تواند آزاردهنده باشد. اگر اسهال دارید، از پزشک بخواهید تا به شما در کنترل آن کمک کند.

التهاب مثانه

اگر در حین ادرار کردن دچار سوزش می‌شوید، احتمال دارد دچار التهاب مثانه شده باشید. این یکی از عوارض جانبی طبیعی پرتو درمانی است، اما خوشایند نیست.

در صورتی که به التهاب مثانه دچار شدید، آب زیادی بنوشید و با پزشک درباره روش درمان آن صحبت کنید.

خونریزی از واژن

امکان دارد بعد از بیرون آوردن اپلیکاتورهای پرتو درمانی داخلی، مقداری خونریزی از واژن داشته باشید. این عارضه باید ظرف 2 روز برطرف شود. اگر خونریزی شدید شد یا بیشتر از 2 روز ادامه پیدا کرد، به پزشک خود اطلاع دهید.

زخم و قرمزی پوست در ناحیه درمان

در طول پرتو درمانی خارجی، احتمال دردناک و قرمز شدن پوست ناحیه تحت درمان (مانند فرج) وجود دارد. برای حل این مشکل، هر روز از یک مرطوب‌کننده مناسب استفاده کنید. پزشک به شما خواهد گفت که از چه کرمی باید استفاده کنید. هیچ نوع کرم یا لوسیون دیگری به ناحیه تحت درمان نزنید.

خستگی و ضعف

ممکن است در طول پرتو درمانی سرطان دهانه رحم احساس خستگی کنید. با ادامه روند درمان، این حالت بدتر می‌شود. احساس ضعف و کمبود انرژی نیز طبیعی است. هر چقدر که نیاز دارید، استراحت کنید. این خستگی می‌تواند تا چند هفته پس از پایان درمان ادامه پیدا کند؛ اما معمولاً به تدریج بهبود می‌یابد.

اقدامات مختلفی می‌تواند به شما در کاهش خستگی کمک کند. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که انجام ورزش‌های سبک، انرژی بیشتری به شما می‌دهد. نکته مهم این است که ورزش و استراحت را متعادل کنید و بیش از حد استراحت نکنید.

عوارض جانبی بلند مدت

بیشتر عوارض جانبی رادیوتراپی به تدریج طی هفته‌ها یا ماه‌ها پس از درمان، از بین می‌روند. اما برخی از عوارض جانبی ممکن است ادامه‌دار باشند یا حتی چند ماه یا چند سال بعد شروع شوند.

عوارض بلند مدت پرتو درمانی سرطان دهانه رحم شامل موارد زیر است:

تغییرات پوستی

به طور کلی، رادیوتراپی می‌تواند بافت‌های بدن را سفت‌تر کند. به عنوان مثال می‌تواند باعث ضخیم شدن پوست در ناحیه تحت درمان شود.

تغییر در تخمدان ها

اگر قبلاً یائسه نشده باشید، پرتو درمانی باعث یائسگی زودرس می‌شود. رادیوتراپی تولید هورمون‌های جنسی توسط تخمدان‌ها را متوقف می‌کند. سطح این هورمون‌ها از حدود 3 ماه بعد از شروع پرتو درمانی، کاهش می‌یابد. در نتیجه، قاعدگی به تدریج متوقف شده و علائم یائسگی پدیدار می‌شوند.

تغییرات در واژن

پس از رادیو تراپی سرطان دهانه رحم، واژن باریک‌تر شده و کشش کمتری دارد. همچنین احتمال بروز خشکی واژن نیز وجود دارد. این اتفاقات ممکن است بر رضایت جنسی شما تأثیر بگذارد.

پزشک در طول نوبت‌های بعدی، واژن را معاینه می‌کند تا در صورت لزوم، استفاده از گشادکننده‌های واژن را شروع کنید.

تورم

در صورت انجام پرتو درمانی غدد لنفاوی، ممکن است یک یا هر دو پا متورم شوند. برخی از افراد دچار تورم اندام تناسلی می‌شوند. به این تورم، «لنف‌اِدِم» می‌گویند. البته این عارضه چندان رایج نیست.

اگر احساس می‌کنید پاهایتان متورم شده‌اند، فوراً به پزشک اطلاع دهید. اِدِم هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان آن راحت‌تر است.

تأثیر بر مثانه

پرتو درمانی می‌تواند بر عملکرد مثانه تأثیر منفی بگذارد. البته این اتفاق برای همه نمی‌افتد.

بعد از پرتو درمانی سرطان دهانه رحم، ممکن است متوجه افزایش دفعات ادرار شوید. رادیوتراپی می‌تواند خاصیت الاستیک (کشسانی) مثانه را کاهش دهد. در چنین وضعیتی، مثانه به اندازه قبل کشیده نمی‌شود و زودتر احتیاج به دفع ادرار دارد. این اتفاق شما را بیش از پیش مستعد عفونت ادراری می‌کند.

تأثیر بر عملکرد روده

پرتو درمانی می‌تواند عملکرد روده را تغییر دهد. البته این عارضه چندان رایج نیست.

در چنین شرایطی، محتویات روده شل می‌شود و فرد نیاز به دفع مکرر مدفوع دارد. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که رادیوتراپی، پوشش داخلی روده را تحریک می‌کند. اگر این عارضه برایتان مشکلی ایجاد کرده است، به پزشک خود اطلاع دهید. امکان درمان این مشکل با استفاده از دارو وجود دارد.

خونریزی

گاهی اوقات پرتو درمانی ناحیه لگن باعث وجود خون در مدفوع، ادرار یا ترشحات واژن می‌شود. این اتفاق معمولاً به دلیل بزرگ شدن رگ‌های خونی ناحیه رخ می‌دهد.

اگر متوجه این موضوع شدید، به پزشک خود اطلاع دهید.

کلام آخر

پرتو درمانی سرطان دهانه رحم که رادیوتراپی نیز نامیده می‌شود، یکی از بهترین‌ روش‌های درمان سرطان دهانه رحم است. پرتو درمانی می‌تواند در کنار سایر روش‌های درمان سرطان مانند شیمی درمانی و جراحی نیز به کار برود. بر اساس مرحله سرطان دهانه رحم، پزشک برای شما بهترین نوع پرتو درمانی را انتخاب می‌کند. برای کنترل عوارض جانبی نیز می‌توانید با پزشک مشورت کنید.

منابع :

urmc.rochester.edu

cancerresearchuk.org

cancercouncil.com.au

سوالات متداول

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید