فرایند تشخیص و آزمایش سرطان خون معمولاً زمانی شروع می‌شود که بعد از یک ویزیت چک‌آپ یا آزمایش خون معمولی، شک به سرطان خون ایجاد می‌شود. ممکن است پزشک شما درباره علائمی که دارید از شما سوالاتی بپرسد یا معاینات فیزیکی انجام دهد. بر اساس این اطلاعات، پزشکتان شما را به یک متخصص ارجاع می‌دهد یا آزمایش‌های بیشتری درخواست می‌کند تا اینکه بررسی کند شما سرطان خون (لوسمی) یا مشکلات سلامتی دیگری دارید یا خیر.

سایر بیماری‌ها هم می توانند علائمی شبیه به سرطان خون ایجاد کنند و مهم است که تیم درمانی قبل از تشخیص سرطان خون، علل و بیماری‌های دیگر را رد کنند.

هنگامی که علائم شدید هستند، ممکن است سریعا تشخیص لوسمی حاد گذاشته شود و فرد در بیمارستان بستری شود تا درمان سرطان خون سریعا شروع شود.

معمولا از آزمایش‌های زیر برای رد یا تشخیص سرطان خون استفاده می‌شود. بسیاری از آزمایش‌هایی که برای تشخیص سرطان به کار می‌روند، برای تعیین مرحله و میزان پیشرفت سرطان نیز استفاده می‌شوند. همچنین ممکن است، پزشک برای بررسی سلامت عمومی شما و برنامه‌ریزی درمان شما، آزمایش‌های دیگری هم درخواست کند.

شرح حال و معاینه فیزیکی

گرفتن شرح حال

شرح حال و سابقه وضعیت سلامتی شما، شامل همه علائم، عوامل خطر(ریسک فاکتورها) و تمام رویدادهای پزشکی و مشکلاتی است که شما در گذشته داشته اید. حین گرفتن شرح حال، پزشک سوالاتی مثل موارد زیر را از شما خواهد پرسید:

• علائمی که نشان دهنده سرطان خون است
• قرار گرفتن در معرض دوزهای بالای اشعه
• سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم داون، کم خونی فانکونی، آتاکسی تلانژکتازی یا سندرم بلوم
• قرار گرفتن در معرض بنزن
• شیمی درمانی یا پرتودرمانی قبلی
• اختلالات خونی
• عفونت‌های ویروسی

پزشک شما همچنین ممکن است در مورد سابقه خانوادگی سرطان خون از شما بپرسد.

معاینه فیزیکی

معاینه فیزیکی به پزشک امکان می‌دهد تا نشانه‌های سرطان خون را بررسی کند. در طول معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است موارد زیر را انجام دهد:

• علائم حیاتی‌تان را بررسی کند تا ببینید آیا تب، تنگی نفس و ضربان قلب سریع (تاکی کاردی) دارید یا خیر.
• پوستتان را از نظر کبودی و رنگ پریدگی بررسی کند.
• نواحی گردن، زیر بغل (اگزیلاری) و کشاله ران (اینگوینال) را برای چک کردن وجود غدد لنفاوی متورم یا بزرگ شده، لمس کند.
• دهانتان را از نظر عفونت، خونریزی یا تورم لثه بررسی کند.
• شکمتان را برای چک کردن اندام‌های بزرگ شده لمس کند.
• استخوان‌هایتان را از نظر حساس بودن یا دردناک بودن بررسی کند.

آزمایش خون برای تشخیص سرطان خون

آزمایش شمارش کامل خون (CBC)

CBC تعداد و کیفیت گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را اندازه می‌گیرد. لوسمی و سایر بیماری‌ها می‌توانند باعث به وجود آمدن تعداد غیرطبیعی از سلول‌های خونی بشوند.

سلول‌های خونی نابالغ (سلول‌های سرطان خون یا بلاست‌ها) در حالت طبیعی در خون دیده نمی‌شوند، بنابراین پزشکان در صورت وجود بلاست یا غیر طبیعی بودن سلول‌های خونی، به سرطان خون مشکوک می‌شوند.

آزمایش‌های شیمیایی خون

آزمایشات شیمیایی خون یا بیوشیمی خون، مواد شیمیایی خاصی را در خون اندازه گیری می‌کنند. این آزمایش‌ها عملکرد بعضی از ارگان‌های بدن را نشان می‌دهند و به یافتن ناهنجاری‌های آن‌ها کمک می‌کنند. این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کنند تا مشکلات کبد یا کلیه را که در اثر گسترش سلول‌های سرطان خون ایجاد می‌شوند، پیدا کنند. آزمایشات شیمیایی خون همچنین می‌توانند در تشخیص سرطان خون به پزشکان کمک کنند.

در سرطان خون، سطوح مواد شیمیایی زیر ممکن است بالاتر از حد طبیعی باشند:

• نیتروژن اوره خون (BUN)
• کراتینین
• فسفات
• لاکتات دهیدروژناز (LDH)
• آلانین آمینوترانسفراز (ALT)
• آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)
• اسید اوریک

عوامل خونریزی و لخته

این دسته از آزمایش‌ها، فاکتو‌رهای لخته کننده خون را اندازه گیری می کنند تا ببینند توانایی بدن در لخته کردن خون چقدر است. ممکن است در لوسمی سطوح غیر طبیعی از فاکتورهای انعقاد خون را ببینیم. میزان فاکتورهای غیرطبیعی خون را با استفاده از تست های زیر اندازه می‌گیریم:

• سطح فیبرینوژن
• زمان پروترومبین (PT)
• زمان ترومبوپلاستین نسبی (PTT)
• نسبت نرمال شده بین المللی (INR)

بررسی‌های پاتولوژیک

سیتوشیمی برای آزمایش سرطان خون

یکی از آزمایشات استفاده شده در تشخیص سرطان خون، سیتوشیمی است. در سیتوشیمی از رنگ‌هایی برای شناسایی ساختارها و اجزای بافت در خون یا مغز استخوان استفاده می‌شود. رنگ‌های خاص، جذب مواد خاصی می شوند که در برخی از انواع سلول‌های خون سرطانی یا بلاست ها یافت می شوند. نتایج رنگ آمیزی را می‌توان در زیر میکروسکوپ مشاهده کرد. سیتوشیمی به پزشکان کمک می‌کند تا نوع سلول‌های موجود را تعیین کنند.

ایمونوفنوتایپینگ

یکی از آزمایش‌ها در تشخیص سرطان خون، ایمونوفنوتایپینگ (Immuno-phenotyping) است. ایمونوفنوتایپینگ، به معنای بررسی پروتئین‌های تولید شده توسط سلول‌ها است و برای تعیین نوع یا زیرگروه لوسمی استفاده می‌شود.

در ایمونوفنوتایپ از یک واکنش آنتی ژن-آنتی بادی بسیار خاص برای شناسایی پروتئین‌ها در بافت‌ها یا سلول‌ها استفاده می‌شود. در این آزمایش از آنتی بادی‌های مونوکلونالی که با برچسب فلورسنت یا برچسب آنزیمی خاص مشخص و نشاندار شده‌اند استفاده می‌شود و این آنتی بادی‌های مونوکلونالی، فقط به آنتی ژن‌های خاص (پروتئین‌ها) متصل می‌شوند. برچسب فلورسنت یا آنزیمی به پزشک کمک می‌کنند تا سلول‌های لوسمی (سلول‌های بلاست) را ببیند.

ایمونوهیستوشیمی و فلوسیتومتری ۲ روش رایج مورد استفاده در ایمونوفنوتایپ لوسمی هستند.

ایمونوهیستوشیمی

ایمونوهیستوشیمی از یک میکروسکوپ برای مشاهده مارکرهای ایمونوپروکسیداز استفاده می کند. همچنین به پزشکان این امکان را می‌دهد که سلول‌ها و آنچه در اطراف آن‌ها است را ببینند.

فلوسیتومتری برای آزمایش سرطان خون

فلوسیتومتری تکنیکی است که با استفاده از برچسب‌های فلورسانت روی سطح سلول‌ها، در مرتب سازی و طبقه بندی آن‌ها استفاده می‌شود. در این روش سلول‌ها در معرض اشعه لیزر قرار می گیرند و این کار  باعث می‌شود که آن‌ها نور ساطع کنند. این نور توسط کامپیوتر اندازه گیری و تجزیه و تحلیل می‌شود. فلوسیتومتری به پزشکان اجازه می دهد تا بسیاری از آنتی بادی‌ها را به طور همزمان مشاهده کنند و به وسیله یک نمونه، داده‌ها را به سرعت از هزاران  سلول جمع آوری کنند.

مطالعات سیتوژنتیک و مولکولی

یکی از راه‌های تشخیص سرطان خون، مطالعات سیتوژنتیک است. مطالعات سیتوژنتیک و مولکولی شامل تجزیه و تحلیل کروموزوم‌های یک سلول، از جمله تعداد، اندازه، شکل و نحوه چیدمان آن‌ها است.

مطالعات کاریوتایپ سیتوژنتیک ناهنجاری‌های کروموزومی را نشان می دهد، و به پزشکان کمک می‌کند که تایید کنند فرد به سرطان خون مبتلا شده است یا خیر و اگر شده، نوع یا زیرشاخه سرطان خون وی چیست. همچنین نتایج مطالعات سیتوژنتیک به پزشکان کمک می کند تا درمان را برنامه ریزی کنند و پیش بینی کنند که درمان چقدر خوب عمل خواهد کرد. آزمایش کاریوتایپ به معنای نگاه کردن به شکل، اندازه و تعداد کروموزوم‌ها در زیر میکروسکوپ و شناسایی اختلالات آن‌ها است.

برخی از ناهنجاری‌های کروموزومی عمده را می توان با نگاه کردن به سلول‌ها در زیر میکروسکوپ یافت. اما اکثر تغییرات در DNA نیاز به تجزیه و تحلیل دقیق‌تر با سایر مطالعات مولکولی، مثل هیبریداسیون فلورسانس در محل (FISH) و واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) دارند.

هیبریداسیون فلورسانس در محل که به روش FISH معروف است یک آزمایش ژنتیکی مولکولی است که برای شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی و سایر تغییرات ژنتیکی در سلول‌های لوسمی یا بلاست‌ها استفاده می شود. در FISH از کاوشگرهای DNA  خاصی که با رنگ‌های فلورسنت برچسب گذاری شده اند، استفاده می‌شود. FISH برای تشخیص لوسمی‌هایی استفاده می‌شود که ظاهر یکسانی دارند اما ناهنجاری‌های ژنتیکی‌شان متفاوت است و ممکن است نیاز به درمان متفاوت داشته باشند.

واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) روشی است که برای تهیه کپی‌های زیادی از بخش خاصی از یک ژن استفاده می‌شود تا بتوان آن را در آزمایشگاه آزمایش کرد.PCR  برای یافتن جهش‌ها، وارونگی‌ها یا حذف‌های DNA که با انواع خاصی از سرطان خون مرتبط هستند، استفاده می‌شود. این روش در تشخیص و تعیین پیش آگهی نوع خاصی از لوسمی مفید است.

نمونه‌برداری تشخیصی سرطان خون

آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی

یکی از راه‌های تشخیص سرطان خون آسپیراسیون و نمونه برداری از مغز استخوان است. در طی آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان، سلول‌ها را از مغز استخوان خارج می‌کنند تا بتوانند آن‌ها را در آزمایشگاه آزمایش کنند. گزارش آزمایشگاه تایید می‌کند که سلول‌های لوسمی در نمونه وجود دارند یا نه و در صورت وجود، سرطان خون از چه نوعی است.

کشیدن مایع نخاعی برای آزمایش سرطان خون

در پونکسیون لومبار یا LP که به فارسی معمولا «کشیدن مایع مغزی-نخاعی» می‌گوییم، مقدار کمی مایع مغزی نخاعی (CSF) را از فضای اطراف ستون فقرات خارج می‌کنیم تا آن را زیر میکروسکوپ ببینیم. CSF مایعی است که مغز و نخاع را احاطه کرده است.

پونکسیون کمری برای بررسی اینکه آیا سرطان به مایع نخاعی گسترش یافته است یا خیر انجام می شود.

بیوپسی یا نمونه برداری از غدد لنفاوی

بیوپسی غدد لنفاوی یک بیوپسی جراحی است. این بیوپسی “اکسیزیونال” نامیده می‌شود، زیرا در این روش، غدد لنفاوی به طور کامل برداشته می‌شوند. گاهی غده لنفاوی را نمی‌توان به طور کامل برداشت و در عوض بخشی از غدد لنفاوی به عنوان بیوپسی هسته‌ای برداشته می‌شود. سپس پزشکان (پاتولوژیست‌ها) در زیر میکروسکوپ به غده لنفاوی نگاه می‌کنند تا ببینند که آیا سلول‌های سرطانی در آن وجود دارد یا خیر و در صورت وجود سرطان، نوع سرطان را شناسایی کرده و متوجه می‌شوند که سلول های سرطانی با چه سرعتی در حال رشد هستند.

تصویربرداری در تشخیص سرطان خون

گرافی قفسه سینه

گرافی ساده از دوزهای کم اشعه ایکس برای ایجاد تصویری از ساختارهای بدن روی فیلم استفاده می کند. از گرافی ساده قفسه سینه، برای جستجوی موارد زیر استفاده می شود:

• بزرگ شدن غدد لنفاوی در مرکز قفسه سینه (غدد لنفاوی مدیاستن)
• غده تیموس بزرگ شده
• تجمع مایع بین ریه ها و دیواره های قفسه سینه (افیوژن پلور)
• عفونت ریه (پنومونی)

سی تی اسکن

در توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) از تجهیزات ویژه اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر سه بعدی و مقطعی از اندام‌ها، بافت‌ها، استخوان‌ها و رگ های خونی داخل بدن استفاده می‌شود. یک کامپیوتر تصاویر را به تصاویر دقیق تبدیل می‌کند.

ممکن است از سی تی اسکن برای بررسی طحال و کبد استفاده شود تا پزشک ببیند که آیا آن‌ها بزرگتر از حد طبیعی هستند یا خیر. همچنین می توان از سی تی اسکن برای بررسی بزرگ شدن غدد لنفاوی اطراف قلب، نزدیک نای (تراشه) یا پشت شکم استفاده کرد.

ام آر آی

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از نیروهای مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر مقطعی از اندام‌ها، بافت‌ها، استخوان‌ها و عروق خونی استفاده می‌کند. یک کامپیوتر تصاویر را به تصاویر سه بعدی تبدیل می کند.

MRI حین تشخیص سرطان خون زمانی اغلب استفاده می شود که پزشکان فکر می‌کنند سرطان خون به مغز سرایت کرده است.

سونوگرافی

در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از ساختارهای بدن استفاده می‌شود. برای بررسی اینکه آیا اندام‌های داخلی مانند کلیه‌ها، کبد یا طحال تحت تأثیر لوسمی قرار گرفته اند یا خیر، از سونوگرافی استفاده می‌کنیم.

نتیجه گیری

در این مطلب با آزمایش های مختلف تشخیص سرطان خون آشنا شدیم. در روند تشخیص سرطان خون از آزمایش‌های مختلفی از جمله، آزمایش شمارش کامل خون (CBC)، آزمایش شیمیایی خون، سیتوشیمی، ایمونوفنوتایپینگ، مطالعات سیتوژنتیک و مولکولی، سونوگرافی، ام آر آی، سی تی اسکن، عکس برداری قفسه سینه و … استفاده می‌شود.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید