سالانه حدود ۳۵۰۰ نفر در ایران به سرطان مری مبتلا می‌شوند. در این صفحه در مورد علت سرطان مری و دلایل بروز آن توضیح می‌دهیم.

دانشمندان برای اشاره به علت سرطان مری، از مفهوم «عامل خطر» استفاده می‌کنند. یک عامل خطر هر چیزی است که احتمال ابتلا به یک بیماری را افزایش دهد.

سرطان یک بیماری ژنتیکی است!

سرطان مری همچون سایر سرطا‌ن‌ها، به علت تغییر در DNA درون سلول‌های ما به وجود می‌آید. DNA، ماده‌ای شیمیایی است که در همه سلول‌های ما وجود دارد و ژن‌های ما را می‌سازد؛ ژن‌ها عملکرد سلول‌ها را کنترل می‌کنند. ما معمولا شبیه به والدینمان هستیم، چون آن‌ها منبع DNA ما هستند. اما تاثیر DNA صرفا به ظاهر ما محدود نیست.

برخی از ژن‌ها، رشد و تقسیم سلول‌ها و مرگ‌ آن‌ها را کنترل می‌کنند.

• ژن‌هایی که به رشد، تقسیم و زنده ماندن سلول‌ها کمک می‌کنند، انکوژن (سرطان زا) نام دارند.
• ژن‌هایی که تقسیم سلول‌ها را مهار می کنند یا باعث مرگ سلول‌ها در وقت مناسب می‌شوند، ژن‌های سرکوب کننده تومور هستند.

سرطان به علت جهش‌ها یا تغییراتی در DNA به وجود می‌آید و در نتیجه این تغییرات، انکوژن‌ها فعال می‌شوند و ژن‌های سرکوب کننده ی تومور خاموش می‌شوند. این اتفاق باعث رشد خارج از کنترل سلول‌ها می‌شود. معمولا برای به وجود آمدن سرطان مری، تغییر در ژن‌های زیادی لازم است.

DNA سلول‌های سرطانی مری اغلب جهش در چندین ژن را نشان می‌دهند. با این حال، مشخص نیست که آیا تغییرات به خصوصی در همه یا اغلب سرطان‌های مری پیدا می‌شود یا خیر.

برخی از تغییراتی که در DNA رخ می‌دهد از طریق خانواده منتقل می‌شود و در همه سلول‌های فرد یافت می‌شود. به این تغییرات، جهش یا موتاسیون‌های ارثی می‌گوییم.

بیشتر جهش های ژنی که منجر به سرطان می‌شوند، اکتسابی هستند و در طول زندگی فرد ایجاد می‌شوند و به فرزندان فرد نیز منتقل نمی‌شوند.

ژنتیکی بودن سرطان به این معنا نیست که حتما از والدین به ارث رسیده یا به فرزندان منتقل خواهد شد. درصد کمی از سرطان‌ها، ارثی هستند.

ما هنوز نمی‌دانیم که دقیقا علت سرطان مری در بیشتر موارد چیست؛ با این حال، تعدادی از عوامل، احتمال مبتلا شدن به سرطان مری را بیشتر می‌کنند.

علت سرطان مری: عوامل خطر

عامل خطر سرطان مری، عاملی است که احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهد. عامل خطر می‌تواند یک رفتار، ماده یا شرایط خاص باشد. بیشتر سرطان‌ها نتیجه‌ی تعداد زیادی از عوامل خطر هستند. اما گاهی سرطان مری در افرادی که در معرض هیچ یک از عوامل خطر نبوده‌اند نیز رخ می‌دهد.

رایج‌ترین انواع سرطان مری عبارتند از آدنوکارسینوما و کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (SCC). برخی از عوامل خطر در هر دو نوع رایج هستند، اما برخی از عوامل خطر فقط احتمال ابتلا به آدنوکارسینوم یا SCC را افزایش می‌دهند.

احتمال ابتلای مردان به سرطان مری بیشتر از زنان است. اکثر افراد مبتلا به سرطان مری، مرد هستند و سنشان بالای ۶۰ سال است. بیشترین آمار ابتلا به کارسینوم سلول سنگفرشی، مربوط به بخش‌هایی از چین، ایران، آمریکای جنوبی، فرانسه و آفریقا است و بروز آن در سرتاسر جهان، در حال کاهش است. بالعکس، بروز آدنوکارسینوم در حال افزایش است، به خصوص در کشورهای پردرآمد و یا با درآمد متوسط. پس موقعیت اجتماعی-اقتصادی ضعیف، احتمال ابتلا به سرطان مری به خصوص نوع کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC) را افزایش می‌دهد.

مری بارت، شایع ترین بیماری پیش سرطانی برای سرطان مری است. مری بارت، سرطان نیست، اما اگر درمان نشود می‌تواند تبدیل به سرطان مری شود. برخی از علل ابتلا به سرطان مری، می‌تواند باعث ابتلا به مری بارت نیز بشوند.

در زیر عوامل خطر به طور کلی به ترتیب از مهمترین تا کم‌اهمیت‌ترین لیست شده‌اند. اما در بیشتر موارد، لیست کردن آن‌ها با اطمینان کامل ممکن نیست.

عوامل خطر ابتلا به سرطان مری عبارتند از موارد زیر:

• تنباکو
• الکل
• بتل کوئید (پوپل)
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD)
• چاقی یا اضافه وزن
• نوشیدن نوشیدنی‌های داغ
• آشالازی
• سندرم پلامر-وینسون
• آسیب‌های شیمیایی به مری
• سابقه ی ابتلای قبلی به سرطان راه‌های هوایی فوقانی
• قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان

مدارک معتبری وجود دارند که ثابت می‌کنند این موارد، احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهند.

مهم‌ترین علت سرطان مری: تنباکو

یکی از علل ابتلا به سرطان مری تنباکو است. مصرف هر نوعی از تنباکو، با ابتلا به سرطان مری ارتباط دارد. مصرف همزمان تنباکو و الکل، احتمال ابتلا به سرطان مری را خیلی بیشتر از مصرف تنباکو به تنهایی، افزایش می‌دهد.

سیگار

یکی از علل ابتلا به سرطان مری، سیگار است. احتمال ابتلا به کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (SCC) و آدنوکارسینومای مری، با مصرف طولانی‌تر و بیشتر سیگار، بیشتر می‌شود.

کشیدن سیگار علت هر دو نوع سرطان مری است، اما اغلب افرادی که سیگاری هستند، مبتلا به نوع SCC می‌شوند. احتمال ابتلا به سرطان مری در افراد سیگاری، بسیار بیشتر از افراد غیرسیگاری است.

محققان نشان داده‌اند که احتمال ابتلا به SCC مری بعد از ترک سیگار، کمتر می‌شود. برای آدنوکارسینومای مری، احتمال ابتلای افراد سیگاری بیشتر از افرادی‌ست که سیگار را ترک کرده‌اند؛ اما واضح نیست که بعد از ترک سیگار، خطر ابتلای فرد به سرطان مری، دقیقا چقدر کاهش می‌یابد.

علت سرطان مری: پیپ

پیپ کشیدن نیز علت سرطان مری است و احتمال اینکه افرادی که پیپ می‌کشند ،به سرطان مری مبتلا شوند، زیاد است.

تنباکوی غیرتدخینی (جویدنی)

یکی از علت های ابتلا به سرطان مری، مصرف تنباکوی غیرتدخینی است. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف تنباکو بدون کشیدن آن، احتمال ابتلا به هر دو نوع سرطان مری (آدنوکارسینوما و SCC) را افزایش می‌دهد.

علت سرطان مری: الکل

نوشیدن الکل یکی از علت های ابتلا به کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (SCC) مری است. هرچه مصرف الکل شما بیشتر باشد، احتمال ابتلای شما به سرطان مری نیز بیشتر می‌شود. هنوز مشخص نیست که الکل عامل خطری برای آدنوکارسینوم مری هم است یا خیر.

نوشیدن الکل در ترکیب با مصرف تنباکو، احتمال ابتلا به سرطان مری را خیلی بیشتر از مصرف الکل به تنهایی افزایش می‌دهد.

بتل کوئید

بتل کوئید یا پوپل دانه نخل فوفل (فوفل کاتچو) است که در بیشتر نواحی استوایی اقیانوس آرام، جنوب شرقی و جنوب آسیا و بخشهایی از شرق آفریقا رشد می‌کند. برخی افراد فوفل را به تنهایی می‌جوند. جویدن بتل کوئید در چین، هند و بعضی دیگر از کشورهای آسیایی بسیار رایج است.

بتل کوئید شامل مواد سرطان زایی‌است که احتمال ابتلا به SCC مری را افزایش می‌دهند. بتل کوئید و تنباکو اغلب با هم جویده می‌شوند، اما چه تنباکو مصرف شود چه نشود، همچنان احتمال ابتلا به سرطان مری از نوع SCC وجود دارد.

بیماری رفلاکس معده به مری (GERD)

GERD یا بیماری رفلاکس معده به مری، بیماری است که در آن محتویات معده (از جمله اسید معده) به سمت بالا رفلاکس یا برگشت می‌کنند و باعث سوزش سر معده و احساس ناراحتی در قسمت بالایی شکم یا قفسه سینه می‌شوند. اسید معده می‌تواند به بافت قسمت پایینی مری آسیب بزند.

GERD احتمال ابتلا به مری بارت را نیز افزایش می‎‌دهد و مری بارت نیز احتمال ابتلا به آدنوکارسینومای مری را افزایش می‌دهد. در نتیجه GERD هم یکی از علل ابتلا به سرطان مری است.

چاقی یا اضافه وزن

داشتن اضافه وزن یا چاقی، احتمال ابتلا به آدنوکارسینوم مری را افزایش می‌دهد. این عامل خطر، احتمال GERD (رفلاکس معده به مری) را نیز افزایش می‌دهند.

نوشیدن نوشیدنی‌های خیلی داغ

افرادی که قهوه، چای و سایر نوشیدنی‌ها را در دمای بالاتر از ۶۵ درجه سانتی گراد می‌نوشند، احتمال بالاتری برای ابتلا به سرطان مری مخصوصا از نوع از نوع کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (SCC) دارند. نوشیدن چای و قهوه بسیار داغ در چین و ژاپن و ایران و ترکیه رایج است.

تیلوزیس (Tylosis)

تیلوزیس یک بیماری نادر ارثی است که احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهد. محققان، ژن تیلوزیس سرطان مری (TOC) را شناسایی کرده‌اند. افراد دارای این ژن غیرطبیعی، دارای تکه‌های پوسته پوسته روی کف دست یا کف پای خود هستند. این افراد همچنین دارای زوائد انگشت مانندی به نام پاپیلوما در مری خود هستند.

علت سرطان مری: آشالازی

آشالازی یک بیماری نادر است که در آن اعصابی که انقباض های طبیعی مری و دریچه انتهایی مری را کنترل می‌کنند، درست عمل نمی‌کنند. قسمتی از مری که بالای اسفنکتر قرار دارد بزرگ می‌شود و فرد در بلعیدن غذا و نوشیدنی به مشکل می‌خورد.

محققان فکر می‌کنند آشالازی احتمال ابتلا به SCC را افزایش می‌دهد، زیرا غذای گیر افتاده در مری می‌تواند باعث تحریک مزمن مری می‌شود. بعد از شروع شدن علائم، چند سال طول می‌کشد تا سرطان ایجاد شود.

سندرم پلامر- وینسون

سندرم پلامر-وینسون یا سندرم پترسون کلی، یک سندرم نادر است که در آن، لایه‌های مخاطی دهان، گلو و مری تحلیل می‌رود. یک لایه نازک از بافت (تار یا وب مری) نیز می‌تواند در هر جایی در امتداد مری رشد کند و باعث بروز مشکل در بلعیدن شود. پزشکان فکر می‌کنند که سندرم پلامر-وینسون، از کمبود ویتامین‌ها و آهن به وجود می‌آید. افراد مبتلا به این سندرم معمولا آنمی فقر آهن دارند.

سندرم پلامر ویلسون یکی از علت‌های ابتلا به سرطان مری است و حدود ۱۰% از افراد مبتلا به سندرم پلامر-وینسون، مبتلا به SCC مری می‌شوند. محققان معتقدند این سندرم به این دلیل احتمال ابتلا به SCC مری را بالا می‌برد که باعث به وجود آمدن مشکلات تغذیه‌ای می‌شوند و غذایی که در بافت مری گیر می‌کند، یک ماده محرک مزمن خواهد بود.

آسیب شیمیایی به مری

مری می‌تواند با قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی آسیب ببیند. نوشیدن یک ماده شیمیایی خورنده، مثل «آب قلیا» می‌تواند باعث به وجود آمدن نواحی تنگ شده‌ای در مری شود که آن‌ها را باریک شدگی یا تنگی (stricture) می‌نامیم. SCC مری می‌تواند چندین سال بعد از آسیب شیمیایی، در این تنگی ها به وجود بیاید.

سابقه‌ی سرطان  راه‌های هوایی فوقانی

افرادی که  سابقه‌ی قبلی ابتلا به سرطانی دارند که در راه‌های هوایی فوقانی، از جمله دهان، حلق یا حنجره (دستگاه صوتی) شروع شده، در خطر ابتلا به سرطان مری از نوع SCC قرار دارند. این سرطان‌ها، عوامل خطر مشترکی با سرطان مری دارند، از جمله تنباکو و الکل.

قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان

قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان، می‌تواند علت سرطان مری باشد و افرادی که در معرض اشعه یونیزان قرار گرفته‌اند، احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان مری، مخصوصا SCC دارند. مطالعات نشان داده‌اند که احتمال ابتلا به آدنوکارسینومای مری، بعد از قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان بسیار کمتر است.

افرادی که برای درمان سرطان سینه یا لنفوم هوچکین، پرتودرمانی دریافت کرده اند، احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان مری از نوع SCC دارند. هرچند، ارزش فواید درمان سرطان، اغلب خیلی بیشتر از احتمال ابتلا به سرطان مری در آینده است.

گاهی در درمان بیماری‌ای به نام اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis) یا روماتیسم ستون فقرات، از اشعه X استفاده می‌شود و  افرادی که تحت درمان روماتیسم ستون فقرات با اشعه X هستند، احتمال بالاتری برای ابتلا به سرطان مری از نوع SCC دارند.

عوامل خطر احتمالی

عواملی که در ادامه آمده به سرطان مری مربوط هستند، اما مدارک کافی برای اینکه نشان دهیم این عوامل، قطعا عامل خطر یا علت سرطان مری هستند وجود ندارد. تحقیقات بیشتری لازم است تا نقش این فاکتورها در ایجاد سرطان مری شفاف شوند. این عوامل عبارتند از موارد زیر:

• سابقه خانوادگی
• عفونت با ویروس HPV
• خوردن گوشت فراوری شده
• رژیم غذایی با سبزیجات و میوه کم
• نداشتن فعالیت فیزیکی

عواملی که ارتباطی با سرطان مری ندارند

مدارک قابل توجهی نشان می‌دهند که با مصرف نوشیدنی‌های کربناته یا داشتن هلیکوباکتر پیلوری (H.pylori)، فرد احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان مری نخواهد داشت؛ پس این دو مورد، علت سرطان مری نیستند.

نتیجه گیری: علت سرطان مری

در این مطلب از سایت دکتر برنا فرازمند، درباره علت‌ سرطان مری و عوامل خطر مختلف برای سرطان مری پرداختیم و خواندیم که الکل، تنباکو، بیماری‌هایی از جمله بارت و GERD، از جمله عوامل خطر ابتلا به سرطان مری هستند. همچنین در ادامه با عواملی که ممکن است علت سرطان مری باشند و عواملی که قطعا علت سرطان مری نیستند نیز آشنا شدیم.

منابع: انجمن سرطان کانادا و انجمن سرطان آمریکا

سوالات رایج

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید