سی تی اسکن  نوعی آزمایش تصویربرداری است، که با استفاده از اشعه ایکس، یعنی همان اشعه‌ای که در گرافی ساده از آن استفاده می‌شود، ساختارهای درون بدن را نشان می‌دهد.

این روش تصویربرداری در بررسی و تشخیص انواعی از بیماری‌ها و بیماران نقش دارد و سرطان نیز از آن مستثنی نیست. با توجه به اینکه این سایت در مورد سرطان‌شناسی (انکولوژی) است، در این صفحه نیز نکات مربوط به نقش سی تی اسکن در سرطان را خواهیم گفت.

سی تی اسکن چه کاربردی دارد؟

پزشکان از سی تی اسکن، برای تشخیص سرطان استفاده می‌کنند. آن‌ها همچنین ممکن است پس از یافتن سرطان، از این اسکن برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آن سرطان استفاده کنند. اسکن به پزشکان در فهمیدن موارد زیر کمک می‌کند:

• فهمیدن استیج سرطان: فهمیدن استیج (مرحله) سرطان به پزشک در انتخاب بهترین گزینه‌های درمانی کمک می‌کند. همچنین این امر می‌تواند به پزشکان در پیش‌بینی احتمال بهبودی فرد کمک ‌کند.
• یافتن مکان (اندام) مناسب برای بیوپسی
• برنامه‌ریزی پرتودرمانی برای درمان سرطان
• بررسی کیفیت عملکرد روش درمانی در طول دوره درمان
• بررسی رشد سرطان جدید بعد از اتمام درمان در هنگام فالوآپ (پیگیری)

سی تی اسکن چیست؟

سی تی اسکن (CT Scan) یا توموگرافی کامپیوتری (Computerized Tomography) یک فناوری پزشکی است که با استفاده از رایانه و ایجاد تصاویر مقطعی از داخل بدن، تشخیص و تصویربرداری از بیماری‌ها و آسیب‌های مختلف در اعضا و بافت‌های داخلی بدن را امکان‌پذیر می‌سازد. با استفاده از سی تی اسکن، پزشکان می‌توانند به طور نسبتاً دقیق بیماری‌ها، توده‌ها، خونریزی‌ها و سایر تغییرات داخلی در اعضا و بافت‌های بدن را تشخیص دهند. این فناوری در تشخیص بیماری‌های قلبی، عروقی، مغزی، اسکلتی، سرطانی و مشکلات دیگر استفاده می‌شود.

سی تی اسکن با استفاده از تصاویر اشعه ایکسی که از زوایای مختلف گرفته شده‌اند از درون بدن عکس می‌گیرد. کامپیوتر این تصاویر را در یک تصویر دقیق و سه‌بعدی ترکیب می‌کند. این تصاویر نواحی غیرطبیعی و هرگونه توموری را نشان می‌دهند.

برخی از افراد قبل از شروع اسکن یک رنگ مخصوص به نام حاجب دریافت می‌کنند. پس از تزریق حاجب به درون ورید، این ماده در جریان خون حرکت می‌کند و به ایجاد تصاویر واضح‌تر از قسمت‌های خاصی از بدن کمک می‌کند. بسته به اینکه کدام قسمت از بدن فرد باید اسکن شود، ممکن است حاجب را به صورت مایع و به صورت خوراکی نیز به فرد بدهند. مناطقی که معمولا از نظر وجود سرطان مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از: سر، گردن، قفسه سینه، شکم، لگن. اسکن «کل بدن» به طور کلی حداقل قفسه سینه، شکم و لگن را شامل می‌شود. پزشکان اغلب از این روش برای استیجینگ (مرحله‌بندی) سرطان استفاده می‌کنند.

سی تی اسکن چه مزایایی دارد؟

مزایای CT اسکن معمولا از خطرات آن بیشتر است. در طول CT اسکن بیمار در معرض دوز کمی از اشعه قرار خواهد گرفت. تاکنون ثابت نشده است که این دوز کم اشعه باعث بروز آسیب ‌شود. ممکن است احتمال ابتلا به سرطان در کودکان یا افرادی که به چندین CT اسکن به دفعات  نیاز دارند در آینده کمی افزایش یابد. در بسیاری از موارد، پزشکان از CT اسکن با دوز پایین برای کودکان استفاده می‌کنند یا ناحیه‌ای را که باید اسکن شود محدود می‌کنند.

اسکن پت-سی‌تی (PET-CT) چیست؟

ممکن است پزشک اسکن PET-CT را تجویز کند. این نوع اسکن تصاویر حاصل از سی تی اسکن و اسکن دیگری به نام توموگرافی با گسیل پوزیترون (پت اسکن یا PET) را با هم ترکیب می‌کند. دستگاه هر دو اسکن را همزمان انجام می‌دهد. پزشک با تجویز این آزمایش می‌تواند از هر دو اسکن اطلاعات بیشتری نسبت به یک اسکن به تنهایی به دست بیاورد.

چه کسی سی تی اسکن را انجام می‌دهد؟

‌CT  اسکن را می‌توان در مرکز رادیولوژی یا رادیوتراپی انکولوژی بیمارستان انجام داد. همچنین می‌توانید این کار را در یک مرکز تصویربرداری سرپایی انجام داد. کارشناس رادیولوژی این اسکن را انجام می‌دهد. یک پزشک رادیولوژیست تشخیصی نتیجه اسکن را می‌خواند و معنی آن را مشخص می‌کند.

چگونه برای CT اسکن آماده شویم؟

اگر قرار باشد سی تی اسکن انجام شود، کارکنان بیمارستان یا کارکنان مرکز نحوه آماده شدن را به بیمار توضیح می‌دهند. در ادامه مرحله به مرحله آماده شدن برای سی تی اسکن را توضیح داده‌ایم.

چه باید بخوریم

ممکن است کارشناسان بخش اسکن توصیه کنند که از نیمه شب قبل از جلسه اسکن فقط مایعات بنوشید. همچنین ممکن است بگویند که از حداقل ۴ ساعت قبل از اسکن غذا نخورید و چیزی ننوشید. برای اسکن برخی از قسمت‌های بدن، خوردن و نوشیدن قبل از اسکن تا هیچ زمانی مشکلی ندارد.

چه باید بپوشیم

لباس‌های گشاد و بدون زیپ یا دکمه فلزی بپوشید. باید هر لباسی را که دارای فلز است و می‌تواند روی اسکن اثر بگذارد دربیاورید. از جمله این موارد کمربند، گوشواره، پیراهن دارای چفت فلزی یا زیپ، سوتین و عینک است. اگر به تن داشتن لباس‌هایتان در هنگام اسکن ممکن نباشد، می‌توانید لباس بیمارستانی بپوشید.

نیاز داشتن به حاجب قبل از سی تی اسکن

برخی از افراد ممکن است برای اسکن به حاجب نیاز داشته باشند. در این صورت ممکن است پزشک بخواهد آزمایش خون انجام دهند تا عملکرد کلیه آن‌ها را بررسی کند. تا چند هفته قبل از اسکن می‌توانید آزمایش خون را انجام دهید.

سابقه پزشکی شخصی یا نگرانی‌ها

در خصوص این موضوعات با تیم مراقبت سلامت صحبت کنید:

• تمام داروهای مصرفی خود.
• هر گونه مشکل پزشکی مانند دیابت.
• هر گونه حساسیت دارویی یا غذایی خود.
• هرگونه واکنش آلرژیک به ید که ممکن است در گذشته نشان داده باشید.
• آیا در روز انجام اسکن می‌توانید داروهای همیشگی خود را مصرف کنید یا خیر
• در صورت شیردهی یا در صورتی که احتمالا باردار هستید. (CT  اسکن می‌تواند نوزاد را در معرض خطر قرار دهد).
• هر گونه نگرانی خود در خصوص آزمایش.

بیمه، هزینه و رضایت

اگر نگران هزینه‌های CT اسکن خود هستید، قبل از انجام اسکن بررسی کنید ببینید کارگزار بیمه چه چیزهایی را پوشش می‌دهد. بپرسید که چه بخش از هزینه را باید پرداخت کنید. وقتی برای انجام اسکن مراجعه می‌کنید کارکنان مرکز یا بیمارستان از شما می‌خواهند یک فرم رضایتنامه امضا کنید. این فرم اظهار می‌کند که شما مزایا و خطرات این اقدام را می‌دانید و با انجام تصویربرداری موافق هستید.

در طول سی تی اسکن چه اتفاقاتی می‌افتد؟

بسته به این که قرار است اسکن روی کدام قسمت از بدن تمرکز کند، ممکن است یک ماده حاجب تزریق شود. در صورت تزریق حاجب ممکن است در محل تزریق احساس گرما یا خارش کنید، یا ممکن است در دهان خود طعم فلز احساس کنید. هر دو احساس باید بعد از چند دقیقه متوقف شوند. اگر واکنش شدیدتری مانند مشکل تنفسی نشان دادید باید فوراً به تکنولوژیست اطلاع دهید.

تزریق ماده حاجب (کنتراست) برای سی تی اسکن

تکنولوژیست به فرد کمک می‌کند تا روی تخت معاینه قرار بگیرد. این تخت ممکن است بند، بالش یا سری مخصوص داشته باشد که به جایگیری فرد روی تخت کمک می‌کند. به احتمال زیاد فرد باید به پشت دراز بکشد، اما ممکن است تکنولوژیست از وی بخواهد به پهلو یا شکم خود دراز بکشد. این امر بستگی به این دارد که کدام قسمت از بدن‌ باید اسکن شود.

گاهی اوقات از CT اسکن به منظور برنامه‌ریزی برای پرتودرمانی استفاده می‌شود. در این حالت، موقعیت بدن بیمار برای اسکن بسیار حائز اهمیت است. ممکن است تکنولوژیست از ابزار خاصی مانند ماسک یا گچ (cast) بدن برای ثابت نگه داشتن بدن بیمار در طول اسکن استفاده کند.

سی تی اسکن چگونه انجام می‌شود؟

دستگاه CT اسکن شبیه یک دونات بزرگ است. تخت معاینه به درون سوراخ بزرگی که در مرکز دستگاه است به جلو و عقب حرکت ‌می‌کند. اسکنر به دور فرد می‌چرخد. تخت در ابتدا به سرعت به درون اسکنر حرکت می‌کند. با این کار تکنولوژیست می‌تواند اطمینان حاصل کند که بدن در موقعیت مناسبی قرار دارد. پس از آن، تخت آهسته‌تر حرکت می‌کند. CT  اسکن دردناک نیست. اما در تمام طول اسکن باید دراز بکشید، که این امر ممکن است ناخوشایند باشد. از دستگاه صدای غژغژ یا کلیک خواهید شنید. صدای برخی از دستگاه‌ها به نسبت بلندتر است.

تکنولوژیست در حین اسکن، در اتاق کنترل مجاور خواهد ماند. آن‌ها می‌توانند فرد را از طریق پنجره یا دوربین فیلم‌برداری تماشا کنند، و همچنین فرد نیز می‌تواند با یک آیفون با آنها صحبت کند.

ممکن است تکنولوژیست در زمان‌هایی از فرد بخواهد که نفس خود را حبس کند. علت این امر این است که حرکات بدن در حین تنفس می‌تواند تصاویر را تار کند. تکنولوژیست همچنین ممکن است تخت معاینه را بالا، پایین یا کج کند تا زاویه مناسبی برای تابش اشعه ایکس ایجاد کند. می‌توانید از کارشناس بخواهید که قبل از حرکت تخت به شما اطلاع بدهند.

ویزیت معمولا تا ۱ ساعت طول می‌کشد. خود فرایند اسکن فقط ۱۰ الی ۱۵ دقیقه یا کمتر طول می‌کشد. اسکنرهای جدیدتر مثل اسکنرهای مارپیچی یا حلزونی سریع‌تر هستند. اگر بخش بیشتری از بدن باید اسکن شود، ممکن است این آزمایش بیشتر طول بکشد. قبل از شروع تصویربرداری، تکنولوژیست باید بتواند یک برآورد زمانی به فرد  بگوید.

ممکن است تکنولوژیست پس از پایان اسکن از فرد  بخواهد که چند دقیقه روی تخت معاینه بماند. در این مدت، یک رادیولوژیست تصاویر را بررسی می‌کند تا ببیند آیا لازم است تکنسین تصاویر بیشتری بگیرد یا خیر.

مراقبت بعد از سی تی اسکن

بعد از انجام سی تی اسکن، ممکن است برخی از مراقبت‌ها و راهنمایی‌ها لازم باشند. در ادامه، چند مورد از مراقبت‌های معمول پس از سی تی اسکن را بررسی کرده‌ایم:

مصرف مایعات

ممکن است پزشک توصیه کند بعد از سی تی اسکن مایعات بیش‌تری مصرف کنید. این کار برای کمک به بدن در خارج کردن ماده حاجب کنتراست (ماده مصرفی برای بهبود تصاویر سی تی اسکن) و حفظ هیدراسیون لازم است.

داروها

اگر در حال مصرف هر گونه دارویی هستید، به پزشک خود اطلاع دهید. بعضی از داروها ممکن است بعد از سی تی اسکن به تغییر نیاز داشته باشند.

استراحت

در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند بعد از سی تی اسکن به استراحت بپردازید. این امر بستگی به نوع سی تی اسکن و منطقه بدنی که تحت بررسی قرار گرفته است دارد.

محدودیت فعالیت

در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند فعالیت‌های شدید، برخی حرکات و ورزش‌های خاص را پس از سی تی اسکن محدود کنید، تا جلوی بروز مشکلات بالقوه در ناحیه تحت بررسی را بگیرید.

تغذیه

در اغلب موارد، می‌توانید بلافاصله پس از سی تی اسکن به فعالیت‌های روزمره  مانند رانندگی و تغذیه عادی بازگردید.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید