آندوسکوپی روشی است که به پزشک این امکان را می‌دهد که درون بدن فرد را مشاهده کند. آندو (endo) به معنای داخل، و اسکوپی (scopy) به معنای دیدن است. بنابراین اندوسکوپی در مجموع به معنای دیدن داخل (بدن) است. گرچه در مکالمه روزمره منظورمان از آندوسکوپی، معمولا اندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی است، اما آندوسکوپی واژه‌ای کلی است که برای رویت حفره داخل بسیاری از اعضای بدن استفاده می‌شود. به عنوان مثال برونکوسکوپی و سیستوسکوپی دو نوع آندوسکوپی هستند. در این صفحه با انواع آندوسکوپی و نکات مربوط به آن‌ها آشنا خواهید شد.

پزشکان از این روش برای تشخیص بیماری‌های اندام‌های زیر استفاده می‌کنند:

• مری
• معده
• کولون
• گوش
• بینی
• گلو
• قلب
• مجاری ادراری
• مفاصل
• شکم

تلفظ: در ایران این کلمه معمولا به دو صورت «آندوسکوپی» و «اِندوسکوپی» تلفظ می‌شود.

آندوسکوپ چیست؟

پزشک طی آندوسکوپی ابزاری به نام اندوسکوپ را وارد بدن فرد می‌کند. بیشتر آندوسکوپ‌ها لوله‌های نازکی هستند که در انتهای خود یک نور قوی و دوربین کوچک دارند.

طول و انعطاف‌پذیری آندوسکوپ به این بستگی دارد که پزشک قرار است کدام قسمت بدن را ببیند.

به عنوان مثال، یک آندوسکوپ سفت (غیر انعطاف پذیر) به پزشک کمک می‌کند تا مفاصل را مشاهده کند. و یک آندوسکوپ انعطاف‌پذیر به پزشک کمک می‌کند تا داخل کولون را مشاهده کند.

سایر ابزارهای اندوسکوپی

آندوسکوپ‌ها معمولا یک کانال (مجرا) دارند که پزشک از طریق آن می‌تواند ابزارهای لازم را وارد کند.

این ابزارها بافت را جمع‌آوری می‌کنند یا برای ارائه درمان هستند.

انواع ابزارها عبارتند از:

• پنس انعطاف‌پذیر: این ابزارها که شبیه به انبردست هستند از بافت نمونه می‌گیرند.
• پنس بیوپسی: این ابزارها یک نمونه بافت یا زائده مشکوک را برمی‌دارند.
• برس‌های سیتولوژی: این ابزارها نمونه‌های سلولی می‌گیرند.
• پنس مخصوص برداشتن بخیه: این ابزارهای برای برداشتن بخیه‌های درون بدن هستند.

چرا ممکن است به آندوسکوپی احتیاج پیدا کنید

پزشک ممکن است به دلایل مختلفی انجام اندوسکوپی را توصیه کند:

برای غربالگری و پیشگیری از سرطان: به عنوان مثال، پزشکان از نوعی آندوسکوپی به نام کولونوسکوپی برای غربالگری سرطان روده بزرگ استفاده می‌کنند. ممکن است پزشک طی کولونوسکوپی برجستگی‌هایی به نام پولیپ را بردارد. اگر پولیپ‌ها برداشته نشوند می‌توانند به سرطان تبدیل شوند.

برای تشخیص بیماری یا یافتن علت علائم: نوع آندوسکوپی که پزشک توصیه می‌کند به این بستگی دارد که کدام قسمت از بدن قرار است بررسی شود.

برای درمان: پزشکان از آندوسکوپ برای  برخی درمان‌ها استفاده می‌کنند. درمان‌هایی که ممکن است در آنها آندوسکوپ استفاده شود عبارتند از:

• جراحی لاپاراسکوپی که از طریق یک سری برش‌های کوچک در پوست انجام می‌شود
• لیزر درمانی که از یک پرتوی نوری قدرتمند برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند
• تخریب با اشعه مایکروویو که از حرارت برای از بین بردن بافت سرطانی استفاده می‌کند
• برداشتن مخاطی با آندوسکوپی یا تخلیه زیرمخاطی با اندوسکوپی یک روش جراحی است که از آندوسکوپ استفاده می‌کند.
• درمان فوتودینامیک (PDT) که بعد از تزریق ماده حساس به نور به درون تومور، آن را با لیزر از بین می‌برد
• تحویل دارو (دارو رسانی) که به آن تجویز دارو نیز گفته می‌شود

انواع آندوسکوپی

متداول‌ترین انواع آندوسکوپی در زیر ذکر شده‌اند:

نام روش	نام ابزار	ناحیه یا اندام مورد مشاهده	نحوه رسیدن آندوسکوپ به ناحیه مورد نظر
آنوسکوپی	آنوسکوپ	مقعد و / یا رکتوم	ورود از طریق مقعد
آرتروسکوپی	آرتروسکوپ	مفاصل	ورود از طریق یک برش کوچک بالای مفاصل
برونکوسکوپی	برونکوسکوپ	نای یا لوله هوا و ریه‌ها	ورود از طریق دهان
کولونوسکوپی	کولونوسکوپ	کل طول کولون و روده بزرگ	ورود از طریق مقعد
کولپوسکوپی	کولپوسکوپ	واژن و گردنه رحم	بعد از اینکه ابزاری به نام اسپکولوم واژن را متسع می‌کند، این ابزار در دهانه واژن قرار می‌گیرد. این ابزار وارد بدن نمی‌شود
سیستوسکوپی	سیستوسکوپ	درون مثانه	ورود از طریق مجرای ادراری
ازوفاگوسکوپی	ازوفاگوسکوپ	مری	ورود از طریق دهان
گاستروسکوپی	گاستروسکوپ	معده و دوازدهه (دئودنوم) که ابتدای روده کوچک است	ورود از طریق دهان
لاپاروسکوپی	لاپاروسکوپ	معده، کبد یا دیکر اندام‌های شکمی از جمله اندام‌های تولید مثلی زنانه مثل رحم، تخمدان و لوله‌های فالوپ	ورود از طریق یک برش جراحی کوچک در شکم
لارنگوسکوپی	لارنگوسکوپ	حنجره یا جعبه صوتی	ورود از طریق دهان
نورواندوسکوپی	نورواندوسکوپ	نواحی از مغز	ورود از طریق یک برش کوچک در مغز
پروکتوسکوپی	پروکتوسکوپ	رکتوم و کولون سیگمویید (خم روده) که بخش پایینی کولون است	ورود از طریق مقعد
سیگموئیدوسکوپی	سیگموئیدوسکوپ	کولون سیگمویید	ورود از طریق مقعد
توراکوسکوپی	توراکوسکوپ	پرده جنب، که پوشش دو غشایی ریه‌ها است و حفره سینه را می‌پوشاند، و ساختارهایی که قلب را پوشش می‌دهند	ورود از طریق یک برش جراحی کوچک در سینه

آمادگی برای اندوسکوپی

پزشکانی که اندوسکوپی انجام می‌دهند برای یادگیری این روش‌ها آموزش‌های بسیاری می‌بینند. آنها همچنین پیوسته در حال کسب اطلاعات در خصوص پیشرفت‌های جدید فناوری هستند.

تیم مراقبت سلامت دستورالعمل‌های دقیقی به شما می‌دهد که توضیح می‌دهد پیش از جلسه آندوسکوپی چگونه آماده شوید. به عنوان مثال، ممکن است لازم باشد مراحل زیر را انجام دهید:

• از چندین ساعت قبل از اندوسکوپی از غذا خوردن یا نوشیدن پرهیز کنید.
• چند روز قبل از آندوسکوپی، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون را قطع کنید. این کار خطر خونریزی را کاهش می‌دهد. از پزشک خود بپرسید که مصرف کدام داروها را باید قطع کنید. و بپرسید که چه زمانی باید دوباره مصرف داروها را شروع کنید.
• برای خارج کردن مدفوع از روده، ملین مصرف کنید یا از انما استفاده کنید. فقط برای انجام انواع خاصی از آندوسکوپی باید این کار را انجام دهید.

بیمه، هزینه و رضایت: قبل از جلسه اندوسکوپی از کارگزار بیمه خود بپرسید که چه هزینه‌هایی را پوشش می‌دهد. ببینید که خودتان چقدر باید بپردازید. به محض ورود به مطب پزشک یا بیمارستان از شما می‌خواهند که فرم رضایتنامه را امضا کنید. این فرم بیان می‌کند که شما مزایا و خطرات این آزمایش را می‌دانید و با انجام آن موافق هستید.

در طول اندوسکوپی

در اکثر روش‌های آندوسکوپی نیازی نیست که شب را در بیمارستان سپری کنید. بسته به نوع اندوسکوپی ممکن است یک نوع داروی بیهوشی دریافت کنید. داروی بیهوشی مسیر آگاهی از درد را مسدود می‌کند. بسته به نوع داروی بیهوشی ممکن است در طول عمل بیدار، خواب‌آلود یا خواب باشید. تیم مراقبت سلامت شما پس از دریافت داروی بیهوشی ‌خدمات «مراقبت بعد از بیهوشی» ارائه می دهد که شامل پایش دما، فشار خون و ضربان قلب شما است.

پزشک شما در طول عمل تصاویر به دست آمده از آندوسکوپ را بررسی و احتمالا ثبت می‌کند. پزشک همچنین دیگر اقدامات لازم مثل جمع‌آوری بافت به منظور آزمایش را نیز از این طریق آندوسکوپی انجام می‌دهد.

بعد از آندوسکوپی

پس از انجام آندوسکوپی باید در بخش ریکاوری استراحت کنید. ممکن است عوارض جانبی خفیفی تجربه کنید. عوارض جانبی به نوع اندوسکوپی بستگی دارد و ممکن است شامل درد و خشکی گلو یا نفخ و گاز باشد.

بسته به نوع داروی بیهوشی دریافتی شما ممکن است لازم باشد کسی شما را به خانه برساند.

پس از بازگشت به خانه چه انتظاراتی باید داشته باشیم؟ مشکلات ناشی از آندوسکوپی متداول نیستند، اما ممکن است رخ دهند. این مشکلات شامل مواردی از قبیل ایجاد سوراخ یا پارگی در محل معاینه، خونریزی یا عفونت هستند.

در صورت بروز هر یک از علائم زیر فوراً با پزشک خود صحبت کنید:

• تب
• استفراغ
• درد قفسه سینه
• مدفوع غیرطبیعی
• تنگی نفس
• درد شکمی شدید یا سایر علائم غیرمعمول

پیشرفت‌های آندوسکوپی

روش‌های جدید اندوسکوپی را برای افراد بیش از پیش راحت کرده‌اند. این روش‌های جدید تشخیص بیماری‌ها را نیز برای پزشکان آسان‌تر می‌کنند.

روش‌های جدید آندوسکوپی عبارتند از:

آندوسکوپی مجازی: در اندوسکوپی مجازی برخلاف اندوسکوپی استاندارد، پزشک آندوسکوپ را وارد بدن نمی‌کند. این آزمایش‌ها شامل سی تی اسکن (CT) از بخش‌های نازک بدن است. کامپیوتر این تصاویر را ترکیب می‌کند و نمای کامل‌تری ایجاد می‌کند.

محققان همچنان درحال مطالعه این نوع آندوسکوپی و دیگر انواع آندوسکوپی مجازی هستند:

• کولونوسکوپی مجازی: این آزمایش برای مشاهده درون کولون است. افرادی که این آزمایش را انجام می‌دهند همچنان باید همان داروهای تمیز کننده روده را استفاده کنند. در صورت وجود پولیپ نیز به کولونوسکوپی سنتی احتیاج خواهد بود.
• برونکوسکوپی مجازی: این آزمایش برای مشاهده درون ریه‌ها است.

آندوسکوپی با کپسول (کپسولْ اندوسکوپی): یک بیمار کپسول کوچک به اندازه کپسول ویتامین را که دارای دوربین است می‌بلعد. این دوربین از درون مری، معده و روده کوچک عکس می‌گیرد. این دستگاه که تقریبا ۸ ساعت باید آن را همراه داشته باشید تصاویر را ثبت می‌کند. سپس پزشک این تصاویر را بررسی می‌کند.