تعیین مرحله سرطان (استیج stage) کمک می‌کند تا مکان سرطان، میزان پخش شدن آن و تاثیر آن بر سایر اعضای بدن را توصیف کنیم. پزشکان معمولا از آزمایش‌های تشخیصی استفاده می‌کنند تا مرحله سرطان را تعیین کنند. ممکن است تا پایان همه این آزمایش‌ها، تعیین مرحله امکان‌پذیر نباشد. دانستن استیج سرطان به پزشک کمک می‌کند تا:

• برای درمان برنامه ریزی کند (شامل تعیین نوع جراحی و/یا نیاز به شیمی درمانی یا پرتو درمانی).
• احتمال بازگشت سرطان پس از درمان اصلی را پیش‌بینی کند
• احتمال ریکاوری (بهبودی) را پیش بینی کند.
• درباره تشخیص با یک زبان مشترک و واضح با سایر اعضای تیم درمان صحبت کند
• تشخیص دهد که چقدر درمان پاسخ داده است
• تاثیر درمان‌های جدید را در گروه‌های بزرگ مردم با تشخیص یکسان بررسی کند.

درباره سیستم مرحله‌بندی TNM

در بسیاری از انواع مرحله سرطان، پزشکان معمولا از سیستم TNM کمیته AJCC برای توصیف مرحله سرطان استفاده می‌کنند. پزشکان به سوالات زیر بر اساس نتایج آزمایش‌های تشخیصی، اسکن های تصویربرداری و بافت برداشته شده در جراحی پاسخ می‌دهند.

• اندازه تومور اصلی چقدر است؟ در کجا قرار دارد؟ (تومور، T)
• آیا تومور به غدد لنفاوی (Lymph Nodes) پخش شده است؟ و اگر پخش شده، در کجا و چقدر؟ (Node نود، N)
• آیا سرطان به دیگر قسمتهای بدن سرایت کرده است و اگر سرایت کرده کجا و چقدر؟ (متاستاز، M)
• آیا نوعی مارکر زیستی (بیومارکر) یا مارکر تومور (تومور-مارکر) مربوط به این سرطان وجود دارد احتمال پخش را افزایش یا کاهش دهد؟

مرحله‌بندی (استیجینگ Staging) می تواند «بالینی» یا «آسیب‌شناسی (پاتولوژیک)» باشد. مرحله‌بندی بالینی بر اساس نتایج آزمایش‌های قبل از جراحی، مثل معاینه فیزیکی و اسکن های تصویربرداری است.

مرحله‌بندی آسیب‌شناسی بر اساس چیزهایی است که در جراحی کشف شده است. مرحله بالینی معمولا با «c» کوچک و مرحله آسیب‌شناسی با حرف «p» کوچک قبل از TNM نشان داده می‌شود. به صورت کلی، مرحله‌بندی آسیب‌شناسی بیشترین اطلاعات را برای تعیین پیش آگهی بیمار فراهم می کند.

ممکن است مرحله‌بندی پس از انجام سایر درمان‌ها پیش از جراحی انجام شود( (مثل پرتو درمانی، شیمی درمانی، هورمون تراپی و ایمونوتراپی). این مرحله، مرحله پسا-درمان (post-therapy) است. از آن‌جایی که درمان پیش از جراحی در بعضی انواع سرطان به کوچک شدن تومور برای برداشتن آن کمک می‌کند، در این موارد از این مرحله‌بندی استفاده می‌شود. مرحله پسا-درمان با “y” کوچک قبل از TNM مشخص می‌شود.

اجزای TNM در مرحله سرطان

در ادامه، اجزای اصلی سیستم مرحله بندی TNM برای سرطان آمده است. البته، تعریف اختصاصی هر دسته در هر نوع سرطان متفاوت است.

• تومور (T). حرف T” همراه با یک عدد (0 تا 4) اندازه و مکان تومور را مشخص می‌کند (از جمله میزان رشد تومور به بافت‌های اطراف). اندازه تومور با سانتی متر اندازه گرفته می‌شود. یک سانتی‌متر تقریبا برابر با قطر یک خودکار یا مداد است. به یک تومور بزرگ یا توموری که رشد عمیق‌تری در بافت اطراف داشته است، عدد بالاتری اختصاص داده می‌شود. برای برخی انواع سرطان، حرف هایی مثل a، b و m (به معنای تومور متعدد)، به طبقه T اضافه می شوند تا جزئیات بیشتری فراهم کنند.
• غدد لنفاوی (N). حرف N همراه با یک عدد (0 تا 3) وضعیت غدد لنفاوی را نشان می دهد. این اعضای کوچک لوبیایی-شکل به مبارزه با عفونت کمک می‌کنند. به غدد لنفاوی نزدیک به مکان شروع سرطان، غدد لنفاوی ناحیه‌ای (رژیونال) گفته می‌شود. به غدد لنفاوی نقاط دیگر بدن، غدد لنفاوی دوردست گفته می‌شود. معمولا، هرچه تعداد غدد لنفاوی درگیر سرطان بیشتر باشد، عدد اختصاص داده شده بالاتر است. البته، در بعضی تومور‌ها، ممکن است مکان غدد لنفاوی درگیر سرطان عدد طبقه “N” را مشخص کند.

متاستاز. حرف “M” نشان دهنده وضعیت پخش شدن سرطان به دیگر قسمت های بدن است، که به آن متاستاز دوردست می‌گویند، می باشد. اگر سرطان پخش نشده باشد با “M0” و اگر پخش شده باشد “M1” نشان داده می‌شود.

دیگر اجزای مرحله

علاوه بر دسته های TNM، ممکن است اجزای دیگری بسته به نوع سرطان، در استیج یا مرحله وارد شوند. این اجزا عبارتند از:

• درجه. درجه یا گرید (grade) نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی زیر میکروسکوپ چقدر شبیه سلول های سالم هستند. درجه ممکن است با حرف G و یک عدد (0 تا 4) مشخص شود. پزشک بافت سرطانی را با بافت سالم مقایسه می‌کند. بافت سالم معمولا دارای چندین گروه از انواع مختلف سلولی است. اگر سرطان شبیه بافت سالم است، ولی دارای گروه‌های سلولی متفاوتی است، به آن تومور «تمایز-یافته» یا «درجه پایین» گفته می شود. اگر بافت سرطانی تفاوت بسیاری با بافت سالم داشته باشد، به آن تومور «با تمایز بد» یا «درجه بالا» می‌گویند. درجه سرطان می تواند به پزشک کمک کند تا سرعت پخش سرطان را پیش بینی کند. در کل، هر چه درجه سرطان کمتر باشد، پیش آگهی (پروگنوز) بهتر خواهد بود. پیش‌آگهی به معنای احتمال بهبودی است. انواع مختلف سرطان روش‌های متفاوتی برای تعیین درجه دارند.
• مارکرهای تومور یا مارکرهای زیستی. مارکرهای تومور (تومور-مارکر) یا مارکرهای زیستی (بیومارکر) موادی هستند که بیشتر از مقدار طبیعی بر سطح سلول های سرطانی یا در خون، ادرار یا بافت های بدن بعضی افراد مبتلا به سرطان پیدا می‌شوند. در بیشتر انواع سرطان، مارکرهای تومور می‌توانند به دانستن احتمال پخش سرطان و تعیین بهترین راه درمان کمک کنند. در بعضی سرطان‌ها، مارکرهای تومور خاص ممکن است در برنامه‌ریزی درمان بیشتر از تعیین مرحله کمک کنند.
• ژنتیک تومور. محققان راه هایی یافته‌اند تا ژن‌های درگیر در انواع سرطان را تشخیص دهند. ممکن است بسیاری از این ژن‌ها در پیش‌بینی احتمال پخش تومور و شناسایی موثرترین درمان کمک کننده باشند. این اطلاعات می‌توانند به پزشکان در تعیین بهترین درمان برای هر فرد کمک کنند.

گروه‌بندی مرحله سرطان

پزشکان نتایج T، N و M را با دیگر فاکتورهای مخصوص به هر سرطان ترکیب می‌کنند تا مرحله سرطان را تعیین کنند. بیشتر انواع سرطان، چهار مرحله دارند: مراحل یک تا چهار. بعضی سرطان ها مرحله صفر هم دارند.

• مرحله 0. این مرحله، «سرطان درجا» را توصیف می‌کند. یعنی سرطان های مرحله 0 هنوز در محلی قرار دارند که در آنجا شروع شدند و به بافت های نزدیک پخش نشده‌اند. این مرحله اغلب بسیار علاج‌پذیر است، که معمولا با برداشتن کل تومور با جراحی انجام می‌شود.
• مرحله ۱. این مرحله معمولا یک سرطان یا تومور کوچک را توصیف می‌کند که رشد عمقی در بافت‌های اطراف نداشته است.. همچنین هنوز به غدد لنفاوی پخش نشده است. معمولا به این مرحله، سرطان مرحله ابتدایی یا مرحله اولیه (early-stage) گفته می‌شود.
• مرحله ۲ و ۳. در کل، این دو مرحله سرطان ها یا توده‌های بزرگتر را که رشد عمقی‌تری در بافت‌های اطراف داشته‌اند توصیف می‌کند. در این مرحله سرطان ممکن است به غدد لنفاوی هم سرایت کرده باشد، اما به قسمت‌های دیگر بدن پخش نشده است.
• مرحله ۴. این مرحله به معنای گسترش سرطان به سایر اعضا یا بخش‌های بدن است. ممکن است به سرطان در این مرحله، سرطان پیشرفته یا متاستاتیک گفته شود.

---

بیشتر بخوانید: سرطان معده چیست؟

---

مرحله‌بندی مجدد

مرحله سرطان در طول زمان تغییر نمی‌کند. به عبارت دیگر اگر سرطان عود یا پیشرفت کند، اطلاعات جدید در مورد اندازه و گسترش سرطان به مرحله آغازین اضافه می‌شود.

گاهی اوقات ممکن است پزشک «مرحله‌بندی مجدد» انجام دهد تا در مورد تاثیر یک درمان یا در مورد سرطان راجعه اطلاعات بیشتری کسب کند. در این فرایند از همان روش‌های تعیین مرحله که بالاتر ذکر شده استفاده می‌شود. معمولا برخی از همان آزمایش‌هایی‌ که در زمان تشخیص سرطان برای اولین بار انجام شدند تکرار می‌شوند . بعد از آن، ممکن است پزشک به سرطان یک مرحله جدید اختصاص دهد. سپس پزشک، یک ” r ” را قبل از مرحله جدید اضافه می‌کند تا نشان دهد که متفاوت از مرحله آغازین است. با این حال، این کار رایج نیست.

دیگر سیستم‌ های مرحله سرطان

سیستم TNM عمدتا برای توصیف سرطان ‌هایی استفاده می‌شود که تومورهای توپر (solid) می‌سازند، مانند سرطان سینه، روده و ریه. با این حال، پزشکان برای طبقه ‌بندی انواع دیگر سرطان، از جمله موارد زیر، از سیستم‌های مرحله بندی دیگری استفاده می‌کنند:

• تومورهای سیستم عصبی مرکزی (تومورهای مغزی). از آنجا که تومورهای سرطانی مغز به طور معمول به خارج از مغز و نخاع پخش نمی‌شوند، تنها توصیف «T» از سیستم TNM کاربرد خواهد داشت. در حال حاضر، هیچ سیستم مرحله‌بندی‌ جامعی برای تومورهای سیستم عصبی مرکزی وجود ندارد.
• سرطان‌های اطفال. AJCC سرطان‌های کودکان را در سیستم مرحله‌بندی‌اش وارد نمی‌کند. پزشکان بسیاری از سرطان‌ های کودکی را به طور جداگانه و بر طبق سیستم ‌های مرحله‌بندی دیگر که اغلب مخصوص یک نوع سرطان هستند، مرحله‌بندی می‌کنند.
• سرطان های خون. سیستم TNM، لوکمی، لنفوم، یا MM را توصیف نمی‌کند، چرا که آن‌ها معمولا تومور توپر تشکیل نمی‌‌دهند. هر سرطان خون یک سیستم مرحله‌بندی منحصر به فرد دارد.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید