متاستاز به معنی انتشار سرطان به قسمت دیگری از بدن (نسبت به محل اولیه آن) است. به چنین سرطانی، سرطان «متاستاتیک» می‌گوییم. متاستاز می‌تواند به گره‌های لنفاوی نزدیک، یا به ارگان‌ها و اعضای دوردست باشد. اما معمولا وقتی از واژه متاستاز استفاده می‌کنیم، منظورمان همان متاستاز دوردست است.

به سرطان متاستاتیک، «سرطان پیشرفته (advanced)»، «سرطان منتشر یا پخش‌شده» و یا «سرطان مرحله چهار» نیز می‌گویند. اما این اصطلاحات می‌توانند معانی مختلفی داشته باشند. به عنوان مثال، به سرطانی که بزرگ باشد اما به قسمت دیگری از بدن منتشر نشده باشد نیز سرطان پیشرفته یا سرطان پیشرفته موضعی گفته می‌شود. شما می‌توانید از پزشک خود در مورد محل پخش شدن سرطان توضیح بخواهید.

متاستاز چگونه ایجاد می‌شود؟

متاستازها اکثراً هنگامی ایجاد می‌شوند که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی جدا شده و وارد جریان خون یا سیستم لنفاوی شوند. این سیستم ها مایعات را در بدن جابه‌جا می‌کنند. بنابراین، سلول‌های سرطانی می‌توانند از تومور اصلی فاصله زیادی بگیرند و در بافت‌های مختلف نشسته، رشد کرده و تشکیل تومورهای جدیدی را بدهند.

همچنین گاهی متاستازها با جدا شدن سلول‌ها از تومور اصلی (معمولا در حفره شکم) و رشد در نواحی اطراف (مثلا کبد، ریه‌ها و استخوان‌ها) ایجاد می‌شوند.

هر نوع سرطانی میتواند پخش شود. اینکه آیا این اتفاق می افتد به عوامل گوناگونی بستگی دارد، از جمله:

• نوع سرطان، بعضی از سرطان ها بیشتر از بقیه منتشر می‌شوند.
• سرعت رشد سرطان
• سایر عوامل مربوط به رفتار سرطان که پزشک ممکن است آن را پیدا کند.

متاستاز به کدام قسمت‌های بدن شایع‌تر است؟

سرطان می‌تواند تقریباً به هر بخشی از بدن پخش شود. برخی از انواع سرطان تمایل دارند به قسمت های خاصی از بدن گسترش یابند. برای مثال:

• سرطان پستان تمایل دارد به استخوان ها، کبد، ریه ها، دیواره قفسه سینه و مغز گسترش پیدا کند.
• سرطان ریه تمایل دارد به مغز، استخوان ها، کبد و غدد آدرنال (غدد فوق کلیوی) گسترش یابد.
• سرطان پروستات تمایل دارد به استخوان ها گسترش پیدا کند.
• سرطان روده بزرگ تمایل دارد به کبد و ریه ها گسترش پیدا کند.

با شیوع کمتر، سرطان می‌تواند به پوست، عضله یا سایر اعضای بدن منتشر شود. سلول‌های سرطانی می‌توانند به پوشش اطراف ریه ها موسوم به حفره پلور (pleural cavity) نیز گسترش یابند. به پلور در فارسی «پرده جنب» می‌گوییم. سرطان همچنین می‌تواند به فضای اطراف شکم موسوم به حفره صفاقی (peritoneal cavity) هم گسترش یابد. گاهی این سلول‌های سرطان باعث جمع شدن مایع در این مناطق می‌شود. به تجمع مایعات در این نواحی، به ترتیب، تراوش جنبی بدخیم یا همان آب آوردن ریه (افیوژن پلور malignant pleural effusion) و آب آوردن شکم (آسیت malignant ascites) می‌گوییم.

آیا متاستاز همان نوع قبلی سرطان است؟

بله. سرطانی که به ناحیه دیگر سرایت می‌کند، از نوع همان سرطان اصلی است. به عنوان مثال، به سرطان پستانی که به کبد منتشر شده است، سرطان متاستاتیک پستان می‌گوییم، نه سرطان کبد. این موضوع به این دلیل است که سرطان از پستان شروع شده است و درمانی که استفاده می‌شود نیز برای سرطان پستان است.

پزشکان چگونه متاستاز را تشخیص می‌دهند؟

اگر شما قبلاً برای سرطان غیر متاستاتیک درمان شده باشید، احتمالاً یک “برنامه پیگیری یا فالوآپ (follow-up)” دارید و به طور منظم توسط پزشک خود ویزیت می‌شوید. ممکن است آزمایش‌های خاصی برای یافتن متاستاز انجام شود.

برعکس، بعضی افراد از همان ابتدای تشخیص سرطان دارای متاستاز هستند. در این حالت، متاستاز ها معمولاً در طی آزمایش‌های اولیه برای تعیین مرحله (stage) سرطان، شناسایی می‌شوند

ممکن است سرطان منجر به بروز علائمی از قبیل درد یا تنگی نفس شود. گاهی اوقات این علائم باعث می‌شوند پزشک شما آزمایش‌هایی ضروری برای یافتن متاستاز انجام دهد.

درمان متاستاز

درمان به این عوامل بستگی دارد:

• نوع سرطان و محل شروع آن
• میزان انتشار سرطان و مکان آن‌ها
• سن و وضعیت سلامت شما
• گزینه های شخصی درمان شما

متاستازها در سطح مولکولی و ژنتیکی با تومور اصلی تفاوت دارند و محققان در حال کسب اطلاعات بیشتر در مورد چگونگی این تفاوت هستند. به همین دلیل است که درمان متاستاز اغلب با درمانی که برای تومور اصلی استفاده می‌شود متفاوت است.

درمان ممکن است شامل شیمی درمانی (chemotherapy) یا هورمون درمانی (hormone therapy) باشد. جراحی (surgery) و پرتودرمانی (radiation therapy) نیز ممکن است گزینه های مناسبی برای برخی از انواع سرطان باشند. پزشکان ممکن است یک روش درمانی را امتحان کنند و سپس موقعی که درمان اول دیگر تاثیر نداشت، درمان را عوض کنند. همچنین ممکن است شما ترکیبی از روش های درمانی را دریافت کنید.

انواع درمان متاستاز

انواع اصلیِ درمان برای متاستاز عبارتند از:

• درمانی که کل بدن شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پزشکان این روش را درمان سراسری (systemic therapy) می‌نامند که شامل شیمی درمانی و سایر روش های دارویی از قبیل درمان هدفمند، هورمون تراپی و ایمونوتراپی می‌شود.
• درمان ناحیه مبتلا به سرطان. پزشکان این روش را درمان موضعی (local therapy) می‌نامند که شامل جراحی، پرتودرمانی و برخی دیگر از روش های درمانی می‌شود.

هنگام انتخاب یک روش درمانی، با پزشکانی که در زمینه درمان سرطان های متاستاتیک تجربه دارند، مشورت کنید. پزشکان می‌توانند در مورد بهترین برنامه درمانی نظرات متفاوتی داشته باشند.

آیا روش های درمانی سرطان متاستاتیک را علاج می‌کنند؟

اگر چه در بعضی شرایط می‌توان سرطان متاستاتیک را علاج کرد، اما در بیشتر موارد امکان علاج آن وجود ندارد. ولی پزشکان می‌توانند برای کاهش سرعت رشد و کاهش علائم، آن را درمان کنند. در انواع مشخصی از سرطان، حتی بعد از پیشرفت بیماری متاستاتیک نیز می‌توان برای ماه ها یا سال ها زندگی کرد.

میزان تاثیر درمان به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع سرطان
• میزان انتشار دوردست سرطان و محل آن
• میزان سرطان موجود در بدن
• سرعت رشد سرطان
• نوع درمان
• نحوه پاسخ سرطان به درمان

لازم است که از پزشک خود در مورد اهداف درمان سوال کنید. این اهداف ممکن است در طول مراقبت شما، بسته به میزان پاسخ سرطان به درمان تغییر کنند. همچنین مهم است بدانید که درد، حالت تهوع و سایر عوارض جانبی با کمک تیم درمان شما قابل کنترل هستند. به این نوع مراقبت، مراقبت تسکینی (یا پالیاتیو  palliative) می‌گوییم که باید بخشی از هر برنامه درمانی باشد.

تحقیقات نشان می‌دهد که مراقبت تسکینی می‌تواند کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد و به شما کمک کند تا نسبت به درمانی که دریافت می‌کنید، رضایت بیشتری داشته باشید.

درمان در کارآزمایی‌های بالینی

کارآزمایی‌های بالینی روش های درمانی را ارائه می‌دهند که هنوز برای عموم مردم در دسترس نیست. یک کارآزمایی بالینی ممکن است درمان اصلی متاستاز و یا تنها یکی از گزینه ها باشد. تنها ۳ تا ۵٪ بزرگسالان مبتلا به سرطان در کارآزمایی‌های بالینی شرکت می‌کنند. درمان ارائه شده در کارآزمایی‌های بالینی ممکن است کمک کننده باشد یا نباشد. اما حتی اگر کمکی هم نکند، اطلاعاتی را در اختیار محققان قرار می‌دهد که می‌تواند به بیماران آینده کمک کند. در صورتی که به شرکت در یک کارآزمایی علاقه مند هستید، با تیم درمان خود در میان بگذارید.

وقتی با سرطان متاستاتیک زندگی می‌کنید

هنگامی که برای ماه ها یا سال ها با سرطان زندگی می‌کنید، پزشکان اغلب آن را مانند یک بیماری مزمن (= طولانی‌-مدت) درمان می کنند. مشابه مبتلایان به هر گونه بیماری مزمن از قبیل دیابت یا نارسایی قلبی، در این مورد نیز درمان اهمیت دارد.

لازم است که برنامه درمانی خود را دنبال کنید تا بهترین عملکرد را داشته باشد. شما همچنین برای تاثیرات جسمی، عاطفی و اجتماعی زندگی با سرطان نیز احتیاج به حمایت دارید.

نتیجه گیری

متاستاز یعنی انتشار سرطان به قسمت دیگری از بدن (نسبت به محل اولیه آن) است. متاستازها اکثراً هنگامی ایجاد می‌شوند که سلول‌های سرطانی از تومور اصلی جدا شده و وارد جریان خون یا سیستم لنفاوی شوند. سرطان می‌تواند تقریباً به هر بخشی از بدن پخش شود. اگر شما قبلاً برای سرطان غیر متاستاتیک درمان شده باشید، احتمالاً یک “برنامه پیگیری یا فالوآپ (follow-up)” دارید و به طور منظم توسط پزشک خود ویزیت می‌شوید. درمان متاستاز به عواملی مانند نوع سرطان و محل شروع آن و میزان انتشار سرطان و مکان آن‌ها بستگی دارد.

سوالات متداول

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید