به طور معمول سلول‌ها به طور کنترل‌شده رشد کرده و تکثیر می‌شوند، اما گاهی اوقات سلول‌ها غیرطبیعی شده و به رشد خود ادامه می‌دهند. سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند توده‌ای به نام تومور تشکیل دهند. سرطان اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از این سلول‌ها استفاده می‌شود که می‌توانند رشد کرده و در بدن منتشر شوند. سلول‌های سرطانی می‌توانند تقریباً از هر نوع سلول بافتی ایجاد شوند، به همین علت مفهوم سرطان در واقع حدود 100 بیماری مختلف را شامل می‌شود. در این بخش قصد داریم تا ضمن توضیح سرطان، کلیاتی را راجع به علت ایجاد، انواع ، نحوه پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان بیان کنیم. اگر ذهن شما نیز با سؤالات زیادی در خصوص سرطان پر شده است، این مطلب را از دست ندهید؛ چراکه پاسخ سؤالات شما اینجاست.

سرطان چیست؟

به طور خلاصه، سرطان رشد خارج از کنترل گروهی از سلول‌های بدن است که توانایی گسترش به بافت‌های دیگر را هم پیدا کرده‌اند. نام انگلیسی سرطان، کانسر یا کنسر (cancer) است و در فارسی اصیل به آن «چنگار» گفته می‌شود. در واقع با رشد و تقسیم سلول‌های جهش‌یافته (آنهایی که در طرح ژنتیکی خود اشتباهاتی دارند)، توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی یا یک تومور تشکیل می‌شود. در برخی موارد، این سلول‌ها یک توده مجزا تشکیل می‌دهند؛ در موارد دیگر مانند سرطان خون، سلول‌های خونی غیرطبیعی در بدن وجود دارند و توده‌ای ایجاد نمی‌کنند.

سلول‌های سرطانی می‌توانند از توده (تومور اولیه) جدا شوند و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به قسمت‌های مختلف بدن حرکت کنند. این سلول‌ها می‌توانند در سایر قسمت‌های بدن مستقر شوند و سرطان ثانویه یا متاستاز را تشکیل دهند. سرطان‌ها مخصوصا در صورت گسترش یافتن می‌توانند باعث مرگ زودرس شوند، چرا که از عملکرد صحیح قسمت‌های بدن جلوگیری می‌کنند.

تفاوت تومور و سرطان

بیشتر سرطان‌ها در یک اندام خاص شروع می‌شوند که به آن، محل اولیه تومور می‌گوییم. تومورها می‌توانند خوش‌خیم (نه سرطانی) یا بدخیم (سرطان) باشند.

تومورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی)

تومورهای خوش‌خیم خارج از مرز طبیعی خود به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابند. برخی از تومورهای خوش‌خیم پیش‌سرطانی هستند و در صورت عدم درمان ممکن است به سرطان تبدیل شوند. سایر تومورهای خوش‌خیم به سرطان تبدیل نمی‌شوند. با این حال، اگر یک تومور خوش‌خیم به رشد خود در محل اصلی ادامه دهد، می‌تواند با فشار آوردن روی اندام‌های مجاور مشکل ایجاد کند.

تومورهای بدخیم (سرطان)

تومور بدخیم از سلول‌های سرطانی تشکیل شده است. هنگامی که این تومور بدخیم برای اولین‌بار ایجاد می‌شود، ممکن است به محل اصلی خود محدود باشد که به عنوان سرطان درجا (کارسینوم درجا) شناخته می‌شود. اگر این سلول‌ها درمان نشوند، ممکن است فراتر از این مرزهای طبیعی و به بافت‌های اطراف گسترش یافته و به سرطان مهاجم تبدیل شوند.

علت سرطان چیست؟

هر چیزی که باعث شود یک سلول طبیعی بدن به شکلی غیرطبیعی رشد کرده و تقسیم شود، می تواند باعث سرطان شود. بسیاری از موارد می توانند باعث ناهنجاری‌های سلولی شوند و با بروز سرطان مرتبط هستند. علت برخی از سرطان‌ها ناشناخته باقی مانده است، در حالی که علت سایر سرطان محرک های محیطی یا سبک زندگی هستند یا ممکن است از بیش از یک علت شناخته شده داشته باشند.

معمولاً سلول‌‌ها پس از اینکه خیلی پیر می‌شوند یا آسیب می‌بینند، می‌میرند. سپس، سلول‌های جدیدی جای آنها را می‌گیرند. سرطان زمانی شروع می‌شود که تغییرات ژنتیکی در این روند حساب‌شده و منظم تداخل ایجاد کند. سلول‌ها به صورت غیرقابل‌کنترل شروع به رشد می‌کنند. ممکن است این سلول‌ها توده‌ای به نام «تومور» تشکیل دهند. یک تومور می‌تواند «سرطانی» یا «خوش‌خیم» باشد.

بعضی از انواع سرطان «تومور» تشکیل نمی‌دهند. از جمله این سرطان‌ها می­‌توان «لوسمی­» (leukemia)، اکثر انواع «لنفوم» (lymphoma) و «میلوم» (myeloma) را نام برد.

عوامل مؤثر در بروز سرطان

ما همه خطرات و علل سرطان را نمی‌شناسیم. با این حال، تعدادی از عوامل شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی وجود دارد که که باعث ایجاد اشتباهات در طرح سلولی می‌شود که باعث سرطان می‌شود. این مواد سرطان‌زا نامیده می‌شوند که شامل تنباکو، اشعه ماوراء بنفش (UV) و آزبست هستند . تعدادی از سرطان‌ها عوامل خطر مشترک دارند:

• از هر 9 سرطان، یک مورد و از هر 5 مرگ ناشی از سرطان، یک مورد به دلیل استعمال دخانیات است.
• حدود ۳ درصد از سرطان‌ها مربوط به مصرف الکل است.
• بسیاری از سرطان‌ها در نتیجه مستقیم تأثیرات رژیم غذایی ایجاد می‌شوند.
• عوامل عفونی یا قرارگرفتن در معرض اشعه می‌توانند باعث سرطان شوند (به ویژه سرطان‌های پوست ناشی از اشعه UV).
• برخی از سرطان‌ها از ژن‌های “معیوب” ارثی ناشی می‌شوند.
• اضافه‌وزن و چاقی
• عدم تحرک بدنی
• عفونت‌ها ؛ برای مثال، برخی از انواع عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) می‌تواند با سرطان دهانه رحم و سایر سرطان‌ها مرتبط باشد، و عفونت مزمن هپاتیت B یا C می‌تواند با سرطان کبد مرتبط باشد.
• مواجهه شغلی با عوامل، از جمله مواد شیمیایی، گردوغبار و فرایندهای صنعتی

علت نام‌گذاری سرطان

سرطان، کنسر و چنگار همگی به معنای خرچنگ هستند. این نام را اولین‌بار بقراط در حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح به این بیماری داد. علت این نام‌گذاری، گسترش‌های انگشتی شکل سرطان است که شکل خرچنگ را تداعی می‌کند.

«اُنکو» (onco) هم در یونانی به معنای تورم است. گالن این نام را برای توصیف تومور استفاده کرد. امروزه «انکولوژی» (oncology) را رشته مطالعه سرطان (سرطان‌شناسی) می‌دانیم.

علائم سرطان

علائم سرطان بسته به نوع سرطان، شدت و ویژگی‌های فیزیکی هر فرد متفاوت است؛ اما به طور کلی شایع‌ترین علائم سرطان شامل موارد زیر هستند:

• کاهش وزن بی‌دلیل
• خستگی
• تب
• تغییرات پوستی زردشدن، تیره‌شدن یا قرمزی پوست
• تغییر در عملکرد روده یا مثانه یبوست، اسهال و سایر مشکلات روده
• توده یا ضخیم‌شدن پوست
• درد
• سرفه یا گرفتگی صدا
• تغییرات در دهان لکه‌های سفید در داخل دهان یا روی زبان
• سوءهاضمه یا مشکلات بلع
• خونریزی غیرمعمول مثل سرفه خونی
• غدد لنفاوی متورم
• تنگی نفس مداوم
• نفخ
• کم‌خونی

برخی از سرطان‌ها اصلاً هیچ علامتی ندارند!

گاهی اوقات، افراد مبتلا به سرطان هیچ علامت یا نشانه‌ای را تجربه نمی‌کنند. برخی دیگر تنها زمانی دچار مشکل می‌شوند که سرطان در سراسر بدنشان پخش شده باشد.

به عنوان مثال، سرطان تخمدان معمولاً تا زمانی که به سایر اندام‌ها سرایت نکند هیچ مشکل قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. زمانی که این سرطان علائم یا نشانه‌هایی را ایجاد می‌کند، معمولاً بسیار پیشرفته شده‌اند و درمان آن دشوار است.

تشخیص سرطان‌ها قبل از هر گونه علائم امکان‌پذیر است. معاینات و آزمایش‌های غربالگری ممکن است بتوانند سرطان‌های خاصی را در بدن شما قبل از اینکه روی شما تأثیر بگذارند، شناسایی کنند.

اگر سابقه خانوادگی سرطان خاصی دارید یا در معرض عوامل خطر خاصی قرار گرفته‌اید، ممکن است پزشک آزمایش‌های تهاجمی‌تری انجام دهد.

انواع سرطان

سرطان گروهی از بیش از ۱۰۰ بیماری مختلف است. سرطان تقریباً در هر نقطه از بدن می‌تواند ایجاد شود. پزشکان، سرطان را بر اساس محل شروع آن به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند. چهار نوع اصلی کنسر عبارت‌اند از:

• کارسینوم‌ها
• سارکوم‌ها
• لوسمی (لوکمی)
• لنفوم­ها

کارسینوم‌ها

«کارسینوم» (carcinoma) از پوست یا بافت پوشاننده سطح غدد و اندام‌های داخلی شروع می‌شود. «کارسینوم‌ها» معمولاً تومورهای توپُر تشکیل می‌دهند. «کارسینوم‌ها» شایع‌ترین نوع کانسر هستند. نمونه‌هایی از کارسینوم‌ها عبارت‌اند از:  سرطان پروستات، سرطان سینه، سرطان ریه و  سرطان روده بزرگ

سارکوم‌ها

 «سارکوم» (sarcoma) در بافت‌های مسئول پشتیبانی و برقراری ارتباط بدن شروع می‌شوند. «سارکوم» می‌تواند در چربی، عضلات، اعصاب، تاندون‌ها، مفاصل، عروق خونی، عروق لنفاوی، غضروف‌ها یا استخوان ایجاد شود.

لوسمی (لوکمی)

 «لوسمی» یک سرطان خون است. «لوسمی» زمانی شروع می‌شود که سلول‌های خونی تغییر کرده و به طور غیرقابل‌کنترل رشد کنند. ۴ نوع اصلی «لوسمی» عبارت‌اند از: لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)، لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)، لوسمی میلوئیدی حاد (AML) و لوسمی میلوئیدی مزمن (CML).

لنفوم‌ها

 «لنفوم» کانسری است که در سیستم لنفاوی شروع می‌شود. سیستم لنفاوی شبکه‌ای متشکل از عروق و غددی است که به مبارزه با عفونت کمک می‌کند. دو نوع اصلی لنفوم عبارت‌اند از: لنفوم هوچکین و لنفوم غیرهوچکین.

انواع مختلف از کنسرهای دیگر نیز وجود دارد.

---

بیشتر بخوانید: همه چیز در مورد سرطان معده و علت آن

---

شایع‌ترین سرطان‌ها کدام‌اند؟

شایع‌ترین سرطان تشخیص داده شده (به‌استثنای سرطان پوست غیرملانوما) سرطان پروستات و پس از آن سرطان سینه، کولورکتال یا روده، ملانوم و سرطان ریه است. بیش از 100 نوع مختلف سرطان وجود دارد، اما این پنج نوع رایج 60 درصد از کل موارد را تشکیل می‌دهند. شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان و زنان به ترتیب زیر ذکر شده است.

شایع‌ترین سرطان در مردان:

• پروستات
• روده (کولورکتال)
• ملانوما
• ریه
• سروگردن

شایع‌ترین سرطان زنان:

• پستان
• روده (کولورکتال)
• ملانوما
• ریه
• رحم

سرطان چگونه پخش می‌شود؟

با رشد تومور سرطانی ممکن است جریان خون یا سیستم لنفاوی سلول‌های سرطانی را به دیگر نواحی بدن منتقل کنند. سلول‌های سرطانی طی این فرایند رشد می‌کنند و ممکن است به تومورهای جدید مبدل شوند. به این شرایط «متاستاز» گفته می‌شود (metastasis).

گره‌های لنفاوی اغلب یکی از اولین نواحی هستند که سرطان به آنجا پخش می‌شود. گره‌های لنفاوی اندام‌های ریز و لوبیایی‌شکلی هستند که به مبارزه با عفونت کمک می‌کنند. این گره‌ها به صورت دسته‌ای در نواحی مختلف بدن مانند گردن، کشاله ران و زیر بغل قرار دارند.

سرطان همچنین ممکن است از طریق جریان خون به نواحی دوردست (دور از تومور اولیه) پخش شود. این نواحی ممکن است شامل استخوان‌ها، کبد، ریه‌ها یا مغز باشد. حتی اگر کانسر پخش شود، باز هم بر اساس محل شروع آن نام‌گذاری می‌شود. به عنوان مثال، اگر کانسر پستان به ریه‌ها پخش شود، به آن «کانسر متاستاتیک پستان» گفته می‌شود، نه کنسر ریه.

نحوه تشخیص سرطان

روند تشخیص سرطان اغلب از زمانی شروع می‌شود که فرد به‌خاطر یک علامت غیرعادی به پزشک مراجعه می‌کند. پزشک در خصوص سابقه پزشکی و علائم فرد با او صحبت خواهد کرد. سپس پزشک برای یافتن علت این علائم آزمایش‌های مختلفی انجام می‌دهد.

اما بسیاری از افراد مبتلا به سرطان هیچ علائمی ندارند. سرطان این افراد هنگام انجام آزمایش پزشکی برای یک بیماری یا مشکل دیگر تشخیص داده می‌شود.

گاهی اوقات پزشک بعد از آزمایش غربالگری در فردی که از جهات دیگر سالم است کنسر را پیدا می‌کند. نمونه‌هایی از آزمایش‌های غربالگری شامل کولونوسکوپی، ماموگرافی و آزمایش پاپ اسمیر (Pap) است. ممکن است فرد برای تأیید یا رد نتیجه آزمایش غربالگری به آزمایش‌های بیشتری احتیاج داشته باشد.

در بیشتر سرطان‌ها، بیوپسی تنها راه برای تشخیص قطعی است. بیوپسی (نمونه‌برداری) به معنی برداشتن مقدار کمی از بافت به منظور انجام مطالعه بیشتر روی آن است.

روش‌های درمان سرطان

نوع درمان سرطان یا ترکیبی از درمان‌هایی که بیمار انجام می‌دهد به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد. رایج‌ترین انواع  درمان سرطان، جراحی، شیمی درمانی و پرتودرمانی است.

شیمی درمانی (داروهای ضدسرطان) و  رادیوتراپی  (پرتودرمانی) می‌توانند سرطان را با از بین بردن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از تکثیر آنها درمان کنند. اغلب این درمان‌ها زمانی مؤثرتر هستند که با هم استفاده شوند.

هدف اصلی درمان، علاج بیماری است، اما در صورت عدم امکان درمان، ممکن است از درمان‌های مختلفی برای کنترل سرطان استفاده شود. روش‌های جدید درمان سرطان همیشه درحال‌توسعه و آزمایش هستند. در آینده، می‌توان انتظار داشت طیف جدیدی از «داروهای هدفمند  یا تارگت» را ببینیم که جریان خونی را که تومورها به آن نیاز دارند مسدود می‌کنند، نقایص ژنتیکی را که منجر به سرطان می‌شوند اصلاح می‌کنند و به سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان کمک می‌کنند.

پیشگیری از سرطان

با دانش فعلی، ما معتقدیم که از هر سه مورد سرطان حداقل یک مورد قابل‌پیشگیری است. سیگار کشیدن، قرارگرفتن در معرض نور خورشید، رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل و فعالیت بدنی ناکافی از عوامل خطر مهمی هستند که می‌توانند اصلاح شوند.

سیگارنکشیدن یا ترک‌کردن آن، مؤثرترین استراتژی برای پیشگیری از سرطان است. از هر 9 مورد ابتلا به سرطان یک مورد و بیش از یک مورد از هر پنج مورد مرگ ناشی از سرطان (بیش از 7700 مورد در سال) ناشی از مصرف سیگار است.

محافظت از پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش خورشید (UV) یک استراتژی ساده و بسیار مؤثر برای پیشگیری از سرطان پوست است. 

تخمین زده می‌شود که سالانه بیش از 4000 مرگ ناشی از سرطان به دلیل رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل، کم‌تحرکی و اضافه‌وزن است. باز هم اینها مرگ‌هایی هستند که می‌توان از آنها پیشگیری کرد.  برای اطلاعات بیشتر در مورد اینکه چگونه می‌توانید خطر سرطان خود را کاهش دهید، به بخش پیشگیری و غربالگری سرطان مراجعه کنید.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید