تشخیص سرطان پروستات نیازمند انجام چندین آزمایش و تصویربرداری است. البته آزمایشها، به جز کمک به تشخیص سرطان پروستات در موارد زیر هم کاربرد دارند:
۱- شناسایی انتشار سرطان پروستات به سایر قسمتهای بدن (متاستاز)
۲- تعیین بهترین روش درمانی
در بیشتر انواع سرطان، نمونهبرداری (بیوپسی) تنها راه قطعی برای تعیین ابتلای منطقهای از بدن به سرطان است. در نمونهبرداری، پزشک نمونه کوچکی از بافت را برمیدارد تا در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار گیرد.
در این صفحه، راههای تشخیص سرطان پروستات و تعیین مرحله آن شرح داده شده است. البته معمولاً همهی افراد نیاز به تمام آزمایشهای ذکر شده ندارند. پزشک شما عوامل زیر را هنگام انتخاب آزمایشهای تشخیصی در نظر میگیرد:
- نوع سرطان مورد شک
- علائم و نشانههای شما
- سن و سلامت عمومی شما
- نتایج آزمایشهای قبلی شما
کلیات تشخیص سرطان پروستات
به طور کل پزشکان از آزمایشهای زیر برای تشخیص سرطان پروستات استفاده میکنند:
- قبل از تشخیص:
- آزمایش خون برای بررسی PSA. سطح PSA نیاز به بررسیهای بیشتر و بیوپسی را نشان میدهد.
- معاینه مقعدی برای لمس پروستات
- رسیدن به تشخیص: بیوپسی برای تشخیص قطعی (با کمک سونوگرافی یا ام آر آی)
- بعد از تشخیص: تصویربرداری برای شناسایی میزان گسترش سرطان پروستات
- ام آ آی
- سی تی اسکن
- اسکن استخوان
- پت اسکن (PSMA-PET)
در ادامه در مورد هر کدام از این اقدامات توضیحات بیشتری خواهم داد.
آزمایشهای اولیه تشخیص سرطان پروستات
در صورت شک به سرطان پروستات، برای تعیین نیاز به آزمایشهای تشخیصیِ بیشتر، میتوانیم از معاینه فیزیکی و آزمایشهای زیر استفاده کنیم:
آزمایش PSA
به این آزمایش، آزمایش پروستات نیز گفته میشود. همانطور که در بخش مقدمه و غربالگری شرح داده شد، PSA نوعی پروتئین است که توسط بافت پروستات به خون وارد میشود. زمانی که فعالیت پروستات غیر طبیعی باشد، ممکن است سطح PSA در خون افزایش پیدا کند، مثلا در: سرطان پروستات، BPH (بزرگی پروستات) یا التهاب پروستات. پزشکان میتوانند با بررسی بعضی مشخصات PSA در مورد نیاز به نمونهبرداری (بیوپسی) تصمیمگیری کنند، از جمله:
- مقدار خود عدد PSA،
- تغییرات در طول زمان (که به آن «سرعت PSA» یا «PSA velocity» هم گفته میشود) و
- سطح آن نسبت به اندازه پروستات.
به عنوان یک قانون سرانگشتی، پزشکان PSA بالاتر از ۴ را مشکوک در نظر میگیرند و بیوپسی میکنند. اما سطح طبیعی PSA در افراد و شرایط مختلف متفاوت است. بنابراین ممکن است پزشک شما در PSA کمتر از ۴ توصیه بیوپسی کند. یا اینکه در PSA بالاتر از ۴ پیگیری و ویزیت مجدد را پیشنهاد دهد.
آزمایش PSA آزاد ( Free PSA)
نوعی تست PSA وجود دارد که به پزشک اجازه میدهد بخش خاصی از PSA، به نام PSA «آزاد» را اندازه گیری کند. PSA آزاد در جریان خون یافت میشود و متصل به پروتئینها نیست. (به همین دلیل به آن «آزاد» میگوییم). آزمایش استاندارد PSA، هر دو نوع PSA متصل و غیرمتصل به پروتئینها (PSA کل) را اندازهگیری میکند.
آزمایش Free PSA، مقدار PSA آزاد را نسبت به PSA کل نیز اندازهگیری میکند. گاهی اوقات، دانستن این نسبت یا درصد، کمک میکند تا بفهمیم افزایش سطح PSA به دلیل یک بیماری بدخیم مانند سرطان پروستات ایجاد شده است یا خیر. هر چه نسبت PSA آزاد به PSA کل بیشتر باشد، احتمال سرطان پروستات کمتر است.
DRE (معاینه مقعدی پروستات)
در DRE، پزشک با لمس غدهی پروستات با استفاده از انگشت، قسمتهای غیر طبیعی پروستات را پیدا میکند. این روش خیلی دقیق نیست و همچنین همهی پزشکان در این کار مهارت ندارند. بنابراین، DRE معمولاً سرطان پروستات را تشخیص نمیدهد. برای اطلاعات بیشتر به بخش غربالگری مراجعه کنید.
آزمایشهای بیومارکر (نشانگر زیستی)
نشانگر زیستی مادهای است که در خون، ادرار یا بافت بدنِ فردِ مبتلا به سرطان یافت میشود. تومور یا بدن، این ماده را در پاسخ به سرطان تولید میکنند. به نشانگرهای زیستی، نشانگر تومور (تومور مارکر tumor marker) نیز گفته میشود. آزمایشهای نشانگر زیستی برای سرطان پروستات عبارتند از:
- 4K Score، که احتمال ابتلا به سرطان پروستات برای یک شخص با ریسک ابتلای بالا را پیشبینی میکند.
- شاخص سلامت پروستات (PHI) که احتمال ابتلا به سرطان پروستات را پیشبینی میکند.
بیومارکرها بعد از رسیدن به تشخیص، و برای تعیین درمان هم نقش دارند که در ادامه توضیح داده شده است.
رسیدن به تشخیص
اگر نتایج آزمایش PSA یا DRE غیرطبیعی باشد، از آزمایشهای بیشتری برای تعیین ابتلا به سرطان پروستات استفاده خواهد شد. هرچند بسیاری از آزمایشها میتوانند وجود سرطان را نشان دهند، اما تشخیص قطعی فقط با نمونهبرداری میسر است.
نمونهبرداری یا بیوپسی
بیوپسی یعنی برداشتن مقدار کمی از بافت برای بررسی در زیر میکروسکوپ. برای گرفتن نمونه از بافت، یک جراح غالبا از سونوگرافی ترانس رکتال (قسمت TRUS را پایینتر ببینید) و یک ابزار نمونهبرداری، برای گرفتن قطعات بسیار کوچک از بافت پروستات استفاده میکند. این نمونهها از نواحی مختلفِ پروستات گرفته میشوند تا از گرفتن نمونه خوب برای بررسی اطمینان داشته باشیم. از بیشتر افراد حدود ۱۲ تا ۱۴نمونه بافت برداشته میشوند و انجام این کار حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول میکشد.
این کار معمولاً در بیمارستان یا مطب پزشک، انجام میشود و نیازی به بستری شدن نیست. قبل از انجام نمونهبرداری، بیمار بیحسی موضعی دریافت میکند. معمولاً قبل از انجام این کار، بیمار آنتیبیوتیک نیز دریافت میکند تا از عفونت پیشگیری شود. ابزار سونوگرافی به مقعد وارد شده و سپس سوزن نمونهبرداری، از طریق راستروده به غده پروستات وارد میشود تا نمونه برداشته شود.
خطر ابتلا به عفونت هنگام بیوپسی ترانس رکتال (ورود سوزن نمونهبرداری از طریق مقعد) از پروستات وجود دارد، به همین دلیل برخی از پزشکان به جای آن، از بیوپسی ترانس پرینهآل پروستات استفاده میکنند. این کار نیز توسط ابزار سونوگرافی انجام میشود، اما سوزن نمونهبرداری (بیوپسی) از طریق پوستِ پِرینه وارد و به غده پروستات میرود. پرینه، قسمت برآمدهی پوست، بين بيضهها و مقعد است. این روش، با عبورِ سوزن از پوست به جای مقعد، خطر عفونت را کاهش میدهد. البته روش ترانسرکتال در اکثر موارد ارجح است.
سپس یک پاتولوژیست نمونه(ها) را زیر میکروسکوپ تجزیه و تحلیل میکند تا تشخیص سرطان پروستات را تایید یا رد کند. پاتولوژیست (آسیب شناس)، پزشکی است که در تفسیر آزمایشها و بررسی سلولها، بافتها و اعضا، برای تشخیص بیماری تخصص دارد.
بیوپسی با کمک فیوژن MRI
فیوژن به معنای تلفیق و ترکیب است و در اینجا به معنای روی هم انداختن تصاویر ام آر آی و سونوگرافی به کار میرود. بنابراین، نمونهبرداری با فیوژن ام آر آی، تلفیقی از ام آر آی(به قسمت پایین مراجعه کنید) و TRUS است. بررسی پروستات با ام آر آی، به روشی متداول تبدیل شده است. ابتدا اسکن MRI انجام میشود تا نواحی مشکوک پروستات که نیاز به ارزیابی بیشتر دارند شناسایی شود.
سپس سونوگرافی پروستات انجام میشود. نرم افزار رایانهای این تصاویر را ترکیب کرده و یک تصویر سه بعدی تولید میکند که به انجام نمونهبرداری دقیق از یک منطقه پروستات کمک میکند. اگرچه ممکن است نیاز به تکرار نمونهبرداری باشد، اما نمونهبرداری با فیوژن ام آر آی میتواند مناطقی را که احتمال سرطانی بودن آنها بیشتر است، شناسایی کند. نمونهبرداری با فیوژن ام آر آی ، فقط باید توسط شخصی که در این عمل تخصص دارد انجام شود.
سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS)
پزشک پروب را وارد مقعد میکند و پروب با استفاده از امواج صوتی از پروستات تصویربرداری میکند. پروب قسمتی از دستگاه سونوگرافی است که برای انتشار و دریافت امواج صوتی استفاده میشود و به آن «مبدل سونوگرافی» نیز میگویند. TRUS معمولاً همزمان با نمونهبرداری انجام میشود. تصویر بالا، یک TRUS-بیوپسی را نشان میدهد.
شناسایی انتشار سرطان پروستات
پزشکان برای فهمیدن اینکه سرطان به خارج از پروستات انتشار یافته است یا نه، ممکن است اقدامات تصویربرداری زیر را انجام دهند. پزشکان میتوانند احتمالِ انتشار سرطان را بر اساس سطح PSA، درجه تومور و سایر عوامل حدس بزنند. اما تصویربرداری میتواند آن را تایید کرده و اطلاعاتی راجع به محل سرطان بدهد.
ممکن است همیشه نیاز به انجام تصویربرداری نباشد. سی تی اسکن یا اسکن استخوان ممکن است برای افرادی که علائمی ندارند و جزء گروههای کم خطر در مراحل اولیه سرطان پروستات قرار دارند، لازم نبوده و اطلاعات آزمایش PSA و بیوپسی کافی باشد.
در افراد مبتلا به سرطان پروستات پیشرفته، ASCO توصیه میکند که یک یا چند مورد از تصویربرداریهای زیر، برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری و کمک به انتخاب بهترین درمان، انجام شود. منظور از مبتلایان به سرطان پیشرفته در اینجا یکی از گروههای زیر است:
- بیمارانی که سرطان پروستات پرخطر آنها به تازگی تشخیص داده شده است
- مواردی که مشکوک به متاستاز هستند یا متاستاز آنها تایید شده است
- بیمارانی که سرطان آنها بعد از درمان اولیه بازگشته است (عود کرده است)
- مواردی که سرطان حین درمان رشد میکند
اسکن استخوان
به آن، اسکن هسته ای استخوان نیز میگوییم. در اسکنِ استخوان از ردیاب رادیواکتیو (تکنسیوم-99) برای دیدن داخل استخوانها استفاده میشود. ردیاب به داخل رگ بیمار تزریق میشود. این ردیاب در مناطقی از استخوان که فعالیت متابولیکی دارند، تجمع مییابد. استخوان سالم در مقابل دوربین روشنتر به نظر میرسد و مناطق آسیب دیده (مانند قسمتهای تحت تاثیر سرطان)، روی تصویر برجسته و مشخص میشوند. دانستن این نکته مهم است که تغییرات ساختاری استخوان، مانند آرتروز یا آسیبهای استخوانی (مانند شکستگی)، نیز غیرطبیعی تعبیر میشود و برای اطمینان از عدم ابتلا به سرطان، باید توسط پزشک ارزیابی شوند.
سی تی اسکن (CT Scan)
سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس که از زوایای مختلف تابیده میشود، از داخل بدن عکس میگیرد. یک رایانه این تصاویر را ترکیب کرده و به یک تصویر دقیق و سه بعدی تبدیل میکند؛ این تصویر هرگونه ناهنجاری یا تومور را نشان میدهد. از سی تی اسکن میتوان برای اندازهگیری ابعاد تومور نیز استفاده کرد.
گاهی اوقات قبل از اسکن، یک رنگ مخصوص به نام ماده حاجب به بیمار تزریق میشود تا جزئیات بیشتری روی تصویر نمایش داده شود. این ماده رنگی میتواند به داخل رگ بیمار تزریق شود و یا به صورت قرص یا مایع بلعیده شود. سی تی اسکن در سرطان پروستات برای بررسی درگیری غدد لنفاوی، کبد و گاهی اوقات ریه به کار میرود.
ام آر آی (MRI)
ام آر آی مخفف تصویربرداری تشدید مغناطیس است. در آن، از میدانهای مغناطیسی (و نه اشعه ایکس) برای تصویربرداری دقیق از بدن استفاده میشود. از MRI میتوان برای اندازهگیری اندازه تومور استفاده کرد. همچنین تصاویر اسکن میتوانند فقط از پروستات و محدوده اطراف آن یا از کل بدن گرفته شود. قبل از اسکن، یک رنگ مخصوص، به نام ماده حاجب به داخل رگ بیمار تزریق میشود تا تصویر واضحتری ایجاد شود.
پت یا پت-سیتی (PET-CT)
اسکن پت معمولاً با سی تی اسکن ترکیب میشود (به قسمتهای بالا مراجعه کنید)، و اسکن پت-سیتی نامیده میشود. با این حال، ممکن است دکتر شما به این روش فقط پت-اسکن بگوید. پت اسکن یک روش تصویربرداری از اعضا و بافتهای داخل بدن است. مقدار کمی از یک ماده رادیواکتیو به بدن بیمار تزریق میشود.
این ماده توسط سلولهایی كه بیشترین انرژی را مصرف میكنند یا از نظر بیولوژیكی فعالیت بیشتری دارند، جذب میشود. از آنجایی که سلولهای سرطانی تمایل بیشتری به استفاده از انرژی دارند و از نظر بیولوژیکی فعال هستند، ماده رادیواکتیو بیشتری را جذب میکنند. سپس یک اسکنر با شناسایی و ردیابی این ماده، تصاویری از داخل بدن تولید میکند.
در بسیاری از انواع سرطانها، در پت سی تی اسکن، از مادهای به نام FDG به عنوان مادهی رادیواکتیو استفاده میشود. با این حال، FDG ماده مناسبی برای تصویربرداری اولیه در سرطان پروستات نیست و به طور معمول نباید مورد استفاده قرار گیرد. در افرادی که شک به متاستاز یا عود وجود دارد، ممکن است پت اسکن با استفاده از 68Ga-PSMA-11 یا 18F-DCFPyL توصیه شود.
در این نوع اسکن، گالیم-۶۸ یا فلورین-۱۸ به آنتی ژن اختصاصی غشای پروستات (PSMA) متصل میشود. این ماده غالباً در سلولهای سرطانی پروستات به مقدار زیادی وجود دارد و نواحی انتشار سرطان را نشان میدهد.
محققان برای یافتن سرطان پروستات، در حال تحقیق بر روی مواد مختلف برای استفاده با پت اسکن هستند. به عنوان مثال سدیم فلوراید توسط استخوانها جذب میشود و ممکن است استفاده از آن در پت اسکن، احتمال تشخیص سرطان پروستاتی که به استخوان انتشار پیدا کرده را افزایش دهد. سایر مواد در حال بررسی و مطالعه، کولین و فلوسیکلووین است.
نقش بیومارکرها بعد از تشخیص
برای افرادی که سرطان پروستات آنها با بیوپسی تشخیص داده شده است، آزمایشهای ژنومیک مانند: انکوتایپ دی ایکس (Oncotype Dx)، پرولاریس (Prolaris)، دسیفر (Decipher) و پرومارک (ProMark)، میتواند اطلاعات بیشتری را برای تصمیمگیری در مورد نحوه مقابله با سرطان پروستات فراهم کند.
- یکی از شرایطی که این آزمایشها میتوانند کمککننده باشند، تصمیمگیری در مورد «پایش فعال» (AS) در بیماران با خطر کم یا متوسط است.
- حالت دیگر، استفاده از آزمایش دسیفر برای تصمیمگیری در مورد انجام درمان کمکی بعد از جراحی پروستاتکتومی (برداشتن پروستات) است.
در صورت استفاده از آزمایش نشانگر زیستی، نتایج آن را باید همیشه در کنار سایر اطلاعات موجود بررسی کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آزمایشهای نشانگر زیستی، معنی آنها و اینکه چگونه نتایج این آزمایشها ممکن است بر روند درمانی شما تأثیر بگذارد، با پزشک خود صحبت کنید.
پس از انجام آزمایشهای تشخیصی، پزشک شما تمام نتایج بدست آمده را با شما بررسی میکند. اگر تشخیص پزشک سرطان باشد، این نتایج در مرحلهبندی سرطان نیز به پزشک کمک میکند.
نتیجه گیری
رسیدن به تشخیص سرطان پروستات و تعیین میزان گسترش سرطان، نیازمند آزمایشهای متعدد است. پزشکان معمولا ترتیب زیر را طی میکنند:
- ابتدا با معاینه مقعدی (DRE) و آزمایش خون (PSA) احتمال ابتلا به سرطان پروستات را بررسی میکنند. در صورتی که در این مرحله، به سرطان پروستات مشکوک شوند، به مرحله بعدی میروند.
- در شک به سرطان پروستات، بهترین اقدام، گرفتن بیوپسیهای متعدد از قسمتهای مختلف پروستات است. این کار معمولا توسط یک اورولوژیست یا رادیولوژیست تحت هدایت سونوگرافی یا ام آر آی انجام میشود. در صورت تایید سرطان در بیوپسی، به مرحله سه میرویم.
- بعد از تایید سرطان، پزشک نیاز دارد برای تصمیمگیری اطلاعات بیشتری از بیماری کسب کند. این هدف معمولا با انجام اقدامات تصویربرداری بیشتر حاصل میشود. برای بررسی وسعت توده در پروستات، ام آر آی بهترین روش است. درگیری غدد لنفاوی لگن و نیز متاستاز شکم با سی تی یا ام آر آی بررسی میشود. متاستاز ریه توسط سی تی ریه ارزیابی میشود (در صورت نیاز). اسکن استخوان، درگیری استخوانها را بررسی میکند. در سالهای اخیر، اسکن PET نقش پررنگی پیدا کرده و میتواند متاستاز به نواحی مختلف را شناسایی کند.
نکته مهم: بر اساس بررسیهای اولیه، ممکن است بعضی بیماران نیاز به برخی از تصویربرداریها یا همه آنها نداشته باشند. با این وجود داشتن حداقل یک MRI از لگن برای بررسی مرحله سرطان در پروستات کمک کننده است.
صفحه بعد درباره «استیج سرطان پروستات» است. در این صفحه توضیح داده میشود که پزشکان چگونه وسعت بیماری را توضیح میدهند و چگونه ظاهر سلولها زیر میکروسکوپ را درجهبندی میکنند.
2 دیدگاه دربارهٔ «تشخیص سرطان پروستات»
سلام پدرم ۸۶ سال دارن psa ۳۷ و فری ۴ شده و هیچ علامتی ندارن در بعضی منابع نوشته بالای هفتاد و پنج سال اهمیتی نداره و بررسی نکنین به نظرتون باید بیوپسی و روش تهاجمی براشون انجام بشه؟
سلام و احترام. بررسی یا عدم بررسی بستگی به وضعیت جسمانی و بیماریهای همزمان پدرتان دارد. با این اعداد PSA، احتمال وجود بدخیمی بالا است.