متاستاز چیست؟

متاستاز به معنای انتشار تومور از محل اولیه خود به بخش دیگری در بدن است؛ یعنی سلول‌های سرطانی از تومور اصلی جدا می‌شوند و از طریق سیستم لنفی یا خونی به سایر قسمت‌های بدن می‌روند و در آن جا لانه‌گزینی می‌کنند.

به سرطانی که مناطق دوردست بدن متاستاز داده است، «سرطان متاستاتیک» یا «سرطان پیشرفته» یا «سرطان مرحله ۴» می‌گوییم.

مهم: اگرچه از نظر علمی گسترش تومور به «غدد لنفاوی اطراف تومور» نیز متاستاز محسوب می‌شود، اما آنچه برای ما مهم‌تر است متاستازهای «دوردست» به نقاط دیگر بدن است. متاستاز به ناحیه لنفاوی اطراف تومور (بدون متاستاز دوردست) می‌تواند مرحله ۲ یا ۳ باشد. مطالب این صفحه در مورد این متاستازهای «دوردست» (مرحله ۴) است.

بیشتر بخوانید: متاستاز چیست؟

بیشتر بخوانید: تعیین مرحله سرطان سینه

سرطان پستان متاستاتیک چیست؟

طبق تعریف بالا، سرطان متاستاتیک پستان، نوعی از سرطان سینه است که به سایر بخش‌های بدن پخش شده است.

مکان‌های متاستاز در سرطان پستان پیشرفته

شایع‌ترین مکان‌های متاستاز دوردست سرطان سینه عبارتند از:

• استخوان: در ۴۱٪ موارد اولین مکان متاستاز است
• ریه: در ۲۲٪ موارد اولین مکان متاستاز است
• مغز: در ۷.۳٪ موارد اولین محل متاستاز است
• کبد: در ۷.۳٪ موارد اولین محل متاستاز است

مکان‌های نادرتر متاستاز سرطان سینه پیشرفته: به ندرت سرطان سینه ممکن است به سایر بخش‌های بدن پخش شود، از جمله:

• غدد لنفاوی دوردست (مثلا زیربغل سمت مقابل یا کشاله ران)
• مغز استخوان
• تخمدان‌ها
• حفره صفاق (لگن و شکم)
• پوست
• غدد فوق کلیه (آدرنال)
• پستان یا زیربغل سمت مقابل
• پانکراس

سرطان پستان ممکن است به بخش‌های مختلف بدن پخش شود ولی این به آن معنی نیست که به همه قسمت‌هایی که نام بردیم پخش خواهد شد.

محل پخش سرطان سینه متاستاتیک، بستگی زیادی به نوع سرطان سینه دارد، به عنوان مثال:

• سرطان سینه لوبولار (ILC): میزان متاستاز به حفره شکم و لگن (صفاق یا پریتوئن) در آن بیشتر است.
• سرطان سینه با گیرنده هورمونی مثبت (ER-مثبت): میزان متاستاز به استخوان در آن نسبت به سایر انواع رایج‌تر است.
• سرطان سینه HER2-مثبت: میزان متاستاز به مغز به نسبت بیشتر است.

زمان ایجاد متاستاز

متاستاز ممکن است در دو بازه زمانی شناسایی شود:

• در زمان تشخیص اولیه (یعنی تومور از همان ابتدا متاستاتیک بوده است). به این حالت، سرطان پستان متاستاتیک de novo می‌گوییم، یعنی از همان زمان تشخیص، «متاستاتیک» بوده است.
• ماه‌ها یا سال‌ها بعد از درمان و تشخیص اولیه. به این اتفاق «عود متاستاتیک» یا عود دور از محل اصلی می‌گوییم.

در حالت دوم بیمار ابتدا با یک تومور موضعی مراجعه می‌کند، تحت درمان قرار می‌گیرد و بعدا دچار عود در محل دوردست می‌شود. حدود ۳۰٪ از زنانی که با سرطان سینه مراحل اولیه تشخیص داده شده‌اند، ممکن است به سرطان پستان متاستاتیک دچار شوند.

به همین علت، ویزیت‌های پیگیری سرطان سینه پس از پایان درمان الزامی است.

چند نکته مهم

آیا متاستاز از جنس تومور اصلی است؟ سرطان متاستاتیک از سلول‌های تومور اصلی در سینه منشا می‌گیرد، پس اگر سرطان سینه به استخوان برسد، تومور متاستاتیک از جنس سلول‌های سرطان سینه خواهد بود نه سلول‌های سرطان استخوان. بنابراین به آن «سرطان استخوان» نمی‌گوییم، بلکه نام آن «سرطان پستان با متاستاز به استخوان» است.

آیا سرطان متاستاتیک سینه در مردان نیز اتفاق می‌افتد؟ مرد‌ها هم به سرطان سینه متاستاتیک دچار می‌شوند.، اما به این دلیل که تعداد موارد سرطان سینه در مردان خیلی کم است، مشخص نیست که چه تعداد از آن‌ها متاستاز می‌دهند.

آیا تمام موارد عود سرطان پستان، متاستاز است؟ خیر. عود سرطان سینه می‌تواند در همان مکان اولیه (عود موضعی)، در ناحیه لنفاوی نزدیک تومور (عود ناحیه‌ای) یا دوردست (متاستاز دوردست) باشد.

کنار آمدن با سرطان سینه متاستاتیک

ممکن است ابتلا به سرطان سینه متاستاتیک برای شما همراه با حس خشم، ترس، استرس یا ناراحتی باشد. برخی از افراد ممکن است درمان‌هایی که داشته‌اند یا تصمیمات پزشکشان را زیر سوال ببرند؛ برخی دیگر ممکن است این تشخیص را به عنوان یک حقیقت، به راحتی قبول کنند. هیچ راه درست یا غلطی درباره احساسی که شما به این تشخیص دارید وجود ندارد و بهتر این است که شما کاری را انجام دهید که برای خودتان و موقعیتتان بهترین است.

منابع سرطان پستان متاستاتیک را مطالعه کنید و یادتان باشد که ابتلا به این سرطان به معنای ناامیدی شما نیست. برخی از افراد مبتلا به سرطان سینه مرحله ۴، زندگی طولانی و مفیدی خواهند داشت. گزینه‌های درمانی فراوان و مختلفی برای سرطان پستان متاستاتیک وجود دارد و با اینکه این نوع از سرطان سینه درمان کامل ندارد، اما با استفاده از روش‌های درمانی مختلف می‌توان آن را برای چند سال کنترل کرد. اگر یکی از درمان‌ها دیگر تاثیری نداشته باشد، شما می‌توانید درمان دیگری را امتحان کنید.

ممکن است سرطان گاهی فعال باشد و گاهی به فاز خاموشی برود. درمان‌های مختلفی استفاده می‌شوند (به تنهایی یا در ترکیب با هم یا به صورت متوالی). با توجه به وضعیت شما و زمانی که حالتان خوب است و بیماری تحت کنترل است، پزشکتان ممکن است پیشنهاد کند که مدتی انجام درمان‌ها را متوقف کنید.

بیشتر بخوانید: کنار آمدن با سرطان متاستاتیک

علت ایجاد متاستاز پستان

سلول‌های سرطانی می‌توانند به گره‌های لنفاوی یا رگ‌های خونی نزدیک حمله کنند و سپس از طریق همین رگ‌های خونی و لنفاوی در سرتاسر بدن حرکت کنند. این رگ‌ها، مایعات و خون را در همه ‌جای بدن پخش می‌کنند و از این طریق سلول‌های سرطانی هم همراه خود می‌برند و ممکن است سلول‌های سرطانی در مکان‌های جدیدی، تومورهای کوچکی تشکیل دهند.

اغلب، سرطان متاستاتیک پستان به علت مقاومت تعداد کمی از سلول‌های سرطانی در مقابل درمان اتفاق می‌افتد. در این حالت این سلول‌ها توسط درمان ابتدایی نابود نمی‌شوند و پس از پایان درمان شروع به رشد و گسترش مجدد می‌کنند.

به جز درمان‌های استاندارد و توصیه‌های کلی، کاری برای متوقف کردن متاستاز نمی‌توان انجام داد و سرطان سینه متاستاتیک به خاطر کارهایی که شما کرده‌اید، رخ نمی‌دهد.

علائم سرطان متاستاتیک پستان

علائم سرطان متاستاتیک پستان بستگی به میزان پخش سرطان و محل متاستاز دارد. شما باید همه علائمتان را با پزشکتان در میان بگذارید.

مهم: متاستاز همیشه باعث ایجاد علامت نمی‌شود. یعنی نداشتن علامت، مترادف با نداشتن متاستاز نیست. از طرف دیگر، علائمی که در متاستاز ایجاد می‌شود ممکن است در بعضی بیماری‌ها و مشکلات دیگر نیز به وجود بیاید. بنابراین دقت نظر و بررسی مناسب برای تشخیص ضروری است.

در این قسمت تعدادی از علائم را با توجه به محل متاستاز لیست کرده‌ایم:

علائم متاستاز سرطان سینه به استخوان

متاستاز به استخوان ممکن است باعث علائم زیر شود:

• درد شدید و پیشرونده
• تورم
• شکستن یا ترک برداشتن استخوان‌ها (بدون ضربه شدید)

همچنین ممکن است متاستاز به استخوان علامتی نداشته باشد و نشانه متاستاز سرطان سینه در تصویربرداری ها (مانند اسکن استخوان) یافت شود.

شایع‌ترین استخوان‌هایی که در سرطان سینه پیشرفته درگیر می‌شوند، عبارتند از:

• ستون فقرات (مهره‌ها)
• دنده‌ها
• لگن
• استخوان بلند بازو و ران

علائم متاستاز سرطان سینه به مغز

متاستاز به مغز باعث علائم زیر می‌شود:

• سردرد پیشرونده و دائمی یا احساس فشار در سر
• اختلال در دید
• استفراغ یا تهوع
• تغییرات رفتاری یا شخصیتی

علائم متاستاز سرطان سینه به کبد

متاستاز به کبد باعث علائم زیر می‌شود:

• زردی
• خارش پوست یا جوش
• آنزیم‌های بالای کبدی
• درد شکم، از دست دادن اشتها، تهوع و استفراغ

علائم متاستاز سرطان پستان به ریه

متاستاز به ریه‌ها باعث علائم زیر می‌شود:

• سرفه مزمن یا عدم توانایی برای کامل نفس کشیدن
• تصاویر اشعه ایکس غیرطبیعی از قفسه سینه
• درد قفسه سینه

علائم غیر اختصاصی متاستاز سرطان سینه

سایر علائم سرطان پیشرفته پستان که اختصاصی نیستند، عبارتند از:

• خستگی
• کاهش وزن بدن
• کم اشتهایی

البته مهم است به یاد داشته باشیم که این علائم ممکن است در اثر داروها و افسردگی هم به وجود بیایند.

اگر متوجه این علائم شدید، به پزشکتان اطلاع دهید تا اقدامات تشخیصی-درمانی مورد نیاز را انجام دهد.

تشخیص متاستاز سرطان پستان

آزمایش های متاستاز سرطان سینه

اگر شما علائم سرطان پیشرفته پستان را  دارید، پزشکتان ممکن است انجام آزمایش‌های زیر را پیشنهاد کند:

• آزمایش خون از جمله شمارش کامل سلول‌های خون (CBC)
• آزمایش‌های تصویر برداری از جمله:
  • ام آر آی،
  • سی تی اسکن،
  • اسکن استخوان،
  • سونوگرافی و
  • پت اسکن
• برونکوسکوپی، که در آن از یک لوله باریک و دوربین برای نگاه کردن به داخل ریه شما استفاده می‌شود. این کار را می‌توان در صورتی که مورد نگران کننده‌ای در مورد ریه وجود دارد، انجام داد.
• نمونه برداری برای برداشتن بافت از محل مشکوک و آنالیز کردن آن. این کار در اولین نوبت متاستاز الزامی است، چرا که ممکن است وضعیت گیرنده‌های تومور تغییر کرده باشند.
• «کشیدن مایع» برای خارج کردن مایع از محلی که علائم دارد. برای مثال با انجام «کشیدن مایع ریه» می‌توان مایع را از ناحیه ریه‌ها خارج کرد. از «کشیدن مایع نخاعی» هم برای خارج کردن مایع از ناحیه طناب نخاعی استفاده می‌کنیم

طول عمر سرطان متاستاتیک سینه

با برنامه درمانی صحیح، طول عمر افراد مبتلا به سرطان پستان متاستاتیک افزایش می‌یابد. البته، نرخ بقا فرق می‌کند و به عوامل متعددی از جمله نوع یا بیولوژی سرطان سینه، بخش‌هایی از بدن که درگیرند و ویژگی‌های آن بستگی دارد.

حدود ۱ نفر از هر ۳ زن، حداقل ۵ سال بعد از تشخیص سرطان سینه متاستاتیک زنده می‌ماند و برخی ۱۰ سال یا حتی بیشتر زندگی می‌کنند. تیم درمانتان با شما درباره پیش آگهی بیماریتان با جزییات بیشتری صحبت می‌کنند.‌

طول عمر بیماران کانسر پستان پیشرفته بر اساس مکان متاستاز

همانطور که گفته شد محل متاستاز بر روی سیر بیماری و طول عمر بیماران سرطان پستان پیشرفته تاثیر می‌گذارد.

به عنوان مثال، متاستاز به استخوان (مخصوصا در بیماران هورمون-مثبت) سیر و چشم‌انداز بهتری نسبت به سایر مکان‌ها دارد.

 آیا سرطان متاستاتیک پستان قابل درمان است؟

برای سرطان پستان متاستاتیک هیچ درمان کاملی برای بهبود کامل وجود ندارد. زمانی که سلول‌های سرطانی به بخش دوری از بدن پخش شوند، غیر ممکن است که همه آن‌ها را از بین ببریم. هرچند، برنامه درمانی مناسب به شما کمک می‌کند که طول عمرتان را افزایش دهید و کیفیت آن را هم زیاد کنید.

هدف از درمان سرطان پیشرفته پستان، کوچک کردن تومور و کم کردن رشد آن و از بین بردن علائمش است. فلسفه، دادن کمترین درمان مورد نیاز برای کنترل بیماری است. درمان تهاجمی و شدید بیماری موجب افزایش طول عمر و بهبود بقا نمی‌شود، اما میزان عوارض را بیشتر کرده و کیفیت زندگی را کمتر می‌کند.

الیگومتاستاز چیست؟

اُلیگومتاستاز (oligometastasis) به معنای کم بودن تعداد و حجم متاستازهاست. در این موارد ممکن است از رادیوتراپی استریوتاکتیک برای از بین بردن کامل متاستاز استفاده شود. پرتودرمانی استریوتاکتیک فرایندی است که در آن دوز بسیار بالای اشعه به حجم نسبتا کوچک بافت داده می‌شود. درمان استریوتاکتیک متاستاز موجب بهبود قابل توجه طول عمر بیمار می‌شود (۱). این درمان مخصوصا برای متاستاز به استخوان کاربرد دارد.

روش های درمانی متاستاز پستان

تیمی از افراد متخصص به هم می‌پیوندند تا درباره بهترین درمان ممکن برای شما مشورت کنند. این تیم را یک تیم چند تخصصی (MDT) می‌گوییم.

پزشک و پرستارتان با شما درباره بهترین درمان برای بیماری شما صحبت می‌کنند. آن‌ها همچنین از شما درباره ترجیحاتتان می‌پرسند و با شما درباره چیزهایی که قبل از درمان باید درنظر بگیرید صحبت می‌کنند. ممکن است شما برخی از درمانتان را در قالب درمان کارآزمایی بالینی انجام دهید.

اغلب سرطان پستان متاستاتیک را می‌توان به مدت چند سال کنترل کرد، اما درمان کامل آن ممکن نیست. به دلیل وجود درمان‌های جدید و پیشرفته، زنان مبتلا به سرطان سینه متاستاتیک قادر به زندگی طولانی‌تری هستند.

درمان سرطان پستان متاستاتیک بستگی به موارد زیر دارد:

• محل سرطان در بدن
• اینکه ER مثبت یا HER2 مثبت است یا خیر
• درمان قبلی که برای سرطان سینه داشتید

ممکن است شما ترکیبی از درمان‌ها را انجام دهید.

درمان‌های سرطان سینه متاستاتیک عبارتند از موارد زیر:

هورمون تراپی

در هورمون تراپی از داروهایی استفاده می‌شود که سطح استروژن خون را کم کند یا اثرات آن را متوقف کند. این درمان فقط زمانی موثر است که شما سرطانی با ER (گیرنده استروژن) مثبت داشته باشید. برخی از بیماران از هورمون تراپی در ترکیب با تارگت تراپی استفاده می‌کنند.

شیمی درمانی

در شیمی درمانی از داروهای ضد سرطان (سیتوتوکسیک) برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنیم. ممکن است شما شیمی درمانی را به تنهایی انجام دهید یا همراه تارگت تراپی انجامش دهید. درمانی به نام الکترو-شیمی‌درمانی ممکن است برای درمان سرطان متاستاتیک سینه که به پوست متاستاز داده، استفاده شود.

بیشتر بخوانید: شیمی درمانی سرطان پستان

تارگت تراپی

داروهای تارگت تراپی با پیام‌هایی که باعث رشد سلول‌ها می‌شود، تداخل می‌کنند. بر اساس گیرنده‌های روی سلول‌های سرطانی، ممکن است تارگت تراپی بخشی از درمان شما باشد.

پرتودرمانی سرطان پستان متاستاتیک

در پرتودرمانی از اشعه‌های پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در این درمان، درد بیمار تسکین می‌یابد و سایر علائم هم بهتر می‌شوند.

بیشتر بخوانید: پرتو درمانی سرطان سینه

جراحی

از جراحی معمولا برای درمان سرطان پستان متاستاتیک استفاده نمی‌کنیم. از این درمان گاهی برای قوی کردن استخوانی که توسط سرطان ضعیف شده استفاده می‌شود. همچنین گاهی از جراحی برای درمان سرطانی که به ستون فقرات، کبد و یا مغز متاستاز داده، استفاده می‌کنیم.

داروهای قوی کننده استخوان

اگر سرطان شما به استخوان پخش شده، ممکن است لازم باشد که از داروهای قوی کننده استخوان به نام بیس‌فُسفونات (مانند زولدرونیک اسید) یا داروی تارگت تراپی به نام دِنوزوماب استفاده کنید. این داروها باعث قوی شدن استخوان‌ها می‌شوند، درد استخوانی را کاهش می‌دهند و باعث کاهش خطر شکستن استخوان‌ها می‌شوند.

استروئیدها

استروئیدها را می‌توان همراه داروهای شیمی درمانی برای جلوگیری از واکنش‌های آلرژیک استفاده کرد. از این داروها همچنین برای کنترل کردن علائم هم استفاده می‌کنیم. درصورتی که سرطان به کبد یا مغز رسیده باشد و باعث تورم شده باشد هم این داروها تورم را کم می‌کنند.

سوالات متداول

منابع:

NationalBreastCancer.org

Clevelandclinic.org

BreastCancer.org

Fredhutch.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید