مراقبت از افراد مبتلا به سرطان، پس از اتمام درمان نیز ادامه دارد. بررسی احتمال بازگشت سرطان یا عود سرطان سینه، کنترل عوارض جانبی و نظارت بر وضعیت سلامتی شما، همچنان توسط تیم درمانی ادامه خواهد یافت. به این مراقبت، «پیگیری» می‌گوییم. در این صفحه با نکات مربوط به پیگیری سرطان سینه آشنا می‌شویم.

ممکن است مراقبت ‌های بعدی شما شامل معاینات، آزمایش‌های پزشکی و یا هر دو باشد. هدف پزشکان، بررسی روند بهبودی شما در ماه‌ها و سال‌های پیش رو است. پیگیری به علت غربالگری انواع دیگر سرطان نیز مهم است. ممکن است در برخی موارد، بیماران بتوانند از خدمات کلینیک های بهبودیافتگان سرطان بهره مند شوند. تخصص این کلینیک ها، برطرف کردن نیازهای پس از درمان افراد مبتلا به سرطان سینه (و سایر سرطان ها) است.

ممکن است توانبخشی به شما توصیه شود. توانبخشی پس از سرطان، خدمات گسترده‌ای مانند فیزیوتراپی، مشاوره شغلی، کنترل درد، برنامه ریزی تغذیه ای و (یا) مشاوره عاطفی است. هدف توانبخشی این است که به افراد کمک کند تا بسیاری از جنبه‌های زندگی خود را مدیریت کنند و تا حد ممکن مستقل و سازنده باقی بمانند.

پیگیری سرطان سینه و عود سرطان

یکی از اهداف پیگیری، بررسی عود یا بازگشت سرطان است. در سرطان سینه، در مراحل ابتدایی یا موضعی پیشرفته، درمان با هدف از بین بردن حداکثری سلول های سرطانی انجام می شود. با این حال همچنان امکان عود سرطان وجود دارد، زیرا ممکن است مناطق کوچکی از سلول های سرطانی که به درمان پاسخ نداده اند در بدن باقی بمانند و شناسایی نشوند. ممکن است با گذشت زمان تعداد این سلول ها افزایش یابد تا زمانی که توسط آزمایش ها شناسایی شده یا نشانه و علائم بالینی ایجاد کنند.

بسیاری از بازماندگان سرطان درباره عود سرطان احساس نگرانی یا اضطراب می‌کنند. اگرچه سرطان اغلب عود نمی کند، اما باید با پزشک خود در مورد احتمال بازگشت سرطان صحبت کنید. اغلب عودهای سرطان سینه توسط بیماران و در بین ویزیت‌های پزشک یافت می شود. ASCO غربالگری برای یافتن سرطان دوردست را به صورت معمول توصیه نمی‌کند.

هنگام پیگیری، پزشکی که از سابقه پزشکی شما مطلع است، می‌تواند اطلاعات اختصاصی را درباره احتمال بازگشت سرطان به شما ارائه دهد. اطلاع از احتمال عود سرطان و گزینه‌های درمانی می‌تواند به شما کمک کند که در صورت بازگشت سرطان آمادگی بیشتری داشته باشید و درباره درمان خود تصمیم بگیرید.

ممکن است سرطان سینه در سینه یا سایر نقاط بدن بازگردد. به طور کلی، عود سرطان هنگامی مشاهده می شود که فرد در معاینه بدنی، علائم یا یافته های غیرطبیعی داشته باشد. ماموگرافی سالانه نیز پس از تشخیص سرطان پستان توصیه می‌شود. علائم عود سرطان به محل عود سرطان بستگی دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• وجود توده در زیر بغل یا در امتداد دیواره قفسه سینه
• دردی که با وجود مصرف داروهای بدون نسخه مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID) باقی مانده، بدتر شده و تسکین نمی‌یابد.
• درد استخوانی، کمر درد، گردن درد، درد مفصلی، شکستگی یا تورم استخوان که علائم احتمالی متاستاز استخوانی هستند.
• سردرد، تشنج، سرگیجه، گیجی، تغییر شخصیت، از دست دادن تعادل، حالت تهوع، استفراغ یا تغییر در بینایی، که نشانه‌های احتمالی متاستاز مغزی است.
• سرفه مزمن، تنگی نفس یا تنفس سخت که علائم احتمالی متاستاز در ریه است.
• درد شکمی، خارش پوست، بثورات (ضایعات) پوستی، زرد شدن پوست و چشم به علت بیماری زردی (یرقان) که ممکن است نشانه‌ای از متاستازهای کبدی باشد.
• تغییر در سطح انرژی، مانند احساس بیماری یا خستگی شدید
• کاهش اشتها و / یا کاهش وزن
• حالت تهوع یا استفراغ
• بثورات یا تغییرات پوستی در سینه یا دیواره قفسه سینه
• تغییر در شکل یا اندازه سینه، یا تورم در سینه یا بازو

جراح باید به شما توضیح دهد که سینه شما بعد از جراحی و در صورت استفاده از پرتودرمانی چگونه خواهد بود. با گذشت زمان، سینه نرم شده و تغییر می‌کند. اما دانستن اینکه سینه شما چگونه خواهد بود، می تواند به شما کمک کند که بدانید کدام تغییرات طبیعی است و کدام غیر طبیعی. اگر پرسش یا نگرانی درباره یک علامت دارید، باید با پزشک خود صحبت کنید.

پزشک ویزیت‌های بعدی برای پیگیری شما، سوالات اختصاصی درباره سلامتی شما خواهد پرسید. توصیه به انجام مراقبت‌ های پیگیری منظم به عوامل مختلفی از جمله نوع و مرحله سرطان اولیه و انواع درمان انجام شده بستگی دارد.

انتظار پیش از انجام آزمایش یا قبل از آماده شدن جواب آن، ممکن است باعث افزایش نگرانی شما یا اعضای خانواده‌ی شما شود. گاهی اوقات به این نگرانی، «نگرانیِ تصویربرداری» گفته می‌شود.

بیشتر بخوانید: از علائم تا درمان سرطان متاستاتیک پستان

مدیریت عوارض جانبی طولانی مدت و دیررس

بیشتر افراد از تجربه عوارض جانبی حین درمان تعجب نمی‌کنند، چرا که انتظار آن را دارند. با این حال، اغلب افراد درمان شده با باقی ماندن برخی عوارض جانبی پس از درمان غافلگیر می‌شوند. این عوارض، عوارض جانبی «طولانی مدت» یا «بلند مدت» نام دارد. ممکن است عوارض جانبی دیگری چندین ماه یا حتی چندین سال پس از درمان ایجاد شوند که عوارض جانبی «دیررس» نام دارند. عوارض طولانی مدت و دیررس می‌توانند شامل تغییرات جسمی و عاطفی باشند.

با پزشک خود در مورد احتمال ایجاد این عوارض جانبی بر اساس نوع سرطان، برنامه درمانی و وضعیت سلامتی خود مشورت کنید. اگر شما تحت درمانی بودید که باعث ایجاد عوارض دیررس خاص و شناخته شده‌ ای می‌شود، ممکن است برای یافتن و کنترل این عوارض به معاینات بالینی، تصویربرداری یا آزمایش‌های خاصی نیاز داشته باشید.

• عوارض طولانی مدت جراحی. بعد از جراحی ماستکتومی یا لامپکتومی برای درمان سرطان سینه در مراحل اولیه یا موضعی پیشرفته، ممکن است جای زخم جراحی بر روی سینه بماند و شکل یا اندازه سینه با قبل از جراحی متفاوت باشد. یا ممکن است ناحیه اطراف محل جراحی سفت شود. اگر غدد لنفاوی به عنوان بخشی از برنامه جراحی برداشته شده یا در حین درمان تحت تأثیر قرار گرفته باشند، ممکن است تورم لنفاوی در بازو، دیواره قفسه سینه یا سینه، حتی چندین سال پس از درمان نیز برای بیماران رخ دهد. این عارضه، خطری مادام العمر برای بازماندگان سرطان است.
• عوارض طولانی مدت پرتودرمانی. بعضی از بازماندگان 2 تا 3 ماه پس از اتمام پرتودرمانی دچار افزایش تعداد تنفس، سرفه خشک و / یا درد قفسه سینه می شوند. زیرا پرتودرمانی می‌تواند باعث تورم و سخت شدن یا ضخیم شدن ریه ها شود که به آن فیبروز گفته می‌شود. ممکن است این علائم شبیه علائم ذات الریه باشد اما با مصرف آنتی بیوتیک برطرف نمی‌شود. می‌توان این علائم را با استفاده از داروهایی به نام استروئید درمان کرد (در روزمره به آن‌ها کورتون گفته می‌شود). علائم اغلب افراد با درمان کاملا برطرف می‌شود. در صورت بروز علائم جدیدی پس از پرتودرمانی یا باقی ماندن عوارض، با پزشک خود صحبت کنید.
• عوارض طولانی مدت تراستوزوماب و / یا شیمی درمانی. افرادی که تراستوزوماب یا انواع خاصی از شیمی درمانی به نام آنترا سایکلین را دریافت کرده‌اند، ممکن است در معرض مشکلات قلبی باشند. با پزشک خود در مورد مناسب‌ترین روش‌های بررسی مشکلات قلبی صحبت کنید. همچنین خطر عوارض جانبی طولانی مدت دیگری مانند علائم یائسگی، خستگی، اختلالات مغزی ناشی از شیمی درمانی، بی حسی دائمی و گزگز انگشتان دست و پا و افزایش وزن نیز در بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار گرفته اند وجود دارد.
• عوارض طولانی مدت هورمون درمانی. لگن زنانی که تاموکسیفن مصرف می کنند، باید هر سال معاینه شود، زیرا این دارو می‌تواند خطر ابتلا به سرطان رحم را به میزان اندکی افزایش دهد. این خطر با طولانی‌تر شدن دوره هورمون درمانی افزایش می‌یابد. در صورت مشاهده هرگونه خونریزی غیرطبیعی از واژن یا سایر علائم جدید، به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علت این علائم به آزمایش های بیشتری نیاز داشته باشید. زنانی که از AI (مانند آناستروزول ، اگزمستان یا لتروزول) استفاده می‌کنند، باید در طول درمان به طور دوره ای سنجش تراکم استخوان انجام دهند، زیرا ممکن است این داروها باعث ضعف یا تحلیل استخوان شوند.

علاوه بر این، ممکن است زنان طی درمان سرطان سینه مراحل اولیه یا موضعی پیشرفته، عوارض جانبی دیگری داشته باشند که پس از درمان نیز ادامه یابد. با این حال، اغلب این علائم با دارو یا سایر گزینه های درمانی قابل کنترل هستند. زنانی که در دوران نقاهت پس از درمان سرطان سینه اولیه یا موضعی پیشرفته قرار دارند نیز ممکن است عوارض طولانی مدت زیر را تجربه کنند:

• علائم یائسگی، مانند گرگرفتگی
• درد مفصل
• خستگی
• تغییرات خلق و خوی
• افسردگی و اضطراب

خشکی واژن و کاهش میل جنسی نیز از عوارض جانبی رایج هنگام درمان سرطان سینه مراحل اولیه و موضعی و پس از آن است. با پزشک خود درباره این موارد یا سایر نگرانی های مربوط به سلامت جنسی خود صحبت کنید. درمان این علائم با توجه به بیمار و نوع سرطان اختصاصی است و ممکن است به بهترین روش توسط یک متخصص زنان و زایمان که با انکولوژیست شما همکاری می کند، کنترل شود.

حفظ سوابق پزشکی

شما و پزشکتان باید با همکاری یکدیگر یک برنامه مراقبت پیگیری شخصی تهیه کنید. حتما هرگونه نگرانی درباره سلامت جسمی یا عاطفی خود در آینده را با پزشک در میان بگذارید. پس از پایان درمان فعال سرطان، از پزشک خود بخواهید که خلاصه درمان و برنامه مراقبتی پس از سرطان را به شما ارائه دهد.

همچنین زمان مناسبی است که با پزشک خود در مورد اینکه قرار است چه کسی مراقبت پیگیری شما را انجام دهد، صحبت کنید.

اگر قرار است پزشکی پیگیری شما را انجام دهد که مستقیماً در فرایند درمان شما دخیل نبوده است، حتماً خلاصه درمان سرطان و برنامه پیگیری خود را با او و تمامی پزشکان آتی خود، به اشتراک بگذارید. جزئیات مربوط به درمان سرطان شما برای پزشکانی که در آینده شما را درمان می‌کنند، بسیار ارزشمند است.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید