مرحله سرطان سینه روشی برای توصیف این موارد است:

• وسعت تومور پستان چقدر است؟ (از جمله اندازه آن)
• آیا به غدد لنفاوی پخش شده است؟
• آیا به نقاط دوردست بدن پخش شده است؟
• وضعیت نشانگرهای زیستی (بیومارکرهای) آن چیست؟

به تعیین مرحله سرطان سینه، «مرحله بندی» سرطان سینه می‌گوییم. مرحله‌بندی را می توان قبل یا بعد از جراحی بیمار انجام داد. یعنی می‌توان از اطلاعات بالین بیمار یا از پاتولوژی سرطان جراحی استفاده کرد.

بعد از تشخیص سرطان سینه، پزشکان از آزمایش‌هایی برای تعیین مرحله آن استفاده می‌کنند. بنابراین ممکن است تا اتمام همه آزمایش‌ها مرحله‌بندی تکمیل نشود. مرحله بندی سرطان سینه برای درمان سرطان سینه و تعیین پیش آگهی به پزشک کمک می‌کند. پیش‌آگهی به معنی احتمال بهبودی کامل بیمار است. روش‌های مرحله بندی متفاوتی برای انواع مختلف سرطان وجود دارند.

سیستم مرحله بندی TNM

رایج ترین روش مرحله بندی سرطان، سیستم TNM است. این سیستم توسط AJCC ایجاد شده است. پزشکان با استفاده از نتایج آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها به پرسش‌های زیر پاسخ می‌دهند:

• تومور (Tumor یا T): اندازه تومور اولیه پستان چقدر است؟ نشانگرهای زیستی تومور کدامند؟
• غده لنفاوی (Node یا N): آیا تومور به غدد لنفاوی پخش شده است؟ در صورت پخش شدن، به کدام غدد لنفاوی، به چه اندازه و در چند غده؟
• متاستاز (Metastasis یا M): آیا سرطان به سایر قسمت های بدن پخش شده است؟

با ترکیب پاسخ این پرسش‌ها مرحله سرطان برای هر فرد تعیین می‌شود.

سرطان سینه ۵ مرحله دارد: مرحله «صفر» سرطان مجرایی درجا (DCIS) است که سرطانی غیرمهاجم است. مراحل ۱ تا ۴ برای توصیف سرطان پستان مهاجم استفاده می‌شود. مرحله بندی (استیجینگ) سرطان روش مشترکی جهت توصیف سرطان است و پزشکان می‌توانند به وسیله آن با یکدیگر همکاری کنند تا بهترین برنامه درمانی را فراهم کنند.

استیجینگ می تواند بالینی (کلینیکال) یا آسیب شناختی (پاتولوژیک) باشد. مرحله بندی بالینی بر اساس نتایج اقدامات تشخیصی قبل از جراحی (شامل معاینات فیزیکی، ماموگرافی، سونوگرافی و MRI) است. مرحله بندی پاتولوژیک بر اساس یافته های جراحی و گزارش پاتولوژی نمونه جراحی است. نتایج اغلب چند روز پس از جراحی آماده می شوند. به طور کلی، مرحله بندی پاتولوژیک بیشترین اطلاعات مورد نیاز برای تعیین پیش آگهی بیمار را فراهم می کند.

در ادامه جزئیات بیشتری درباره هر قسمت از سیستم مرحله بندی TNM برای سرطان پستان بیان شده است:

تومور (T)

در سیستم TNM، از حرف «T» همراه با یک حرف یا عدد (0 تا 4) برای توصیف اندازه و محل تومور استفاده می شود. اندازه تومور بر حسب سانتی متر بیان می‌شود.

ممکن است هر مرحله به دسته بندی های کوچکتری تقسیم شود تا به توصیف تومور با جزئیات بیشتر کمک کند. اطلاعات اختصاصی مربوط به هر طبقه T در مرحله سرطان سینه در ادامه متن ذکر شده است.

TX

تومور اولیه قابل ارزیابی نیست.

T0 (T همراه با عدد صفر):

هیچ شواهدی از سرطان در پستان وجود ندارد. از این عبارت معمولا زمانی استفاده می شود که غده لنفاوی زیر بغل وجود دارد، اما منشاء اولیه آن در پستان یافت نشده است.

Tis (T همراه با حروف is)

is به معنای in situ یا درجا است. بنابراین Tis به سرطان درجا اشاره دارد. سرطان در مجاری بافت پستان محدود شده و به بافت اطراف پستان پخش نشده است. ۲ نوع سرطان پستان درجا وجود دارد:

• Tis (DCIS): DCIS سرطانی غیرمهاجم است، اما اگر برداشته نشود، ممکن است در آینده به سرطان پستان مهاجم تبدیل شود. DCIS به این معنی است که سلول‌های سرطانی در مجاری پستان پیدا شده است، ولی از لایه بافتی که سرطان از آن آغاز شده، فراتر نرفته است.
• Tis (Paget’s): بیماری پاژه نوک پستان نوع نادری از سرطان مرحله اولیه و غیرمهاجم است که فقط در سلول‌های پوستی نوک پستان وجود دارد. گاهی اوقات بیماری پاژه با سرطان پستان مهاجم همراه است که در این صورت سرطان بر اساس مرحله تومور مهاجم طبقه بندی می‌شود.

T1

اندازه تومور پستان در وسیع ترین ناحیه ۲۰ میلی متر یا کوچکتر است. این مرحله بر اساس اندازه تومور به ۴ زیرمرحله تقسیم می‌شود:

• T1mi: اندازه تومور ۱ میلی متر یا کوچکتر است.
• T1a: اندازه تومور ۱ تا ۵ میلی متر است.
• T1b: اندازه تومور ۵ تا ۱۰ میلی متر است.
• T1c: اندازه تومور ۱۰ تا ۲۰ میلی متر است.

T2

اندازه تومور ۲۰ تا ۵۰ میلی متر است.

T3

اندازه تومور بزرگتر از ۵۰ میلی متر است.

T4

تومور در این مرحله سرطان سینه به ۴ زیر-مرحله زیر تقسیم می‌شود:

• T4a: سرطان به دیواره قفسه سینه رشد کرده است.
• T4b: سرطان به پوست رشد کرده است.
• T4c: سرطان به دیواره قفسه سینه و پوست رشد کرده است.
• T4d: سرطان در این مرحله سرطان پستان التهابی نام دارد.

گره (N)

«N» در سیستم مرحله بندی TNM، مخفف غدد لنفاوی (Lymph Nodes) است. غدد لنفاوی، اندام های کوچک و لوبیایی شکلی هستند که در مبارزه بدن با عفونت به سیستم ایمنی کمک می کنند. گره لنفاوی مجاور محل آغاز سرطان، غدد لنفاوی «ناحیه ای» نام دارند. غدد لنفاوی «ناحیه ای» در سرطان پستان عبارتند از:

• گره‌های لنفاوی زیر بغل (که غدد لنفاوی آگزیلا نامیده می‌شوند)
• غدد لنفاوی بالا و پایین استخوان ترقوه
• غدد لنفاوی زیر استخوان جناغ (که غدد لنفاوی پستانی داخلی نامیده می‌شوند)

گره های لنفاوی سایر نقاط بدن غدد لنفاوی دوردست نامیده می‌شود. توصیف هر مرحله در ادامه آمده است:

NX

به معنای آن است که غدد لنفاوی ارزیابی نشده است.

N0 (N همراه با عدد صفر)

یکی از موارد زیر است:

• هیچ سرطانی در غدد لنفاوی پیدا نشده است.
• فقط مناطق سرطانی کوچکتر از ۰.۲ میلی متر در غدد لنفاوی وجود دارند.

N1

سرطان به ۱ تا ۳ غده لنفاوی زیر بغل و/یا غده لنفاوی پستانی داخلی پخش شده است. اگر اندازه سرطان در غدد لنفاوی ۰.۲ تا ۲ میلی‌متر باشد، سرطان «میکرومتاستاتیک» یا «سرطان با متاستاز بسیار کوچک» (N1mi) نام دارد.

N2

سرطان به ۴ تا ۹ غده لنفاوی زیر بغل پخش شده است. یا، به غدد لنفاوی پستانی داخلی پخش شده، اما به غدد لنفاوی زیر بغل پخش نشده است.

N3

سرطان به ۱۰ غده یا تعداد بیشتری از غدد لنفاوی زیر بغل پخش شده، یا به غدد لنفاوی زیر استخوان ترقوه پخش شده است. ممکن است سرطان به غدد لنفاوی پستانی داخلی نیز پخش شده باشد. سرطانی که به غدد لنفاوی بالای استخوان ترقوه (غدد لنفاوی سوپرا کلاویکولار) پخش شده باشد نیز تومور N3 محسوب می‌شود.

اگر سرطان در غدد لنفاوی وجود داشته باشد، تعیین تعداد و محل غدد لنفاوی درگیر به پزشکان جهت ارائه برنامه درمانی کمک می کند. پس از برداشتن غدد لنفاوی توسط جراحی، پاتولوژیست (آسیب شناس) می تواند به تعداد غدد لنفاوی زیر بغل که سرطانی هستند، پی ببرد. برداشتن غدد لنفاوی پستانی داخلی یا بالای استخوان ترقوه طی جراحی متداول نیست. اگر این غدد لنفاوی سرطانی باشند، معمولاً از روش های درمانی غیر از جراحی مانند پرتو درمانی، شیمی درمانی و هورمون درمانی استفاده می شود.

متاستاز (M)

«M» در سیستم مرحله بندی TNM برای توصیف پخش شدن سرطان به سایر نقاط بدن (متاستاز دوردست) استفاده می شود. سرطان هایی که در مرحله بندی آن ها از «M» استفاده می شود، به عنوان سرطان مرحله اولیه یا سرطان موضعی پیشرفته تلقی نمی شوند.

MX: متاستاز دوردست قابل ارزیابی نیست.

M0: هیچ نشانه ای از متاستاز دوردست وجود ندارد.

M0 (i+): هیچ نشانه بالینی یا تصویربرداری از متاستاز دوردست وجود ندارد. با این حال، شواهد میکروسکوپی درباره وجود سلول‌های تومور در خون، مغز استخوان یا غدد لنفاوی با اندازه ۰.۲ میلی متر و کمتر وجود دارد.

M1: شواهدی از متاستاز دوردست وجود دارد، یعنی سلول‌های سرطان پستانی وجود دارند که در بخش‌های دیگر بدن رشد می‌کنند.

بیشتر بخوانید: سرطان پستان متاستاتیک، از علائم تا درمان

دسته‌بندی مرحله سرطان سینه

پزشکان با استفاده از نتایج حاصل از دسته بندی T و N و M، درجه (گرید) تومور و نتایج آزمایش های ER و PR و HER2 مرحله سرطان را تعیین می‌کنند. این اطلاعات به تعیین پیش آگهی شما کمک می‌کند. استفاده از دسته بندی T، N و M روش ساده‌تری برای توضیح مرحله سرطان پستان است. در ادامه متن جهت توضیح مراحل مختلف سرطان از این دسته بندی استفاده شده است.

اغلب بیماران برای دانستن مرحله دقیق سرطان خود مضطرب هستند. اگر اولین روش درمانی سرطان شما جراحی باشد، پزشک شما بعد از اتمام آزمایش‌های پس از جراحی (یعنی آسیب شناسی یا پاتولوژی بافت جراحی شده) مرحله سرطان را تعیین می کند (حدود ۵ تا ۷ روز پس از جراحی). هنگامی که قبل از جراحی درمان سیستمیک انجام می شود، مرحله سرطان اصولا به روش بالینی تعیین می‌شود (یعنی بر اساس تصویربرداری‌ها و آزمایش‌ها و نمونه برداری‌ها). درمان سیستمیک پیش از جراحی اغلب با استفاده از دارو انجام می شود و درمان نئوادجوانت (یا پیش‌-کمکی) نام دارد. ممکن است پزشکان از مرحله 1 تا مرحله 2A سرطان به عنوان «مرحله اولیه» و از مرحله 2B تا مرحله 3 سرطان به عنوان «موضعی پیشرفته» نام ببرند.

مرحله 0: مرحله صفر (0) سرطانی را توصیف می کند که فقط در مجاری بافت پستان وجود دارد و به بافت اطراف پستان پخش نشده است. نام دیگر سرطان در این مرحله، سرطان غیرمهاجم یا درجا است (Tis, N0, M0؛ این مرحله بندی از چپ به راست خوانده می شود، یعنی اول T، بعد N و نهایتا M)

مرحله ۱

استیج 1A: تومور کوچک و مهاجم بوده و به غدد لنفاوی پخش شده است (T1, N0, M0).

استیج 1B: سرطان به غدد لنفاوی پخش شده است و اندازه آن در غدد لنفاوی ۰.۲ تا ۲ میلی متر است. همچنین شواهدی از وجود تومور در پستان وجود ندارد یا اندازه تومور در پستان ۲۰ میلی متر یا کوچکتر است (T0/T1, N1mi, M0؛ به این صورت خوانده می‌شود: تی صفر یا تی یک، اِن یک میکرو، اِم صفر).

مرحله ۲

مرحله 2A: هر یک از موارد زیر:

• هیچ نشانه ای از وجود تومور در پستان وجود ندارد، اما سرطان به ۱ تا ۳ غده لنفاوی زیر بغل پخش شده است. در این مرحله تومور به نقاط دوردست بدن پخش نشده است (T0, N1, M0).
• تومور ۲۰ میلی متر یا کوچکتر بوده و به ۱ تا ۳ غده لنفاوی زیر بغل پخش شده است (T1, N1, M0).
• اندازه تومور ۲۰ تا ۵۰ میلی متر است و به غدد لنفاوی زیر بغل پخش نشده است (T2, N0, M0).

مرحله 2B: هر یک از موارد زیر:

• اندازه تومور ۲۰ تا ۵۰ میلی متر است و به ۱ تا ۳ غده لنفاوی زیر پخش شده است (T2, N1, M0).
• تومور بزرگتر از ۵۰ میلی متر است اما به غدد لنفاوی زیر بغل پخش نشده است (T3, N0, M0).

مرحله ۳

مرحله 3A: تومور با هر اندازه ای که به ۴ تا ۹ غده لنفاوی زیر بغل یا غده لنفاوی پستانی داخلی پخش شده است. سرطان در این مرحله به سایر قسمت های بدن پخش نشده است (T0/T1/T2/T3, N2, M0). همچنین ممکن است توموری بزرگتر از ۵۰ میلی متر باشد که به ۱ تا ۳ غده لنفاوی زیر بغل پخش شده است (T3, N1, M0).

مرحله 3B: تومور به دیواره قفسه سینه پخش شده یا باعث تورم یا زخم پستان شده است؛ یا تومور از نوع سرطان التهابی پستان تشخیص داده شده است. ممکن است تا 9 غده لنفاوی زیر بغل یا پستانی داخلی درگیر شده باشد. سرطان در این مرحله به سایر قسمت های بدن پخش نشده است (T4, N0/N1/N2, M0).

مرحله 3C: تومور با هر اندازه ای که به ۱۰ غده لنفاوی زیر بغل، غده لنفاوی پستانی داخلی و یا غده لنفاوی زیر استخوان ترقوه پخش شده باشد. سرطان در این مرحله به سایر قسمت های بدن پخش نشده است (Tany, N3, M0؛ به این صورت خوانده می‌شود: تی اِنی (any) یا هر عدد تی، اِن سه، اِم صفر).

مرحله ۴ سرطان سینه

سرطان سینه‌ای که متاستاز داده است را مرحله ۴ می‌گوییم. تومور می‌تواند هر اندازه ای باشد و به قسمت‌های دیگر بدن مانند استخوان‌ها، ریه‌ها، مغز، کبد، غدد لنفاوی دوردست یا دیواره قفسه سینه پخش شده است (هر T و هر N و M1). سرطان متاستاتیکی که در همان ابتدای تشخیص سرطان یافت شود تقریباً در ۶٪ موارد رخ می دهد. نام دیگر آن، سرطان پستان متاستاتیک «de novo» است. حالت دیگر، که شایع‌تر است، یافتن متاستاز مدتی پس از تشخیص سرطان است.

عود سرطان سینه یا سرطان سینه راجعه

غود سرطان سینه، سرطانی است که پس از درمان دوباره بازگشته است و می‌تواند یکی از انواع موضعی، ناحیه ای و یا دوردست باشد. در صورت بازگشت سرطان، آزمایش‌های لازم برای آگاهی از وسعت سرطان دوباره انجام می شود. این آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها اغلب مشابه آن‌هایی هستند که در زمان تشخیص اولیه انجام شده بودند.

نکته: در دسته‌بندی جدید سرطان سینه، علاوه بر دسته‌بندی بالا، یک روش دیگر نیز معرفی شده است. این روش دسته‌بندی پیش‌آگهی بالینی نامیده می‌شود. پیش‌آگهی احتمال بهبود بیمار را نشان می‌دهد. در این روش، علاوه بر فاکتورهای بالا، از گرید و وضعیت گیرنده‌های سلولی (ER و PR و HER2) نیز استفاده می‌شود.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید