کولونوسکوپی روشی است که پزشک از طریق آن می‌تواند کل روده بزرگ را مشاهده کند. این روش با استفاده از یک لوله بلند و قابل انعطاف به نام کولونوسکوپ انجام می شود. این لوله دارای یک لامپ و دوربین کوچک است. کولونوسکوپی می‌تواند در یافتن علت مشکلات موجود در روده بزرگ به پزشک کمک کند. پزشکان از کولونوسکوپی برای بررسی سرطان روده بزرگ(غربالگری، تشخیص و پیگیری آن) نیز استفاده می‌کنند.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی یک فرآیند تشخیصی پزشکی است که برای معاینه و بررسی داخل روده بزرگ یا کولون (قسمت پایینی دستگاه گوارش) به کار می‌رود. در این روش، یک دستگاه به نام کولونوسکوپ به کمک یک لوله انعطاف‌پذیر و دوربین اپتیکال به روده بزرگ وارد می‌شود. دوربین در انتهای کولونوسکوپ تصاویری از داخل روده بزرگ را به یک صفحه نمایش منتقل می‌کند. کولونوسکوپی برای شناسایی مشکلات مختلف در کولون مانند پولیپ‌ها (برجستگی‌های کوچکی که اغلب خود سرطان نیستند، اما ممکن است به سرطان تبدیل شوند)، التهاب‌های روده، خونریزی، ترشحات غیرعادی یا سایر مشکلات به کار می‌رود. همچنین، کولونوسکوپی می‌تواند برای انجام برخی مداخلات درمانی نیز مفید باشد.

کولونوسکوپی در تشخیص زودرس سرطان روده بسیار موثر است و به انتخاب درمان مورد نیاز نیز کمک می‌کند. به طور معمول، کولونوسکوپی تحت بیحسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود تا از درد و ناراحتی بیمار جلوگیری شود.

آناتومی روده بزرگ

روده بزرگ بخش مهمی از دستگاه گوارش است. روده بزرگ به بدن کمک می‌کند تا غذایی را که بدن از آن استفاده نمی‌کند و تبدیل به مواد زائد می‌شود پردازش کند.روده بزرگ شامل دو بخش کولون و رکتوم (راست‌روده) است. کولون(پس‌روده) بزرگ‌ترین بخش روده بزرگ شما است. کولون به داخل رکتوم (راست روده) تخلیه می‌شود، رکتوم جایی است که مواد زائد به عنوان مدفوع آنجا جمع می‌شوند. رکتوم به مقعد تخلیه می‌شود. تصویر زیر بخش‌های مختلف کولون و رکتوم را نشان می‌دهد.

کولونوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟

پزشک یک لوله نازک و چراغ‌ دار را از طریق مقعد و رکتوم به سمت بالا به داخل کولون می‌برد. قبل از کولونوسکوپی به بیمار داروی آرامبخش و مسکن می‌دهند تا حین انجام آزمایش راحت باشد. لوله کولونوسکوپی یک دوربین کوچک روی خود دارد. این دوربین در هنگام حرکت لوله به داخل تصاویری از داخل کولون را به پزشک نشان می‌دهد. پزشک همچنین می‌تواند از طریق لوله یک نمونه کوچک از بافت را بردارد و آن را بعداً معاینه کند. این نوع نمونه‌گیری بخشی از آزمایشی به نام بیوپسی است.

کولونوسکوپی را چه کسی انجام می‌دهد؟

معمولا پزشک متخصص گوارش کولونوسکوپی را انجام می‌دهد. این پزشکان در زمینه دستگاه گوارش تخصص دارند. جراح نیز ممکن است کولونوسکوپی را انجام دهد. تیم مراقبت شامل یک پرستار و احتمالا متخصص بیهوشی نیز خواهد بود.

آماده شدن برای انجام کولونوسکوپی

احتمالا کولونوسکوپی را در مطب پزشک یا بیمارستان انجام خواهید داد. آماده شدن برای کولونوسکوپی مهم است، زیرا کولون شما باید تا حد ممکن تمیز باشد. تمیز بودن کولون به پزشک این امکان را می‌دهد که کولون را به خوبی مشاهده کند. بنابراین وقتی برای کولونوسکوپی خود برنامه‌ریزی می‌کنید، دستورالعمل‌های دقیقی نیز در مورد نحوه آماده شدن برای آن دریافت خواهید کرد. این چند مورد را قبل از انجام کولونوسکوپی به خاطر بسپارید:

• در خصوص تمام داروهای مصرفی خود، از جمله ویتامین‌ها، داروهای گیاهی یا مکمل‌ها، پزشک خود را در جریان بگذارید. حتما از پزشک خود بپرسید که آیا در روز آزمایش می‌توانید از این داروها استفاده کنید یا خیر. اگر داروی رقیق‌کننده خون یا آسپرین روزانه مصرف می‌کنید، ممکن است لازم باشد چند روز قبل از کولونوسکوپی مصرف آن‌ها را متوقف کنید.
• هرگونه حساسیت دارویی یا شرایط پزشکی خود را به پزشک اطلاع دهید.
• باید ۱ تا ۳ روز قبل از کولونوسکوپی از خوردن غذاهای جامد پرهیز کنید. می‌توانید تا زمان معینی مایعات شفاف بنوشید. این مایعات ممکن است شامل سوپ یا آبگوشت بدون چربی، قهوه و آب‌میوه باشد.
• قبل از کولونوسکوپی باید در زمان مشخصی ملیّنمصرف کنید یا به خود اِنِما (تنقیه) بدهید. پزشک به شما خواهد گفت که چه چیزی باید مصرف کنید. ملین قرص یا پودری است که قبل از نوشیدن با آب مخلوط می‌شود. ملین روند خروج مدفوع از روده را تسریع می‌کند و حجم مدفوع شما را بیشتر از حد معمول می‌کند.
• با یکی از دوستان یا یکی از اعضای خانواده هماهنگ کنید تا شما را به خانه برساند. چرا که بعد از کولونوسکوپی به دلیل تزریق داروی بیهوشی، خواب‌آلود خواهید بود.
• پوشش بیمه خود را بررسی کنید.
• قبل از کولونوسکوپی از شما می‌خواهند یک فرم رضایت‌نامه امضا کنید. این فرم اظهار می‌کند که شما مزایا و خطرات کولونوسکوپی را می‌دانید و با انجام آن موافق هستید. پزشک یا پرستار قبل از امضای فرم را برایتان توضیح می‌دهند و شما می‌توانید سوالات خود را از آنها بپرسید.

نگرانی‌های خود در خصوص کولونوسکوپی را با تیم مراقبت خود در میان بگذارید.

فرآیند انجام کولونوسکوپی

این روش حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. پس از ورود به بیمارستان یا مطب پزشک باید لباس خود را عوض کنید و گان بیمارستانی بپوشید. وارد یک اتاق خصوصی می‌شوید و یک ملحفه روی بدن شما قرار می‌دهند.

پرستار یا متخصص بیهوشی به شما مسکن و آرام‌بخش می‌دهند. این داروها را از طریق آنژیوکت تزریق می‌شوند. ممکن است هنگام ورود سوزن آنژیوکت کمی احساس سوزش کنید.

پزشک در هنگام شروع کولونوسکوپی مقداری هوا را از طریق یک لوله کوچک به داخل کولون شما وارد می‌کند. با این کار کولون کمی متورم می‌شود و پزشک بهتر می‌تواند داخل روده را مشاهده کند. ممکن است لازم باشد در طول کولونوسکوپی موقعیت خود را عوض کنید. این کار به پزشک کمک می‌کند تا لوله کولونوسکوپی را بهتر حرکت دهد یا دید بهتری به آنجا داشته باشد. اگر بیهوش باشید، پزشک یا پرستار به تغییر موقعیت شما کمک می‌کنند.

اگر در کولون خود زائده غیرطبیعی یا پولیپ داشته باشید، پزشک آن را برمی‌دارد، یا ممکن است پزشک نمونه کوچکی از بافت بردارند؛ این کار معمولا دردناک نیست و پزشک هرگونه خونریزی را قطع می‌کند. اگر زائده به قدری بزرگ یا پیچیده باشد که امکان برداشتن آن طی کولونوسکوپی نباشد، ممکن است پزشک بعداً آن را بردارد.

ممکن است از بی‌حرکتی طولانی در حین کولونوسکوپی احساس ناراحتی کنید. اگر در حین عمل بیدار باشید، ممکن است دچار گرفتگی عضلات شوید. اگر چنین شد، به پرستارتان اطلاع دهید. همچنین می‌توانید نفس‌های عمیق و آهسته بکشید تا آرام شوید.به احتمال کمی ممکن است لوله مورد استفاده برای کولونوسکوپی کولون را سوراخ کند. این اتفاق نادر است، اما اگر چنین شود ممکن است برای ترمیم آن نیاز به جراحی داشته باشید. اگر در این مورد نگران هستید با تیم پزشکی خود صحبت کنید.

بعد از کولونوسکوپی چه اتفاقی می‌افتد؟

تا زمانی که فرد کاملا به هوش بیایید در بیمارستان یا مطب پزشک خواهید ماند. در ادامه روز نیز نباید با وسیله نقلیه رانندگی کنید، با دستگاه‌ها کار کنید یا تصمیمات مهم بگیرید. یکی از دوستان یا یکی از اعضای خانواده می‌تواند شما را به خانه برساند. انتظار می‌رود که روز بعد بتوانید به فعالیت‌های عادی خود بازگردید. در صورت مشاهده علائم زیر بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

• درد شدید شکم
• تب
• مدفوع خونی
• سرگیجه
• ضعف

عوارض کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی به عنوان یک روش تشخیصی می تواند منجر به بروز عوارض جانبی شود. عوارض کولونوسکوپی ممکن است شامل موارد زیر باشند:

خونریزی

خونریزی جزئی در محل انجام کولونوسکوپی معمولاً رخ می‌دهد و معمولاً خود به خود متوقف می‌شود. در برخی موارد نیاز به مداخله و تزریق مواد لخته کننده خون،‌ جهت متوقف کردن خونریزی وجود دارد.

ایجاد یبوست

در برخی موارد، بعد از کولونوسکوپی ممکن است یبوست ایجاد شود و شکم فرد کار نکند. علت این امر می‌تواند استفاده از داروهای مسکن در روزهای بعد از عمل باشد.

نفخ و ناراحتی شکمی

پس از کولونوسکوپی، برخی افراد ممکن است احساس نفخ و ناراحتی شکمی کنند که معمولاً در عرض چند ساعت پس از عمل بهبود می‌یابند.

عفونت

عفونت در محل انجام کولونوسکوپی، اگرچه نادر است، اما ممکن است رخ دهد. علائمی مانند تب، درد شدید، قرمزی و تورم در محل کولونوسکوپی باید به پزشک اطلاع داده شود.

تمامی عوارض گفته‌شده نادر هستند و در بیش‌تر بیماران که کولونوسکوپی انجام می‌دهند، عوارض خطرناک یا جدی اتفاق نمی‌افتد. بهتر است که پس از کولونوسکوپی، هرگونه عوارض یا علائم غیرعادی تجربه می‌کنید را به پزشک خود اطلاع دهید تا بتواند شرایط را ارزیابی کرده و برخی توصیه‌های لازم را به شما ارائه دهد.

جواب کولونوسکوپی

جواب کولونوسکوپی می‌تواند شامل موارد زیر باشد :

نتیجه منفی کولونوسکوپی

اگر پزشک هیچ ناهنجاری یا پولیپی در روده بزرگ پیدا نکند، کولونوسکوپی به عنوان منفی تلقی می‌شود.

نتیجه مثبت کولونوسکوپی

در صورتی که پزشک هرگونه پولیپ یا بافت غیر طبیعی در روده بزرگ شما تشخیص دهد، کولونوسکوپی به عنوان مثبت گزارش می‌شود. اکثر پولیپ‌ها به تنهایی سرطانی نیستند، اما برخی از آنها ممکن است در آینده به سرطان تبدیل شوند. پولیپ‌های برداشته شده برای بررسی دقیق‌تر به آزمایشگاه ارسال می‌شوند تا مشخص شود که آیا آن‌ها سرطانی، پیش‌سرطانی یا غیرسرطانی هستند. پزشک شما ممکن است بر اساس تعداد و اندازه پولیپ‌ها و ویژگی‌های آنها توصیه‌های مختلفی ارائه کند. از جمله:

• برنامه نظارت دقیق‌تر: اگر پولیپ‌های کمتر و کوچک‌تری داشته باشید، پزشک ممکن است توصیه کند کولونوسکوپی را در فواصل زمانی کوتاه‌تری تکرار کنید.
• تکرار کولونوسکوپی: در مواردی که بیش از دو پولیپ یا پولیپ‌های بزرگتری وجود دارد، ممکن است پزشک تکرار کولونوسکوپی را تجویز کند.

معاینات دقیق‌تر و برنامه‌های درمانی باید با توجه به نتایج کولونوسکوپی و توصیه‌های پزشک تعیین شوند.

سوالاتی که می‌توانید از تیم پزشکی‌تان بپرسید

• قبل از کولونوسکوپی، می‌توانید این سوالات را از تیم مراقبت سلامت خود بپرسید:
• چرا این اقدام را برایم تجویز می‌کنید؟
• اگر آن را انجام ندهم چه می‌شود؟
• چه کسی کولونوسکوپی را انجام خواهد داد؟
• در طول انجام فرایند چه اتفاقاتی رخ خواهد داد؟
• چقدر طول می‌کشد؟
• آیا درد دارد؟
• آیا برای راحتی بیشتر باید دارویی مصرف کنم؟
• خطرات و مزایای کولونوسکوپی چیست؟
• آیا می توانم داروهای همیشگی خود را در روز عملیات هم مصرف کنم؟ کدام داروها را نباید مصرف کنم؟ کی می‌توانم دوباره آنها را مصرف کنم؟
• چگونه می‌توانم هزینه این آزمایش را بفهمم؟
• آیا بعد از کولونوسکوپی باید از هر گونه فعالیتی پرهیز کنم؟
• کی از نتایج مطلع خواهم شد؟
• چه کسی نتایج را برای من توضیح خواهد داد؟
• آیابه آزمایش‌ها و بررسی‌های دیگری هم نیاز دارم؟

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید