تومور مارکر (Tumor Marker) به معنای نشانگر تومور است و ماده‌ای است که در خون، ادرار یا بافت‌های بدن یافت می‌شود. اصطلاح تومور مارکر ممکن است به پروتئین‌هایی اطلاق شود که هم توسط سلول‌های سالم بدن و هم توسط سلول‌های سرطانی بدن ساخته می‌شوند. این اصطلاح ممکن است به جهش‌ها، تغییرات یا الگوهای موجود در DNA یک تومور نیز اشاره داشته باشد. به نشانگرهای تومور، «نشانگرهای زیستی» (بیومارکر) نیز گفته می‌شود.

پزشکان ممکن است از آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) استفاده کنند تا بررسی کنند که آیا شما به سرطان مبتلا هستید یا خیر. این آزمایش‌ها همچنین می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا در خصوص سرطان شما اطلاعات بیشتری کسب کنند و به برنامه‌ریزی درمان نیز کمک می‌کنند.

کاربرد تومور مارکر ها

بالا بودن سطح نشانگر تومور (تومور مارکر) می‌تواند نشانه‌ای از وجود سرطان باشد. آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) همراه با دیگر آزمایش‌ها می‌تواند در تشخیص برخی انواع سرطان‌ها و برنامه‌ریزی درمان به پزشکان کمک کند. آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) اغلب برای انجام موارد زیر استفاده می‌شود:

تشخیص سرطان

بالاتر بودن سطح نشانگر تومور (تومور مارکر) ممکن است حاکی از وجود نوع خاصی از سرطان باشد. ممکن است آزمایش نشانگر تومور (تومور مارکر) به عنوان بخشی از تشخیص اولیه شما مورد استفاده قرار بگیرد.

کمک به تصمیم‌گیری درمان

برخی از آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) به پزشکان نشان می‌دهند که آیا باید شیمی‌درمانی انجام دهند یا ایمونوتراپی. دیگر آزمایش‌ها نیز به پزشکان کمک می‌کنند تا انتخاب کنند که کدام داروها ممکن است بهترین کارکرد را داشته باشند.

بررسی پاسخ به درمان

تغییرات سطح نشانگرهای تومور می‌تواند کیفیت عملکرد درمان را نیز نشان دهد.

پیش‌بینی احتمال بهبودی

شانگرهای تومور (تومور مارکرها) می‌توانند به پزشکان در پیش‌بینی «رفتار سرطان» و پیش‌بینی «پاسخ سرطان به درمان» کمک کنند. این نشانگرها می‌توانند احتمال بهبودی شما را نیز پیش‌بینی کنند.

پیش‌بینی یا پایش عود بیماری

عود بیماری یعنی بازگشت سرطان پس از درمان. آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) می‌تواند به پیش‌بینی احتمال عود بیماری کمک کند. به همین دلیل ممکن است این آزمایش‌ها پس از پایان درمان نیز بخشی از برنامه مراقبت شما باشد. ممکن است این آزمایش‌ها زودتر از سایر آزمایش‌ها عود بیماری را نشان دهند.

ممکن است از آزمایش‌های نشانگر تومور برای بررسی وجود سرطان در افرادی که احتمال ابتلای آنها به این بیماری بالاست (high risk) نیز استفاده شود. یا ممکن است پس از اینکه پزشکان سرطان را تشخیص دادند، از این آزمایش‌ها برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سرطان شما استفاده شود.

محدودیت‌های تومور مارکر ها

آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) بی‌نقص نیستند. این آزمایش‌ها اغلب به صورت اختصاصی برای سرطان عمل نمی‌کنند و ممکن است به قدری حساس و دقیق نباشند که بتوانند عود سرطان را نشان دهند. وجود نشانگرهای تومور (تومور مارکرها) به تنهایی برای تشخیص سرطان کافی نیست. احتمالا برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد «سرطان» یا «عود احتمالی آن» به آزمایش‌های دیگری احتیاج خواهید داشت. برخی از محدودیت‌های آزمایش‌های نشانگر تومور در اینجا ذکر شده‌اند:

• بیماری یا مشکلاتی غیر از سرطان می‌تواند سطح نشانگر تومور را بالا ببرد.
• افراد غیرسرطانی نیز می‌توانند سطوح بالایی از نشانگر تومور داشته باشند.
• سطح نشانگر تومور می‌تواند در گذر زمان تغییر کند. ممکن است آزمایش‌ها هر بار نتیجه مشابهی نداشته باشند.
• ممکن است سطح نشانگرهای تومور تا زمان تشدید سرطان افزایش نیابد. که در این حالت این آزمایش‌ها به تشخیص زودهنگام سرطان یا تشخیص سرطان در افرادی که احتمال ابتلای آنها بالاست (High risk) کمک نمی‌کند. همچنین به تشخیص عود سرطان نیز کمک نمی‌کند.
• برخی از سرطان‌ها نشانگرهای توموری که در خون یافت شود نمی‌سازند. و برخی از انواع سرطان هیچ نشانگر تومور شناخته شده‌ای ندارند.
• ممکن است با وجود اینکه نوع سرطان شما معمولا نشانگر تومور ایجاد می‌کند، اما سطح نشانگر تومور شما افزایش پیدا نکند.

نحوه انجام تومور مارکر

یکی از اعضای تیم مراقبت سلامت شما از خون یا ادرار شما نمونه می‌گیرد. این نمونه برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. برخی از آزمایش‌ها باید بیش از یک بار انجام شوند، زیرا سطح نشانگرهای تومور می‌تواند مرتبا تغییر کند.

برای تشخیص سرطان و بررسی درمان نیز به آزمایش‌های دیگری احتیاج خواهید داشت. علت این امر این است که نتایج نشانگر تومور دارای محدودیت‌هایی است (به بالا مراجعه کنید) و گاهی نیز اشتباه هستند. این نتایج ممکن است:

• نشان دهند که در بدن تومور وجود دارد یا اینکه تومور در حال رشد است در حالی که اینگونه نیست.
• نشان دهند که توموری وجود ندارد در حالی تومور وجود دارد. یا ممکن است نشان دهند که درمان به خوبی عمل می‌کند، در حالیکه جنین نیست.

هیچ آزمایشی بی‌نقص نیست، بنابراین احتمالا پزشکتان برای یافتن پاسخ چندین نوع آزمایش برایتان تجویز کند.

تومور مارکر ها و سرطان‌های خاص

پزشکان از آزمایش‌های نشانگر تومور مختلفی برای سرطان‌های مختلف استفاده می‌کنند. با این حال بسیاری از سرطان‌ها همچنان هیچ نشانگر توموری ندارند که بتواند روند درمان و مراقبت را هدایت کند.

از تیم مراقبت سلامت خود بپرسید که آیا آزمایش نشانگر تومور را انجام خواهید داد یا خیر.

سوالاتی که می‌توانید از تیم درمان بپرسید

ممکن است بخواهید این سوالات را از تیم مراقبت سلامت خود بپرسید.

• به نظر شما من به آزمایش‌های نشانگر تومور (تومور مارکر) نیاز دارم؟ کدام آزمایش، و چرا؟
• آیا قبلا هم نشانگرهای تومور مرا بررسی کرده‌اید ؟ کدانم نشانگرها را؟
• این آزمایش‌ها چگونه انجام می‌شوند؟ چند وقت یکبار باید آنها را انجام دهم؟
• چه کسی می‌تواند نتایج آزمایش را برای من توضیح دهد؟
• اگر سطح نشانگر تومور من غیرطبیعی باشد، این به چه معناست؟ این نتیجه چه تاثیری روی برنامه درمانی من خواهد داشت؟
• آیا بعد از اتمام درمان سرطان هم به آزمایش نشانگر تومور نیاز دارم؟
• از کجا می‌توانم در مورد نشانگرهای تومور و این آزمایش‌ها بیشتر اطلاعات کسب کنم؟

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید