اسکن هسته‌ای استخوان یک روش تصویربرداری برای بررسی استخوان‌ها است. این آزمایش معمولا به صورت اسکن استخوان «کل بدن» انجام می‌شود و در هر آن از تمام استخوان‌های بدن تصویربرداری می‌شوند. این روش در شناسایی علت درد استخوانی کمک‌کننده است و همچنین در تشخیص بیماری‌های استخوانی زیادی به کار می‌رود. یکی از کاربردهای اسکن هسته‌ای استخوان، یافتن سرطانی است که در استخوان شروع شده است (سرطان اولیه استخوان) یا به استخوان پخش شده است (متاستاز به استخوان). به این روش در انگلیسی، bone scan گفته می‌شود.

در این صفحه به کاربردهای اسکن استخوان، نحوه عملکرد، روش انجام، تفسیر و نکات مهم دیگر می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

اسکن هسته‌ای استخوان چیست؟

اسکن هسته‌ای استخوان (Bone Nuclear Scan) یک روش تصویربرداری پزشکی است که برای تشخیص مشکلات در استخوان‌ها و بافت‌های مرتبط با آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، یک ماده ردیابی (رادیوایزوتوپ) که به استخوان‌ها جذب می‌شود، به بیمار تزریق می‌شود. سپس دستگاهی به نام دستگاه اسکنر هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد تا تصاویری از جذب ماده ردیابی توسط استخوان‌ها را تولید کند. این روش به منظور تشخیص مشکلات مختلف استفاده می‌شود، از جمله: شکستگی استخوان، التهاب‌های استخوان، تشخیص تومورهای استخوانی و ارزیابی فعالیت استخوانی. با تصاویری که از اسکن هسته‌ای استخوان به دست می‌آید، پزشک می‌تواند به تشخیص و درمان بهتری از مشکلات استخوانی بپردازد.

چه کسی اسکن استخوان را انجام می‌دهد؟

یک تکنولوژیست پزشکی هسته‌ای آموزش‌دیده و دارای گواهی معتبر این آزمایش را انجام می‌دهد. یک متخصص رادیولوژی (رادیولوژیست) یا یک متخصص پزشکی هسته‌ای بر کار تکنولوژیست نظارت دارند. پزشک متخصص هسته‌ای پزشکی است که برای تشخیص و درمان بیماری از ردیاب‌ها استفاده می‌کند. رادیولوژیست پزشکی است که از آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص بیماری استفاده می‌کند. یکی از این پزشکان اسکن شما را قرائت می‌کند و معنی آن را می‌گوید.

در مکان‌های زیر می‌توانید اسکن استخوان انجام دهید:

• بخش رادیولوژی یا پزشکی هسته‌ای بیمارستان
• یک مرکز تصویربرداری سرپایی

آماده شدن برای اسکن هسته‌ای استخوان

هنگامی که برای bone scan برنامه‌ریزی می‌کنید، کارکنان بیمارستان یا کارکنان مرکز تصویربرداری نحوه آماده شدن را برایتان توضیح خواهند داد. معمولا قبل از اسکن استخوان نیاز به آمادگی خاصی ندارید، اما محلی که قرار است این آزمایش را برایتان انجام دهد باید این امر را تایید کند. اگر در دستورالعمل‌ها موردی برایتان مبهم است، با  تیم پزشکی صحبت کنید. چند مورد از ابهامات احتمالی بیمار قبل از انجام اسکن استخوان عبارتند از :

• تغذیه
• مصرف داروها
• تاثیر سابقه پزشکی شخصی
• انتخاب پوشاک
• هزینه آزمایش و …

 در ادامه به بررسی این موارد پرداخته‌ایم.

چه باید بخورید

معمولا قبل از انجام آزمایش می‌توانید مانند همیشه غذا بخورید و بنوشید.

مصرف داروها

در خصوص تمام داروهای مصرفی خود، از جمله داروهای بدون نسخه (OTC) و مکمل‌ها، به تیم پزشکی خود اطلاع دهید. داروهای حاوی باریم یا بیسموت می‌توانند روی نتایج آزمایش اثر بگذارند. ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از اسکن از این داروها استفاده نکنید.

سابقه پزشکی شخصی

در صورتی که حساسیت دارویی یا بیماری خاصی دارید به کارکنان اطلاع دهید. زنان شیرده یا باردار باید این موضوع را به تیم پزشکی خود اطلاع دهند.

چه بپوشید

قبل از آزمایش، باید اجسام فلزی مانند جواهرات خود را در بیاورید. همچنین ممکن است لازم باشد لباس خود را عوض کنید و گان بیمارستانی بپوشید.

بیمه، هزینه و رضایت

اگر نگران هزینه‌های اسکن هسته‌ای استخوان هستید، قبل از انجام اسکن با کارگزار بیمه خود تماس بگیرید. بپرسید آیا این آزمایش تحت پوشش است و در صورت لزوم چه میزان از هزینه را باید شما پرداخت کنید.

وقتی برای انجام اسکن مراجعه می‌کنید، کارکنان مرکز یا بیمارستان از شما می‌خواهند یک فرم رضایت‌نامه آگاهانه امضا کنید. این فرم اظهار می‌کند که شما مزایا و خطرات این اقدام را می‌دانید و با انجام آزمایش موافق هستید. اگر نگران چیزی هستید قبل از آزمایش با پزشک خود صحبت کنید.

مراحل انجام اسکن هسته‌ای استخوان

انجام اسکن استخوان شامل مراحل مختلفی است که در ادامه توضیح داده شده‌اند. این مراحل عبارتند از:

1. قبل از اسکن استخوان
2. هنگام اسکن استخوان
3. بعد از اسکن استخوان

در ادامه به بررسی این مراحل پرداخته‌ایم.

قبل از اسکن استخوان

شما معمولاً قبل از اسکن استخوان نیازی به محدود کردن رژیم غذایی یا فعالیت‌های خود ندارید. اگر داروی حاوی بیسموت مانند پپتو بیسمول مصرف کرده‌اید یا در چهار روز گذشته تصویربرداری اشعه ایکس با استفاده از ماده کنتراست باریم را انجام داده‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید. باریم و بیسموت می‌توانند در نتایج اسکن هسته‌ای استخوان اختلال ایجاد کنند.

در حین اسکن استخوان

تکنولوژیست ابتدا ردیاب را از طریق وریدی در بازو به بدن شما تزریق می‌کند. این تزریق ممکن است کمی سوزش داشته باشد. اما حرکت ردیاب را در بدن خود احساس نمی‌کنید. ۱ الی ۴ ساعت طول می‌کشد تا استخوان‌های شما ردیاب را جذب کنند.

در حین انتظار، چند لیوان آب می‌نوشید. با تکرر ادرار، مواد رادیواکتیوی که در استخوان‌های شما جمع نشده‌اند دفع می‌شوند. با توجه به میزان رادیواکتیویته موجود در بدن شما، بودن در کنار شما برای دیگران بی‌خطر است. میزان آن کمتر از رادیواکتیویته یک عکس معمولی با اشعه ایکس (گرافی ساده) است.

در مرحله بعد باید به پشت روی میز معاینه دراز بکشید. تکنولوژیست یک دوربین اسکن بزرگ بالای بدن شما قرار می‌دهد. باید بی‌حرکت بمانید تا تصاویر تار نشوند. دوربین در حین اسکن به آرامی در اطراف بدن شما حرکت می‌کند. این دوربین از ردیاب موجود در استخوان‌های شما عکس می‌گیرد. ممکن است تکنولوژیست از شما بخواهد هنگام اسکن موقعیت خود را تغییر دهید. تغییر موقعیت به تصویربرداری از زوایای مختلف کمک می‌کند.

اسکن کل استخوان‌های بدن حدود ۱ ساعت طول می‌کشد. این اسکن دردناک نیست. هرچند ممکن است از اینکه مدت طولانی در یک موقعیت بمانید احساس ناراحتی کنید.

بعد از اسکن استخوان

بعد از انجام این اسکن می‌توانید فعالیت‌های عادی انجام دهید. این امر شامل رانندگی هم می‌شود. نباید به علت ردیاب یا آزمایش هیچ عارضه جانبی احساس کنید. ممکن است پزشک از شما بخواهد طی ۱ الی ۲ روز بعد از آزمایش آب زیادی بنوشید. با این کار ردیاب باقیمانده در بدن شما خارج می‌شود. معمولا همه مواد رادیواکتیو پس از ۲ روز دفع می‌شوند. در صورتی که در اطراف محل تزریق در بازوی خود احساس درد، قرمزی یا تورم داشتید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.

تفسیر جواب اسکن هسته‌ای استخوان

یک اسکن طبیعی استخوان نشان می دهد که رادیواکتیو به طور یکنواخت در بین استخوان‌ها پخش شده است و هیچ ناحیه‌ای ردیاب خیلی کم یا زیاد ندارد. اسکن استخوان غیرطبیعی نقاط مشکی یا نقاط سفید را نشان می‌دهد. در ادامه به بررسی مفهوم نقاط سفید و سیاه در اسکن هسته‌ای استخوان پرداخته‌ایم.

نقاط سیاه در اسکن استخوان

نقاط سیاه در اسکن استخوان نواحی استخوانی هستند که ماده ردیاب در آنجا جمع شده است. لکه‌های مشکی می‌تواند ناشی از سرطان استخوان، آرتریت، عفونت استخوان یا بیماری استخوانی باشد.

نقاط سفید در اسکن استخوان

نقاط سفید در اسکن استخوان قسمت‌هایی از استخوان هستند که هیچ ردیابی در آنها وجود ندارد. لکه سفید می‌تواند ناشی از نوع خاصی از سرطان، مانند مولتیپل میلوما، یا کمبود خون رسانی به استخوان باشد.

هرگز خودتان اقدام به تفسیر اسکن استخوان نکنید. بعضی از جذب‌ها در بدن طبیعی است و بعضی دیگر در نتیجه التهاب و عللی غیر از سرطان ایجاد می‌شوند. بنابراین همه نقاط سیاه در اسکن استخوان به معنای متاستاز استخوانی نیست

عوارض اسکن هسته‌ای استخوان چیست؟

اسکن استخوان به طور کلی روشی ایمن و قابل تحمل است. با این حال، ممکن است عوارض جانبی یا ملاحظاتی داشته باشد، به خصوص در مواردی که تزریق ماده رادیواکتیو انجام می‌شود. در زیر برخی از عوارض جانبی و نکات مورد توجه در ارتباط با اسکن استخوان هسته‌ای ذکر شده‌ است:

• واکنش‌های آلرژیک
• ناراحتی یا درد در محل تزریق
• تابش ناشی از رادیواکتیو
• خطر برای زنان باردار یا شیرده
• عملکرد کلیه
• راحت نبودن در زمان تصویربرداری
• تداخل با داروها
• ترس از فضای تنگ (در تصویربرداری MRI)

در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم.

واکنش‌های آلرژیک

به طور نادر، برخی افراد ممکن است به ماده رادیواکتیوی که تزریق می‌شود، واکنش‌های آلرژیک نشان دهند. علائم ممکن است شامل خارش، ضایعات پوستی، تورم، دشواری در تنفس یا حتی واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) باشد.

ناراحتی یا درد در محل تزریق

هنگامی که ماده رادیواکتیو تزریق می‌شود، ممکن است ناراحتی یا دردی اندک در محل تزریق ایجاد شود. این ناراحتی معمولاً موقتی است و به تدریج برطرف می‌شود.

تابش ناشی از رادیواکتیو

ماده رادیواکتیو مورد استفاده در اسکن هسته‌ای استخوان، تابشی را تولید می‌کند، اما مقدار آن به طور کلی ایمن و کم محسوب می‌شود. این تابش معمولاً مشابه یا حتی کمتر از تابش معمولی تصویربرداری پزشکی مانند دستگاه‌های اشعه ایکس است.

خطر برای زنان باردار یا شیرده

اگر باردار هستید یا شیردهی می‌کنید، بهتر است که قبل از انجام اسکن، به پزشک خود اطلاع دهید. ماده رادیواکتیو مورد استفاده ممکن است بر تشکیل جنین تاثیر گذارباشد و یا از طریق شیر به نوزاد منتقل شود.

عملکرد کلیه

در برخی موارد، ماده رادیواکتیو از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. اگر عملکرد کلیه‌های شما نقص دارد، ممکن است ماده رادیواکتیو در بدن باقی بماند و تابش بیشتری ایجاد کند. پزشک شما این مسئله را در تعیین اینکه آیا اسکن استخوان مناسب است یا خیر، در نظر خواهد گرفت.

راحت نبودن حین تصویربرداری

 در زمان تصویربرداری اسکن هسته‌ای استخوان، شما باید بر روی تخت تصویربرداری دراز بکشید و ثابت بمانید. برای برخی افراد ممکن است این وضعیت راحت نباشد، به ویژه اگر مشکلات حرکتی دارند.

تداخل با داروها

بهتر است که پزشک خود را در مورد هر دارویی که مصرف می‌کنید در جریان قرار دهید. زیرا ممکن است این داروها با ماده رادیواکتیو تداخل داشته باشند یا بتوانند نتایج اسکن را تحت تأثیر قرار دهند.

سوالاتی که باید از تیم مراقبت سلامت خود بپرسید

قبل از انجام اسکن استخوان می‌توانید این سوالات را بپرسید:

• چه کسی اسکن را انجام می‌دهد؟
• در طول اسکن استخوان چه اتفاقی می‌افتد؟
• اسکن چقدر طول می‌کشد؟ چقدر باید در بیمارستان یا مرکز بمانم؟
• bone scan چه خطرات و مزایایی دارد؟
• نتایج این اسکن استخوان چه چیزهایی را به شما نشان خواهند داد؟
• کی و چگونه از نتایج مطلع خواهم شد؟
• چه کسی نتایج را برایم توضیح می‌دهد؟
• اگر نتایج نشانه‌هایی از سرطان را نشان دهند، چه آزمایش‌های دیگری باید انجام دهم؟

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید