آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی مغز استخوان فرایندهای جمع‌آوری و بررسی نمونه‌هایی از مغز استخوان هستند. مغز استخوان یک بافت چربی اسفنجی است که در استخوان‌های بزرگ‌تر بدن یافت می‌شود. مغز استخوان دارای دو بخش جامد و مایع است. مغز استخوان نوع سلول‌های خونی زیر را می‌سازد:

• گلبول‌های قرمز که اکسیژن را به تمام بخش‌های بدن منتقل می‌کنند.
• گلبول‌های سفید که در مبارزه با عفونت و بیماری به بدن کمک می‌کنند.
• پلاکت‌ها که به انعقاد خون و کنترل خونریزی کمک می‌کنند.

گاهی پزشکان باید کیفیت عملکرد و روند تشکیل این سلول‌ها را بررسی کنند. بدین منظور ممکن است آن‌ها آسپیراسیون یا بیوپسی مغز استخوان را توصیه می‌کنند. با این دو روش می‌توان یک نمونه از مغز استخوان را جمع‌آوری کرد.

آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان به پزشکان کمک می‌کند در خصوص بیماری‌های زیر اطلاع کسب کنند:

• سرطان‌های خون، شامل لوسمی، لنفوم و میلوم مولتیپل
• تب با علت ناشناخته
• اختلالات سلول‌های بنیادی
• بیماری‌های ژنتیکی نادر

پزشکان همچنین می‌توانند از نتایج این عمل برای شناخت بهتر یک سرطان خون استفاده کنند، مثلا برای:

• تعیین ساب‌تایپ (زیر-نوع) آن
• تعیین استیج (مرحله) آن
• تعیین تاثیر درمان
• پایش هر گونه عارضه شیمی‌درمانی

آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان چیست؟

• آسپیراسیون مغز استخوان فرایندی است که طی آن از بخش مایع مغز استخوان نمونه‌برداری می‌شود.
• بیوپسی مغز استخوان یک بیوپسی است که در آن یک تکه کوچک و جامد از مغز استخوان برداشته می‌شود.

در هر دو روش، معمولا از لگن نمونه گرفته می‌شود. پزشکان اغلب این ۲ فرایند را همزمان انجام می‌دهند.پزشکان مجموع این دو روش را «بررسی مغز استخوان» می‌نامند. پزشک تشخیص می‌دهد که آیا شما به یکی از این فرایندها یا هر دوی آنها احتیاج دارید.

به آسپیراسیون با سوزن نازک، FNA گفته می‌شود. بیوپسی هم به طور خلاصه به صورت B نوشته می‌شود. همچنین مخفف مغز استخوان (Bone Marrow)، BM می‌شود. بنابراین این فرایندها مجموعا به صورت BM FNA/B نوشته می‌شوند.

چه کسی ‌BM FNA/B را انجام می‌دهد؟ چه کسی نمونه را آنالیز می‌کند؟

یک آنکولوژیست یا یک هماتولوژیست یا یک پزشک دیگر یا یک تکنسین که به صورت اختصاصی آموزش دیده است، آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان را انجام می‌دهند.

پزشکی که در زمینه تفسیر آزمایش‌های آزمایشگاهی تخصص دارد، سلول‌های جمع‌آوری شده از مغز استخوان را زیر میکروسکوپ مشاهده می‌کند. به این پزشک پاتولوژیست (آسیب‌شناس) می‌گویند. سپس پاتولوژیست نتایج را در قالب گزارش پاتولوژی به پزشک ارائه می‌دهد.

سیر انجام FNA/B مغز استخوان

آماده شدن برای آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان

هنگامی که برای انجام این آزمایش برنامه‌ریزی می‌کنید، توضیحات دقیق و مفصلی نیز در خصوص نحوه آماده شدن برای این آزمایش دریافت خواهید کرد.

چه بخورید: معمولا قبل از آزمایش می‌توانید مانند همیشه غذا بخورید یا بنوشید. خودتان از قبل در این خصوص از تیم پزشکی‌تان سوال بپرسید تا از این بابت مطمئن شوید.

موضوعاتی که باید درباره آنها با تیم مراقبت سلامت خود صحبت کنید: ممکن است قبل از عمل نتوانید داروهای خاصی مانند داروهای رقیق‌کننده خون را مصرف کنید. در مورد تمام داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید به تیم پزشکی خود اطلاع دهید. از تیم مراقبت سلامت بپرسید که آیا باید این داروها را در روز عمل مصرف کنید یا خیر. باید هر گونه نگرانی خود در خصوص این آزمایش را نیز مطرح کنید.

بیمه و هزینه: قبل از ملاقات، با کارگزار بیمه خود تماس بگیرید. پرس و جو کنید که بیمه چه میزان از هزینه این آزمایش را پوشش می‌دهد و بپرسید که شما چقدر باید بپردازید.

رضایت آگاهانه: قبل از انجام آزمایش از شما می‌خواهند فرم رضایتنامه را امضا کنید. این فرم بیان می‌کند که شما فواید و خطرات این روش را درک کرده‌اید. این فرم همچنین بیان می‌کند که شما با انجام این آزمایش موافق هستید. قبل از امضای فرم در مورد هر گونه نگرانی خود را با پزشک صحبت کنید.

در حین آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان

این فرایند در کجا انجام می‌شود؟ متخصصان، آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان را در بیمارستان، کلینیک یا مطب خود انجام می‌دهند.

چقدر طول می‌کشد؟ اگر این دو روش با هم انجام شوند، معمولا حدود 30 دقیقه به طول می‌انجامد.

در طول این فرایندها چه اتفاقاتی می‌افتد؟

برای بی‌دردی، بی‌حسی موضعی دریافت خواهید کرد. همچنین ممکن است قبل از عمل دارویی به شما بدهند که به آرام‌سازی شما کمک کند. اگر قبلا نسبت به داروی بی‌حسی واکنش آلرژیک داشته‌اید یا اگر عصبی هستید به تیم پزشکی خود اطلاع دهید.

ممکن است پزشک علاوه بر بی‌حسی موضعی، آرام‌بخشی آگاهانه را نیز پیشنهاد دهد. در این روش از مسکن و آرام‌بخش استفاده می‌شود. در آرامش‌بخشی آگاهانه بیدار خواهید بود اما هیچ دردی احساس نخواهید کرد. همچنین خاطره کمی نیز از روند انجام این عملیات خواهید داشت. اکثر فراد برای انجام آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان فقط بی‌حسی موضعی دریافت می‌کنند.

اگر محل اجرای نمونه‌گیری، استخوان لگن شما باشد، باید روی شکم یا پهلو دراز بکشید. طی انجام این عمل روی میز معاینه یا تخت بیمارستان دراز می‌کشید. پزشک متخصص پوست اطراف استخوان را با محلول ضدعفونی‌کننده تمیز می‌کند. سپس متخصص با یک سوزن کوچک داروی بی‌حسی موضعی را از راه پوست تزریق می‌کند. دارو وارد بافت کنار استخوان می‌شود. کمی احساس سوزش خواهید کرد. سپس محل بی‌حس می‌شود.

اگر باید هر دو روش را انجام دهید، آسپیراسیون مغز استخوان در وهله اول قرار دارد. پزشک یک سوزن توخالی را وارد ناحیه بی‌حس می‌کند و به آرامی به درون استخوان فشار می‌دهد. پزشک در ادامه قسمت مرکزی سوزن توخالی را برمی‌دارد و سرنگ را به سوزن متصل می‌کند. سرنگ قسمت مایع مغز استخوان را بیرون می‌کشد. ممکن است برای چند ثانیه یک درد عمیق، خفیف و زجرآور مانند دندان درد احساس کنید. فشار دادن یک بالش یا دست یک فرد دیگر ممکن است به شما کمک کند. پس از خروج سوزن، این درد برطرف می‌شود.

برای بیوپسی مغز استخوان نیز پزشک متخصص یک سوزن بزرگ‌تر وارد همان ناحیه می‌کند. آنها سوزن را وارد استخوان می‌کنند و آن را می‌چرخانند تا نمونه‌ای از بافت را بردارند. ممکن است در حین حرکت سوزن در داخل استخوان احساس درد و فشار کنید. سپس پزشک متخصص کل سوزن را خارج می‌کند. آنها در مرحله بعد برای جلوگیری از خونریزی یک بانداژ روی ناحیه قرار می‌دهند.

بعد از آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان

اگر آسپیراسیون یا بیوپسی مغز استخوان شما در مطب انجام شود، مدت کمی بعد از اتمام آن می‌توانید به خانه بروید. اما در صورت مصرف آرام‌بخش، ابتدا باید حدود ۲۰ دقیقه دراز بکشید. تا بدین ترتیب آثار دارو از بین برود. بعد از آرام‌بخش نیاز دارید کسی شما را به خانه ببرد. باید قبل از انجام آزمایش کارهای مربوط به رفت و آمد را هماهنگ کنید.

پس از بازگشت به خانه چه انتظاراتی باید داشته باشم؟

در خانه اطراف بانداژ را تمیز و خشک نگه دارید. از پزشک خود بپرسید که کی می‌توانید بانداژ را بردارید. تا قبل از برداشتن بانداژ حمام نروید. به احتمال زیاد مقداری خون روی پانسمان خواهید دید. این امر طبیعی است. سپس می‌توانید زخم خود را بانداژ کنید تا کاملا بهبود یابد.

ممکن است در محل ورود سوزن احساس ناراحتی داشته باشید. این حالت که به ویژه هنگام خم شدن ایجاد می‌شود، ممکن است تا چند روز طول بکشد. برخی افراد نیز ممکن است در قسمت تحتانی پشت پای خود احساس درد کنند. کبودی خفیف نیز امری طبیعی است و ممکن است چند روز پس از عمل بروز کند.

در صورت مشاهد هر یک از این مشکلات بعد از این فرایند به پزشک خود اطلاع دهید:

• تب ۳۸.۳ درجه سانتیگراد یا بالاتر
• خونریزی‌ای که راحت بند نمی‌آید
• ترشحات غیرمعمول یا درد شدید در محل ورود سوزن
• هرگونه علائم یا نشانه‌های دیگر حاکی از عفونت

سوالاتی که باید از تیم پزشکی خود بپرسید

قبل از انجام آسپیراسیون یا بیوپسی مغز استخوان، این سوالات را می‌توانید بپرسید:

• چه کسی این فرایند را انجام می‌دهد؟
• در طول فرایند چه اتفاقی می‌افتد؟
• چقدر طول می‌کشد؟
• انجام این فرایند چه خطرات و مزایایی دارد؟
• در طول فرایند بیدار هستم یا خواب؟
• آیا در طول فرایند احساس درد می‌کنم؟ اگر چنین است، تا چه مدت؟ چه چیزی می‌تواند این درد را کاهش دهد؟
• آیا در روز اجرای این عملیات می‌توانم داروهای همیشگی خود را مصرف کنم؟
• آیا بعد از این فرایند باید از انجام هرگونه فعالیتی اجتناب کنم؟
• آیا می‌توانید نحوه مراقبت از زخم را به من بگویید؟
• کی از نتایج مطلع خواهم شد؟
• چه کسی نتایج را برایم تفسیر می‌کند؟ اگر نتایج حاکی از ابتلا به سرطان باشند، آیا به آزمایش‌های بیشتری نیاز دارم؟

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید