پرتو درمانی سرطان پروستات یکی از درمان‌های اصلی و مهم این سرطان است. در پرتو درمانی از پرتوهای پر انرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.  پزشک شما ممکن است به جای عبارت پرتودرمانی از عبارت «رادیوتراپی» استفاده کند.در این صفحه درباره انواع پرتو درمانی سرطان پروستات، نحوه انجام درمان و طول مدت درمان، آمادگی قبل درمان و عوارض بعد از درمان توضیح می‌دهیم. اگر بخشی را درست متوجه نشدید، در بخش دیدگاه‌های انتهای صفحه سوال خود را بپرسید.

پرتودرمانی سرطان پروستات چیست؟

پرتودرمانی سرطان پروستات به معنای از بین بردن سلول‌های سرطان پروستات با استفاده از اشعه‌های پرانرژی است. این روش درمانی یکی از گزینه‌های اصلی درمان در سرطان پروستات است. تاثیر این روش می‌تواند به اندازه جراحی و حتی در مواردی بهتر از آن باشد.

در این روش، پرتوها با دقت بالا به سمت پروستات تابانده می‌شوند تا سلول‌های سرطانی موجود در آن از بین بروند. در صورت پیشرفته‌تر بودن سرطان، ممکن است به غدد لنفاوی لگن نیز اشعه داده شود، چون سلول‌های سرطانی ممکن است در آن‌ها نیز وجود داشته باشند.

بسته به مرحله بیماری و سایر شرایط، از پرتو درمانی سرطان پروستات می‌توان به تنهایی یا در ترکیب با روش‌های درمانی دیگر مانند جراحی و هورمون‌تراپی استفاده کرد.

دو نوع اصلی پرتو درمانی سرطان پروستات عبارتند از «رادیوتراپی خارجی» و «براکی‌تراپی» که پزشک بسته به مرحله بیماری و شرایط بیمار از یکی یا هر دوی آن‌ها استفاده می‌کند.

آیا پرتو درمانی سرطان پروستات موثر است؟

رادیوتراپی سرطان پروستات یک روش بسیار موثر برای درمان سرطان پروستات است و در بسیاری از موارد نتایج مساوی یا بهتر از جراحی دارد. درصد موفقیت پرتو درمانی پروستات بالا است و بیماری در اکثر موارد کنترل می‌شود. پیشرفت‌های تکنولوژیک در سال‌های اخیر موجب کاهش عوارض درمان ناشی از این روش شده است.

کاربرد پرتودرمانی سرطان پروستات

پرتودرمانی در بسیاری از شرایط در سرطان پروستات کاربرد دارد. از جمله؛

• مهمترین کاربرد آن در افرادی است که سرطان پروستاتشان محدود به پروستات است یا حداکثر به غدد لنفاوی لگن گسترش پیدا کرده است. در این شرایط می‌توان رادیوتراپی را به عنوان درمان اصلی یا به عنوان درمان کمکی بعد از جراحی انجام داد.
• افرادی که تومورشان بعد از جراحی عود می‌کند نیز از پرتو درمانی سود می‌برند.
• همچنین نشان داده شده در افرادی که تومورشان از همان ابتدا پخش شده (متاستاز) اما وسعت متاستاز زیاد نیست، رادیوتراپی پروستات می‌تواند موجب افزایش طول عمر فرد شود.

رادیوتراپی پروستات را در چه زمانی باید انجام دهم؟

طبق توضیح بالا، پرتو درمانی پروستات را در تومورهای پخش‌ نشده می‌توان در چند دوره زمانی انجام داد:

• از همان ابتدا و به عنوان درمان اصلی
• با فاصله کم بعد از جراحی به عنوان درمان کمکی
• بعد از عود تومور پس از جراحی

درمان در حالت اول معمولا کمترین عوارض را دارد.

انواع پرتو درمانی سرطان پروستات

در سرطان پروستات، دو نوع رادیوتراپی کاربرد دارد:

• رادیوتراپی خارجی: در آن اشعه از خارج بدن به تومور تابیده می‌شود
• رادیوتراپی داخلی: به نام «بِراکی‌تراپین معروف است و در آن اشعه از داخل بدن به تومور تابیده می‌شود

هر کدام از این دو نوع نیز تکنیک‌ها و انواعی دارند که در ادامه به اختصار توضیح داده خواهد شد.

ناحیه درمانی در پرتودرمانی

در براکی تراپی (رادیوتراپی داخلی) اشعه فقط به خود پروستات داده می‌شود و سلول‌های بدخیم موجود در آن از بین می‌روند. در پرتو درمانی خارجی می‌توان علاوه بر پروستات، غدد لنفی لگن را نیز درمان کرد. بنابراین برای تومورهایی که کمی پیشرفته‌تر هستند باید از آن استفاده کرد.

تعداد جلسات درمان رادیوتراپی سرطان پروستات

در پرتودرمانی خارجی درمان به صورت روزانه و پنج روز در هفته (معمولا شنبه تا چهارشنبه) است. تعداد جلسات پرتو درمانی خارجی به طور مرسوم حدود ۳۵ جلسه است. بنابراین طول زمان کل پرتو درمانی سرطان پروستات نزدیک به دو ماه است. در صورتی که پزشک بخواهد فقط پروستات را درمان کند، می‌تواند پرتو درمانی خارجی سرطان پروستات را فشرده کند و تعداد جلسات را کم کند و تا ۲۰ جلسه رساند. در براکی تراپی پروستات، درمان در یک تا چهار جلسه انجام می‌شود.

انواع پرتو درمانی خارجی سرطان پروستات

همان‌طور که گفتیم در «پرتو درمانی خارجی» اشعه از بیرون بدن به سمت تومور تابانده می‌شود. این روش معمولا با دستگاه‌های بزرگی انجام می‌شود. بیمار معمولا روی تختی دراز می‌کشد و سر دستگاه دور سر بیمار می‌چرخد. در ادامه به رایج‌ترین تکنیک‌های مورد استفاده در پرتو درمانی خارجی سرطان پروستات پرداخته‌ایم.

پرتو درمانی سه بُعدی

روش سه بعدی یا 3D  رایج‌ترین روش پرتو درمانی سرطان پروستات در ایران است. در این روش، با استفاده از سی‌تی اسکن تومور در تمام جهات بررسی شده و زوایا و شکل میدان تابشی با استفاده از کامپیوتر مشخص می‌شود.

پرتو درمانی با شدت تعدیل شده (IMRT) در سرطان پروستات

 IMRT نوعی پرتو درمانی پیشرفته است که در آن می‌توان با دقت بالاتری دوز رسیده به هر نقطه را تنظیم کرد. در واقع در این روش دوز داده شده با منطقه تومور انطباق بیشتری دارد. بنابراین، دوز رسیده به بافت‌های سالم اطراف کاهش می‌یابد. همچنین می‌توان دوز متفاوتی به بخش‌های مختلف تومور داد.

IMRT  عوارض کمتری نسبت به درمان مرسوم سه‌بعدی دارد و دوز بالاتری را می‌توان با آن داد. بنابراین در صورت دسترسی به آن، انجام IMRT پروستات مخصوصا در شرایط زیر پیشنهاد می‌شود:

• در صورت نیاز به درمان غدد لنفاوی لگنی
• در صورت انجام پرتو درمانی فشرده (هایپوفراکشن)

پرتو درمانی با هدایت تصویر (IGRT)‌ چیست؟

IGRT  به معنای استفاده از تصویربرداری‌های منظم برای شناسایی موقعیت پروستات قبل از جلسات درمانی است. در صورتی که مکان فعلی پروستات با مکان آن در سی‌تی اولیه متفاوت باشد، پزشک تغییرات کوچکی در میدان درمانی می‌دهد. این کار موجب افزایش دقت درمان و کاهش عوارض می‌شود. انجام IGRT برای تکنیک ضروری است، و بدون آن IMRT ممکن است بیشتر ضرر داشته باشد تا سود.

VMAT  چیست؟

VMAT  نوعی از تکنیک IMRT در پرتو درمانی سرطان پروستات است. در این روش درمان در حین چرخش و حرکت دستگاه داده می‌شود، بنابراین مدت زمان درمان کاهش می‌یابد. بنابراین این روش برای بیمار راحت‌تر است، هرچند تاثیر آن تفاوتی با IMRT مرسوم ندارد. مدت هر جلسه درمان با VMAT باید در حد ۳-۲ دقیقه باشد. اگر مرکزی ادعا می‌کند که از تکنیک VMAT استفاده می‌کند، باید زمان تابش اشعه کوتاه باشد؛ بنابراین اگر مرکزی تبلیغ تنها دستگاه‌های خاصی می‌توانند تکنیک VMAT را اجرا کنند، از جمله دستگاه Truebeam شرکت واریان و دستگاه Versa HD شرکت اِلِکتا. دستگاه‌های شرکت زیمنس امکان VMAT واقعی ندارند.

درمان استریوتاکتیک (SBRT) پروستات

پرتو درمانی استریوتاکتیک برای درمان نواحی کوچک با دقت بسیار بالا استفاده می‌شود. بنابراین اگر ناحیه درمان محدود به پروستات باشد (و نه غدد لنفاوی لگن) می‌توان از این روش استفاده کرد. این روش از جدیدترین روش‌های پرتودرمانی پروستات در کل دنیا است. با این روش درمان را می‌توان در چند روز به اتمام رساند.

پروتون درمانی سرطان پروستات

پروتون درمانی نوعی پرتو درمانی خارجی است که به جای اشعه ایکس از ذرات پروتون استفاده می‌کند. این روش هنوز در ایران موجود نیست و تحقیقات فعلی نشان نداده است که بیش از پرتودرمانی سنتی برای مردان مبتلا به سرطان پروستات سودمند باشد.

رادیوتراپی هایپوفراکشن سرطان پروستات چیست؟

ممکن است بشنوید که پزشکتان از عبارت رادیوتراپی هایپو فرکشن (Hypofractionated) استفاده می‌کند. این واژه همان پرتو درمانی فشرده است. «فراکشن» کسری از دوز کلی است که در هر جلسه درمانی داده می‌شود. «هایپو» به معنی «کمتر از معمول» است. بنابراین هایپوفراکشن به معنی تقسیم دوز کلی به تعداد جلسات کمتر از معمول است.

عوارض کوتاه مدت در پرتو درمانی فشرده، کمی بیشتر از نوع مرسوم پرتو درمانی سرطان پروستات است. این عوارض ممکن است شامل عوارض گوارشی باشد. البته بر اساس تحقیقات اخیر، عوارض بلند مدت در پرتو درمانی فشرده بیشتر نیست. برای انجام رادیوتراپی فشرده، معمولا از تکنیک IMRT یا SBRT استفاده می‌شود.

انواع براکی تراپی پروستات

براکی تراپی یا پرتودرمانی داخلی، به معنای قرار دادن منابع اشعه مستقیما درون پروستات است. یعنی به جای آنکه اشعه از بیرون به پروستات تابیده شود، از درون آن تابیده می‌شود! این منابع اشعه که «دانه» نامیده می‌شوند، تابش را دقیقا به اطراف ناحیه‌ای که هستند می‌دهند. دو نوع دانه براکی‌تراپی برای پروستات وجود دارد:

دانه‌های با شدت دوز بالا  (HDR)

در براکی‌تراپی HDR، دانه‌ها برای مدت کوتاهی در پروستات باقی می‌مانند. این زمان معمولا کمتر از ۳۰ دقیقه است، اما ممکن است به بیش از یک جلسه درمان نیاز شود.

دانه‌های با شدت دوز پایین  (LDR)

در براکی‌تراپی LDR، دانه‌ها بطور دائمی در پروستات رها می‌شوند و معمولا تا ۱ سال بعد کار می‌کنند. مدت زمان فعالیت آن‌ها به منبع تابش (نوع دانه) بستگی دارد.

رادیوتراپی تسکینی سرطان پروستات

پرتو درمانی سرطان پروستات می‌تواند با هدف تسکین و کاهش علائم انجام شود. در این حالت ناحیه دردناک استخوانی تحت درمان قرار می‌گیرد و تعداد جلسات درمان نیز کمتر است (معمولا حدود ۱۰ جلسه).

عوارض جانبی پرتو درمانی سرطان پروستات

پرتو درمانی ممکن است در طول درمان عوارض جانبی ایجاد کند. مثلا فوریت ادرار یا تکرر آن، مشکلات عملکرد جنسی، مشکلات عملکرد روده، از جمله اسهال، ناراحتی یا خونریزی مقعدی و خستگی. معمولاً پس از درمان این عوارض از بین می‌روند. برای کمک به ادامه عملکرد طبیعی جنسی، مردان می‌توانند دارو، پروتز آلت تناسلی یا آمپول دریافت کنند. برخی از عوارض جانبی پرتو درمانی ممکن است  تا سال‌ها پس از درمان ظاهر نشود، هر چند این موضوع شایع نیست.

بهترین روش پرتو درمانی سرطان پروستات چیست؟

بهترین روش رادیوتراپی کانسر پروستات بستگی به عوامل مختلفی از جمله مرحله بیماری و شرایط بیمار دارد. مثلا در می‌توان براکی تراپی را به تنهایی انجام داد، اما در سرطان پروستات پرخطر باید حتما پرتو درمانی خارجی بخشی از درمان باشد. در بین انواع پرتو درمانی خارجی، تکنیک جدیدتر IMRT موجب عوارض کمتری می‌شود؛ اما از طرفی، اگر این روش با دقت پایین انجام شود می‌تواند مشکلات بیشتری نسبت به روش معمول سه‌بعدی ایجاد کند. بنابراین انتخاب پزشک متبحر و بادقت بسیار مهم است.

برای مشاوره با دکتر فرازمند درباره پرتو درمانی سرطان پروستات می‌توانید از لینک مشاوره موجود در سایت استفاده کنید.

بهترین مرکز پرتو درمانی سرطان پروستات کجا است؟

همانطور که بالاتر گفته شد، تکنیک انجام پرتودرمانی سرطان پروستات یکی از موضوعات مهم در درمان است. با این وجود اگر درمان توسط پزشک متبحری انجام شود، تاثیر درمان تفاوت قابل توجهی در تکنیک‌های مختلف موجود ندارد. از طرف دیگر یک پزشک بی‌دقت ممکن است با پیشرفته‌ترین دستگاه نیز نتایج بدی بگیرد.

بنابراین انتخاب پزشک خوب مهم‌تر از انتخاب مرکز است. پزشک با وجدان خودش مرکز مناسب را به بیمار معرفی می‌کند و اگر امکانات مورد نیاز در مرکز وی وجود نداشته باشد بیمار را به مرکز دیگر ارجاع می‌دهد.

بهترین پزشک پرتو درمانی سرطان پروستات کیست؟

طبق توضیحاتی که در بالا داده شد، بهترین پزشک پرتو درمانی سرطان پروستات باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

• اطلاعات به‌روزی داشته باشد و مقالات جدید را مطالعه کند.
• وجدان کاری داشته باشد.
• به بیمار توضیحات کافی برای انتخاب بهترین روش درمان و بهترین مرکز درمان بدهد.
• به طور منظم در جلسات توموربورد و کنگره ها شرکت کند و به تبادل اطلاعات با سایر پزشکان بپردازد.

کلام آخر

پرتو درمانی یا رادیوتراپی روشی موثر و با درصد موفقیت بالا برای درمان سرطان پروستات است. در این روش از اشعه‌های پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. دو نوع کلی پرتو درمانی سرطان پروستات عبارتند از پرتو درمانی خارجی و داخلی. نوع خارجی به طور شایع‌تر استفاده می‌شود و شامل تکنیک‌هایی مانند IMRT و VMAT است. اگر سوالی در مورد رادیو تراپی سرطان پروستات دارید در بخش دیدگاه‌ها بپرسید.

منابع:

• cancer.org
• cancerresearchuk.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید