پرتو درمانی سرطان ریه یکی از روش‌های درمانی اصلی این سرطان است. در پرتودرمانی یا رادیوتراپی از اشعه‌های پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این روش درمانی در کنترل یا از بین بردن تومورها در نقاط خاصی از بدن بسیار مؤثر است.

در این صفحه درباره پرتو درمانی سرطان ریه، انواع آن و بهترین نوع آن برای شما، و عوارض درمان صحبت می‌کنیم. اگر جایی را درست متوجه نشدید می‌توانید در بخش دیدگاه‌ها در انتهای متن بپرسید.

آیا پرتو درمانی سرطان ریه موثر است؟

رادیوتراپی یک درمان موثر برای سرطان ریه است. این درمان کاربرد زیادی در سرطان ریه دارد و می‌تواند موجب افزایش طول عمر در بیماران شود.

بیشتر بخوانید: طول عمر بیماران سرطان ریه

آیا من نیاز به پرتو درمانی سرطان ریه دارم؟

پرتو درمانی سرطان ریه را می‌توان در در موارد زیر استفاده کرد:

• بیمارانی که سرطان ریه آن ها محدود به قفسه سینه است، اما نمی توان آن ها را با جراحی برطرف کرد
• در مواردی که تصور می‌کنیم سلول‌های تومور بعد از جراحی باقی مانده است
• در مواردی که سرطان ریه قابل جراحی نیست ولی با رادیوتراپی می‌توان تومور را کوچک و قابل جراحی کرد
• در موارد پیشرفته برای تسکین علائم

با استفاده از پیشرفته‌ترین فناوری‌های پرتو درمانی، می‌توان دوزهای قدرتمندی از اشعه را مستقیماً به تومور با دقت فوق العاده منتقل کرد. حفظ امنیت شما در طول پرتو درمانی به اندازه درمان سرطان شما مهم است.

پرتو درمانی سرطان ریه در چه زمانی انجام می‌شود؟

پرتو درمانی سرطان ریه را می‌توان در زمان‌های زیر به کار برد:

• بعد از جراحی سرطان ریه، برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده
• قبل از جراحی سرطان ریه، برای کوچک کردن تومور ریه جهت راحت‌تر کردن جراحی
• به عنوان درمان اصلی، مخصوصا اگر تومور ریه قابل جراحی نباشد
• برای تسکین علائم سرطان ریه پیشرفته

همچنین ممکن است در شرایطی مغز بیمار تحت رادیوتراپی قرار گیرد.

پرتو درمانی سرطان ریه چگونه انجام می‌شود؟

تعداد جلسات درمان و طول مدت رادیوتراپی سرطان ریه چقدر است؟

پرتو درمانی سرطان ریه به صورت روزانه و پنج روز در هفته انجام می‌شود (شنبه تا چهارشنبه).

تعداد جلسات پرتو درمانی خارجی به طور مرسوم بین ۲۵ تا ۳۵ جلسه است. بنابراین طول زمان کل پرتو درمانی سرطان ریه حدود ۱.۵ ماه است.

در صورتی که از تکنیک استریوتاکتیک استفاده شود، تعداد جلسات درمان بین ۱ تا ۵ جلسه خواهد بود.

در موارد تسکینی، تعداد جلسات حدود ۱۰ جلسه خواهد بود.

در هر جلسه درمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

در هر جلسه درمان، بیمار روی تخت درمان دراز می‌کشد و کارشناسان رادیوتراپی موقعیت بدن وی را تنظیم می‌کنند. ممکن است نیاز باشد بیمار دستهای خود را بالای سرش ببرد. بیمار باید تا حد امکان بی‌حرکت بماند. دستگاه دور بیمار می‌چرخد و از زوایای گوناگون اشعه می‌دهد. حین درمان، بیمار چیزی حس نخواهد کرد.

در زمان درمان، کارشناسان رادیوتراپی در اتاق حضور ندارند، اما از اتاق کنترل به کمک دوربین داخل را تحت نظر دارند. بنابراین نگران نباشید.

تصویربرداری برای پرتو درمانی سرطان ریه

تصویربرداری نقش مهمی در کمک به پزشکان در برنامه ریزی دقیق و ارائه مؤثر پرتودرمانی دارد. از آن جا که روش سنتی استفاده از سی تی اسکن برای هدف قرار دادن تومور می تواند گاهی به بافت طبیعی بدون سلول سرطانی آسیب برساند، تصویربرداری PET (پت اسکن) در فرایند برنامه ریزی درمان گنجانده شده است. فناوری پت به پزشکان این امکان را می دهد که دقیق‌تر و با خیال راحت بافت حاوی سلول‌های سرطانی را هدف قرار داده و از آسیب رساندن به بافت سالم جلوگیری کنند.

بیشتر بخوانید: پت اسکن چیست؟

شیمی درمانی همزمان

پرتو درمانی را می‌توان به تنهایی یا همزمان با شیمی درمان تجویز کرد. در این حالت، معمولا شیمی درمانی به صورت هفتگی یا هر سه هفته یک بار تجویز می‌شود. تجویز همزمان این دو، تاثیر درمان و نیز عوارض درمان را افزایش خواهد داد.

بیشتر بخوانید: شیمی درمانی سرطان ریه

انواع پرتو درمانی سرطان ریه

پرتودرمانی به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. از آن‌جایی که پرتو درمانی داخلی (براکی‌تراپی) نقش پررنگی در درمان سرطان ریه ندارد، در اینجا فقط در مورد پرتو درمانی خارجی صحبت می‌کنیم. در ادامه انواع تکنیک‌های پرتو درمانی خارجی سرطان ریه و مزایا و معایب آن‌ها را شرح می‌دهیم.

پرتو درمانی سه بعدی (3D)

پرتو درمانی سه بعدی یا 3D به معنای استفاده از سی‌تی اسکن و تصاویر سه بعدی برای مشخص کردن محل تومور و درمان آن است.

در این روش قبل از درمان از بیمار سی‌تی اسکن گرفته می‌شود. سپس پزشک محل تومور و مناطقی که باید درمان شود را روی تصاویر سی‌تی مشخص می‌کند و بر این اساس زوایای تاباندن اشعه تعیین می‌شود.

برای پرتو درمانی سرطان ریه که با هدف علاج (بهبود کامل) انجام می‌شود، این روش کمتر در دنیا کاربرد دارد. علت این موضوع، عارضه بیشتر درمان نسبت به تکنولوژی‌های جدیدتر و پیشرفته‌تر است. به عنوان مثال عارضه التهاب ریه (پنومونیت) شدید با این روش حدود ۸٪ است، اما با تکنیک IMRT به کمتر از نصف کاهش می‌یابد.

پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT)

در IMRT هم مانند درمان 3D از تصاویر سه‌بعدی استفاده می‌شود، اما در این روش شدت اشعه را در نقاط مختلف فیلد درمانی و در نتیجه در بدن می‌توان تنظیم و تعدیل کرد. این تکنیک نیازمند نرم‌افزاری کامپیوتری برای محاسبات پیچیده است. با استفاده از این روش می‌توان دوز رسیده به بافت‌های سالم را کم کرد.

این درمان نیاز به دقت بالای پزشک رادیوانکولوژیست و کادر درمان دارد. اگر این روش با دقت پایین انجام شود، از یک درمان 3D معمول ضعیف‌تر خواهد بود و احتمال عود را بالا می‌برد.

بیشتر بخوانید: درمان سرطان ریه

پرتو درمانی استریوتاکتیک

درمان استریوتاکتیک تومورهای کوچک را با دقت بسیار بالا درمان می‌کند. در این روش، تعداد جلسات درمانی بسیار کاهش می‌یابد و  دوز تشعشعی هر جلسه افزایش می‌یابد. در واقع درمان به صورت فشرده و در جلسات کمتر انجام می‌شود. برای انجام این درمان باید تومور نسبتا کوچک باشد. دو نوع پرتو درمانی استریوتاکتیک در سرطان ریه استفاده می‌شود:

درمان استریوتاکتیک متاستاز مغز

متاستاز مغزی محدود در سرطان ریه را می‌توان تحت جراحی یا رادیوتراپی قرار داد. در صورتی که اندازه متاستاز کوچک بود، بهتر است از تکنیک استریوتاکتیک استفاده شود.

درمان استریوتاکتیکی که برای مغز به کار می‌رود، SRS یا FSRT نام دارد. SRS مخفف عبارت «جراحی با اشعه استریوتاکتیک» است.

SRS را می‌توان با شتابدهنده‌های خطی مدرن، سایبرنایف یا گامانایف انجام داد.

درمان استریوتاکتیک تومور ریه

برای درمان استریوتاکتیک تومور ریه، مرکز درمانی باید قابلیت مدیریت حرکات تنفسی به روش tracking یا gating را داشته باشد. این دو روش برای خنثی سازی حرکات تنفسی حین درمان استفاده می‌شوند.

• در روش tracking، مکان تومور حین تنفس توسط دستگاه تعقیب می‌شود. در واقع با جابجایی تومور طی حرکات تنفسی، محل رسیدن اشعه هم جابجا می‌شود.
• در روش gating، هر زمانی که طی حرکات تنفسی، تومور در داخل فیلد اشعه قرار گرفت، درمان انجام می‌شود. با خروج تومور از فیلد درمانی، درمان قطع می‌شود.

درمان استریوتاکتیکی که برای خارج مغز به کار می‌رود، SBRT یا SABR نام دارد. SBRT مخفف عبارت «رادیوتراپی استریوتاکتیک بدن» است. این درمان در ریه بیشتر در سرطان‌های ریه غیر سلول کوچک (non-small cell) که کوچک و محدود به ریه هستند کاربرد دارد.

SBRT را می‌توان با دستگا‌ه‌های شتابدهنده خطی مدرن یا با سایبرنایف انجام داد. این درمان می‌تواند برای افرادی که قادر به انجام عمل جراحی نیستند مفید باشد. این درمان همچنین در ترکیب با شیمی درمانی، درمان های هدفمند یا ایمونوتراپی استفاده می شود.

همانطور که در تصویر زیر دیده می‌شود در روش SBRT صرفا به نواحی مورد نظر ما اشعه رسانده می‌شود و بافت سالم اشعه خیلی کمی دریافت می‌کند.

پروتون تراپی

برای برخی از موارد سرطان ریه، متخصصان سرطان می‌توانند از پروتون درمانی، نوعی پیشرفته از پرتودرمانی، برای تحویل دوزهای بالای تابش به تومورهایی که ممکن است در برابر اشکال معمولی مقاوم باشند، استفاده کنند و در عین حال قرار گرفتن در معرض بافت های سالم اطراف را به حداقل برسانند.این روش هنوز استفاده وسیعی در دنیا پیدا نکرده است و در ایران هم وجود ندارد.

بیشتر بخوانید: غربالگری سرطان ریه

پرتودرمانی تسکینی

در حالی که پرتودرمانی عموماً برای درمان سرطانی که به سایر قسمت های بدن متاستاز (گسترش) یافته است استفاده نمی شود، بسیاری از بیماران برای درمان علائم ناشی از متاستازها اشعه دریافت می‌کنند. هدف از این درمان ها بهبود کیفیت زندگی بیمارانی است که کاندید جراحی یا پرتو درمانی نیستند.

عوارض جانبی احتمالی پرتو درمانی سرطان ریه

هر بیمار به درمان اشعه، متفاوت پاسخ می دهد. به عنوان بخشی از فرآیند برنامه ریزی برای درمان شما، رادیوانکولوژیست آنچه را که می توانید انتظار داشته باشید، توضیح می دهد و راه هایی را برای جلوگیری یا کاهش ناراحتی های مرتبط توصیه می کند. تجربه شما تحت تأثیر عوامل متعدد منحصر به فردی قرار می گیرد، مانند محل و نوع تومور، دوز تابش، سلامت عمومی و سایر درمان هایی که ممکن است تحت درمان قرار بگیرید، مانند شیمی درمانی.

با توجه به این موارد، برخی از عوارض جانبی رایج پرتو درمانی سرطان ریه عبارتند از:

• ضعف و خستگی عمومی
• پوست خشک، قرمز، خارش دار یا پوسته پوسته
• تنگی نفس
• مشکلات بلع
• گلو درد
• سفتی شانه
• پنومونیت تابشی (سرفه، تب و احساس پری در قفسه سینه که می تواند چند هفته یا چند ماه پس از پرتودرمانی رخ دهد)
• فیبروز تابشی (اسکار ریه)

بیشتر بخوانید: عوارض پرتودرمانی

ماندگاری عوارض جانبی پرتو درمانی سرطان ریه

به طور معمول، بسیاری از این عوارض جانبی (به استثنای پنومونیت ناشی از تابش) اندکی پس از شروع درمان ظاهر می شوند، سپس با پیشرفت درمان به تدریج بدتر می شوند. همچنین می‌توان انتظار داشت که اکثر آن ها ظرف چند هفته پس از اتمام پرتودرمانی بهبود پیدا کنند.

در طول دوره پرتودرمانی برای سرطان ریه، ارتباط صمیمانه با پزشک برای شما مهم خواهد بود. اگر عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه کردید، ممکن است گزینه هایی برای مدیریت آن ها وجود داشته باشد. با این حال، تیم درمانی شما باید درک کند که چه چیزی را تجربه می کنید تا به شما کمک کند احساس بهتری داشته باشید.

انتخاب پزشک و مرکز درمان سرطان ریه

پرتو درمانی سرطان ریه را چه کسی انجام می‌دهد؟

متخصص رادیوتراپی-انکولوژی وظیفه پرتو درمانی سرطان ریه را بر عهده دارد.

بهترین روش پرتو درمانی سرطان ریه چیست؟

بهترین روش رادیوتراپی کانسر ریه بستگی به عوامل مختلفی از جمله ارگان هدف، مرحله بیماری و شرایط بیمار دارد.

مثلا در متاستاز مغزی، در صورتی که تعداد ضایعات و اندازه آن‌ها محدود باشد، پرتو درمانی استریوتاکتیک مغزی بهترین روش است.

برای خود تومور ریه، بهترین روش رادیوتراپی استفاده از تکنیک‌های IMRT و SBRT بسته به اندازه و مرحله تومور است.

برای مشاوره با دکتر فرازمند درباره پرتو درمانی سرطان ریه می‌توانید از لینک مشاوره موجود در سایت استفاده کنید.

بهترین مرکز پرتو درمانی سرطان ریه کجا است؟

مرکز پرتو درمانی خوب برای سرطان ریه باید چند ویژگی داشته باشد:

• دستگاه مرکز امکان انجام تکنیک‌های مورد نظر پزشک را داشته باشد
• تیم رادیوتراپی توانایی طراحی درمان مناسب و اجرای مناسب درمان، مطابق با خواسته پزشک را داشته باشد
• پزشک مقیم توانمندی مدیریت درمان را داشته باشد

همچنین یک مرکز مناسب باید مسیر رفت‌وآمد مناسبی برای شما داشته باشد. پرتو درمانی سرطان ریه به روش 3D و IMRT طولانی است. البته اهمیت محل مرکز در تکنیک‌های استریوتاکتیک کمتر است.

به طور کل انتخاب پزشک خوب مهم‌تر از انتخاب مرکز است. پزشک باوجدان خودش مرکز مناسب را به بیمار معرفی می‌کند و اگر امکانات مورد نیاز در مرکز وی وجود نداشته باشد بیمار را به مرکز دیگر ارجاع می‌دهد.

بهترین پزشک پرتو درمانی سرطان ریه کیست؟

بهترین پزشک پرتو درمانی سرطان ریه باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

• اطلاعاتش از درمان و گزینه‌های درمانی به‌روز باشد
• وجدان کاری داشته باشد
• به بیمار توضیحات کافی برای انتخاب بهترین روش درمان و بهترین مرکز درمان بدهد
• به طور منظم در جلسات توموربورد و کنگره ها شرکت کند و به تبادل اطلاعات با سایر پزشکان بپردازد

جمع‌بندی: پرتو درمانی سرطان ریه

رادیوتراپی سرطان ریه یکی از درمان‌های موثر این بیماری است. در هر مرحله‌ای از بیماری ممکن است فرد نیاز به پرتو درمانی داشته باشد. امروزه در دنیا بیشتر از تکنیک‌های IMRT و SBRT برای درمان سرطان ریه استفاده می‌شود. پرتو درمانی ممکن است همراه با شیمی درمانی تجویز شود. بیماران باید نسبت به عوارض درمان آگاه باشند تا بتوان به خوبی آن‌ها را کنترل و مدیریت کرد.

منابع:

cancer.org

cancercenter.com

cancerresearchuk.org

---

سوالات رایج:

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید