سرطان معده یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در کل دنیاست. اما تفاوت زیادی در میزان بروز این سرطان در کشورهای مختلف وجود دارد. شیوع سرطان معده در نواحی خاصی از دنیا بیشتر از سایر نواحی است. غربالگری سرطان معده به معنای انجام آزمایش های معده برای تشخیص زودرس این سرطان، پیش از ایجاد علامت است. ارزش غربالگری افراد بی علامت حتی در نواحی با شیوع بالا قطعی نیست، اما بعضی از کشورها آن را در عموم مردم انجام می‌دهند.

برنامه غربالگری سرطان معده

کشورهای مختلف دنیا از دو برنامه و استراتژی کلی برای غربالگری سرطان معده استفاده می‌کنند که بستگی به میزان بروز و شیوع سرطان معده در آن کشورها دارد.

غربالگری سراسری

غربالگری سراسری یا جمعیتی به معنای انجام غربالگری در همه افراد جامعه در سنین خاصی است. این روش در بعضی از کشورها که شیوع بالای سرطان معده دارند انجام می‌شود، مثلا ژاپن، کره، ونزوئلا و شیلی. البته روش غربالگری توصیه شده در این کشورها با هم متفاوت است. مثلا:

• ژاپن: افراد بالای ۵۰ سال می‌توانند سالانه تصویربرداری با باریم (با ماده حاجب دوگانه) یا هر دو تا سه سال آندوسکوپی فوقانی شوند.
• کره: در افراد ۴۰ تا ۷۵ ساله، آندوسکوپی فوقانی هر دو سال انجام می‌شود.

فاصله زمانی بهینه برای غربالگری هنوز معلوم نیست. مطالعات مختلف فاصله ۱ تا ۳ سال را مطرح کرده‌اند. فواصل زمانی بیش از ۳ سال توصیه نمی‌شود.

غربالگری گزینشی

در نواحی با شیوع کم سرطان معده، غربالگری را باید صرفا در افراد پرخطر خاص انجام داد. فواصل غربالگری در این افراد بستگی به احتمال سرطان در آن فرد دارد.

افرادی که احتمال بالاتر سرطان معده دارند، شامل موارد زیر است:

• آدنوم معده
• کم خونی پرنیشیوز
• متاپلازی روده‌ای
• سندرم FAP
• سندرم لینچ
• سندرم پوتز جگرز
• سندرم پولیپوز جوانان

برای آشنایی با سایر عواملی که احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهند، صفحه «علت سرطان معده» را مطالعه کنید. همچنین افراد پر خطر با ژن «سرطان معده منتشر ارثی» کاندیداهای خوبی برای غربالگری نیستند، چرا که تومور در این افراد در زیر مخاط سالم رشد می‌کند و قابل دیدن با تصاویر رادیوگرافی و با آندوسکوپی نیست. در عوض، این افراد باید قویا به برداشتن معده (گاسترکتومی) فکر کنند.

روش های غربالگری سرطان معده

غربالگری سرطان معده معمولا با دو روش اصلی انجام می‌شود: آندوسکوپی فوقانی و تصویربرداری با ماده حاجب

آندوسکوپی فوقانی

در اندوسکوپی فوقانی امکان مشاهده مستقیم مخاط معده و نمونه برداری وجود دارد. با این کار، می‌توان ضایعات پیش‌سرطانی مانند «آتروفی معده»، «متاپلازی روده‌ای» یا «دیس‌پلازی معده» را شناسایی کرد. این روش تهاجمی‌تر است و هزینه بالاتری دارد، اما نسبت به سایر روش‌ها دقت آن برای شناسایی انواعی از ضایعات بیشتر است.

رادیوگرافی با ماده حاجب

تصویربرداری با ماده حاجب دوگانه می‌تواند زخم‌های بدخیم معده و بعضی سرطان‌های زودرس معده را شناسایی کند. البته دقت آن نسبت به آندوسکوپی پایین‌تر است و ممکن است تا ۵۰ درصد سرطان‌ها را نتواند شناسایی کند. این روش در سرطان‌های ابتدایی و اولیه باز هم ضعیف‌تر است و شاید بتواند فقط ۱۰-۱۵ درصد موارد را شناسایی کند.

البته در یک حالت ممکن است دقت این روش از آندوسکوپی بیشتر باشد: لینیتیس پلاستیکا (معده بطری چرمی). در این حالت ضایعه خاصی در آندوسکوپی معده دیده نمی‌شود، اما معده قابلیت اتساع و باز شدن خود را از دست می‌دهد و اصطلاحا به حالت چرمی در می‌آید.

سایر آزمایش‌های غربالگری سرطان معده

روش‌های دیگری نیز برای غربالگری معده پیشنهاد شده است، اما بیشتر این روش‌ها در حد تحقیقات هستند و هنوز در بالین استفاده زیادی ندارند:

• سطح پپسینوژن سرم
• سطح TFF3 سرم
• میکرو RNA
• آزمایش خون با بررسی چند ماده مختلف

مقایسه روش‌های مختلف غربالگری

همانطور که گفتیم دو روش اصلی غربالگری عبارتند از آندوسکوپی و تصویربرداری با ماده حاجب دوگانه. در این بخش به طور خلاصه به مقایسه این دو روش می‌پردازیم:

غربالگری با آندوسکوپی حساس‌تر است و افراد مبتلای بیشتری را پیدا می‌کند.

هنوز اطلاعات دقیقی از تاثیر این دو روش بر کاهش مرگ و میر سرطان معده نداریم.

در کشورهای شرق آسیا، آندوسکوپی روشی مقرون به صرفه برای شناسایی سرطان معده است، اما در آمریکا به علت شیوع کمتر اینگونه نیست. اطلاعاتی در مورد تصویربرداری با ماده حاجب دو گانه (به علت کاربرد کمتر آن) در دست نداریم.

به طور کل، آندوسکوپی فوقانی روش مقبول‌تری است و افراد و کشورهای بیشتری از آن استفاده می‌کنند.

روش‌های جایگزین غربالگری

هزینه بالای آندوسکوپی و نیاز به تکرار آن هر ۲ سال، باعث شده بعضی کشورهای دنیا به فکر جایگزینی آن با روش‌های دیگر بیفتند. یکی از این روش‌ها، پاکسازی معده از عفونت هلیکوباکتر پیلوری در عموم مردم است. در این روش، عفونت H. Pylori در افراد جامعه ریشه کن می‌شود. ریشه کن شدن این باکتری احتمال سرطان معده را کاهش می‌دهد. در واقع با این روش، «پیشگیری» جایگزین «غربالگری» و تشخیص زودهنگام می‌شود. این استراتژی در چین در حال بررسی است.

روش دیگر پیشگیری سرطان معده، آموزش و اطلاع‌رسانی در مورد علت سرطان معده و عوامل خطر آن است. مثلا با کاهش مصرف غذاهای نمک‌سود شده، ترشی، دودی و فراوری شده می‌توان احتمال ابتلا را کم کرد. این روش در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا انجام می‌شود.

غربالگری سرطان معده در ایران

میزان بروز سرطان معده در ایران کمتر از شرق آسیا ولی بیشتر از کشورهای غربی است. متاسفانه هیچ مطالعه بزرگی برای بررسی مقرون به صرفگی و تاثیر غربالگری سرطان معده در ایران انجام نشده است. همچنین در حال حاضر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توصیه ای برای غربالگری سرطان معده در ایران ندارد. بنابراین نیاز به آن و انجام آن بر اساس نظر پزشکان صورت می‌گیرد.

به طور کلی بهترین توصیه برای افرادی که نگران ابتلا به سرطان معده هستند، انجام اقدامات پیشگیری است. این توصیه‌ها مخصوصا برای افراد در سنین پایین‌تر مفید است. در افراد در سنین بالاتر ممکن است فرایند سرطانی شدن معده شروع شده باشد و انجام توصیه‌های پیشگیری تاثیر کمتری داشته باشد، هر چند بی‌تاثیر نیز نیست. در این افراد، ممکن است پزشک غربالگری سرطان معده را توصیه کند. تصمیم‌گیری در این زمینه بر اساس معیارهایی مانند سبک زندگی گذشته فرد، شرایط فعلی معده، سابقه خانوادگی وی و … انجام می‌گیرد.

نتیجه گیری

استراتژی غربالگری سرطان معده در کشورهای مختلف دنیا، متفاوت است که بستگی به میزان شیوع آن‌ها دارد. کشورهای شرق آسیا معمولا از آندوسکوپی فوقانی برای غربالگری سرطان معده استفاده می‌کنند. در ایران، توصیه یا دستورالعمل رسمی برای این غربالگری وجود ندارد و پزشکان بر اساس فاکتورهای مختلفی توصیه لازم را به افراد می‌کنند.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید