سرطان روده بزرگ چیست؟
سرطان روده بزرگ به معنای بدخیم شدن بعضی از سلول‌های این روده است. این سلول‌ها رشد و تکثیر خارج از کنترل پیدا می‌کنند، در صورت پیری و آسیب نمی‌میرند، و توانایی تهاجم به بافت‌های مجاور و اندام‌های دوردست را پیدا می‌کنند. بنابراین کم کم بخش زیادی از انرژی و مواد مغذی بدن را مصرف می‌کنند و باعث تحلیل فرد می‌شوند.
شیوع سرطان روده
کانسر روده بزرگ یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در ایران است. این سرطان، پنجمین سرطان شایع در مردان، سومین سرطان شایع در زنان، و چهارمین سرطان شایع در مجموع دو جنس در ایران است.
از آنجایی که شیوع سرطان روده بزرگ نسبت به روده باریک بسیار بیشتر است، هر جا صحبت از سرطان روده می‌کنیم منظورمان همان سرطان روده بزرگ است.
سن سرطان روده
سن سرطان روده بزرگ معمولا در بالای ۵۰ سالگی است و درصد کمی از افراد در سنین زیر ۳۰ سال به این بیماری مبتلا می‌شوند، البته متاسفانه به نظر می‌رسد سن این بیماری در ایران در حال کاهش است.
روده بزرگ به دو بخش «کولون» و «رکتوم» تقسیم می‌شود. سن متوسط سرطان کولون حدود ۷۰ سال و سن متوسط سرطان رکتوم حدود ۶۳ سال است.
تقسیم بندی روده به کولون و رکتوم بسیار مهم است، چرا که از فرایند غربالگری و تشخیص گرفته تا مرحله بندی و درمان اختلاف دارند
کولون و رکتوم کجا هستند؟ کولورکتال چیست؟
مختصری درباره ساختار روده بزرگ
روده بزرگ از بعد از روده باریک شروع شده و تا مقعد ادامه دارد و به دو بخش کلی تقسیم می‌شود:
- کولون Colon: بخش ابتدایی و بلندتر روده است که حدود ۱.۶ متر طول دارد. کولون از روده کور در پایین و راست شکم شروع می‌شود و به بالا به سمت کبد می‌رود، سپس به صورت عرضی به سمت چپ و به سمت طحال رفته و بعد به سمت پایین آمده و در نهایت قوس خورده و به رکتوم ختم می‌شود. این چند بخش را به ترتیب روده کور (سکوم)، کولون صعودی، کولون عرضی، کولون نزولی و کولون سیگموئید (S-شکل یا خم روده) می‌نامیم.
- رکتوم Rectum: به ۱۵ سانت انتهایی روده بزرگ که به مقعد ختم می‌شود رکتوم یا راست روده می‌گوییم.
«کولورکتال» ترکیب دو کلمه «کولون» و «رکتوم» است و در واقع معادل «روده بزرگ» است. بنابراین به مجموع سرطانهای روده بزرگ، سرطان یا کانسر کولورکتال می‌گوییم.
از پزشکتان بپرسید سرطان روده شما در کولون است یا در رکتوم. جواب این سوال کل فرایند مراقبت شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
انواع سرطان روده بزرگ
انواع سرطان روده بر اساس مکان
همانطور که گفتیم سرطان روده بزرگ بر اساس مکان به دو دسته کلی سرطان کولون و رکتوم تقسیم می‌شود.
انواع کانسر روده بر اساس پاتولوژی
۱- آدنوکارسینوم
بیشتر سرطانهای کولون و رکتوم، نوعی تومور به نام «آدنوکارسینوم» هستند. آدنوکارسینوم به علت سرطانی شدن سلول‌های پوشاننده بافت داخلی روده بزرگ (کولون و رکتوم) ایجاد می‌شود.
به طور کل وقتی صحبت از سرطان روده می‌کنیم منظور ما آدنوکارسینوم روده است.
۲- سایر انواع سرطان روده
انواع دیگر سرطان که نادر هستند اما می‌توانند در روده بزرگ شروع شوند، عبارتند از:
- تومور عصبی-غدد درون‌ریز دستگاه گوارش (نورواندوکرین)
- تومور استرومال دستگاه گوارش (GIST)
- کارسینوم سلول کوچک
- لنفوم
نشانه ها و علائم سرطان روده
در مراحل اولیه کنسر روده، بیماران معمولا بی علامت هستند. البته داشتن یا نداشتن علامت، بستگی به مکان توده نیز دارد.
اما با پیشرفت سرطان، ممکن است علائم بیماری بروز کند:
- تغییر در اجابت مزاج
- خونریزی از مقعد
- احساس ناراحتی در ناحیه شکم
- احساس تخلیه ناکامل
- احساس خستگی و ضعف
- کاهش شدید وزن
- درد هنگام اجابت مزاج
- کاهش میل به غذا
- زردی
- کم خونی
بیشتر بخوانید: علائم سرطان روده بزرگ
علت سرطان روده چیست؟
عوامل خطر سرطان روده
در اصطلاح علمی، به «علل ایجاد» یک سرطان، عوامل خطر آن می‌گوییم، یعنی این عوامل فقط احتمال و خطر ایجاد آن سرطان را افزایش می‌دهند و عامل ۱۰۰٪ ایجاد نیستند.
عوامل خطر، موجب ایجاد قطعی سرطان نمی‌شوند، و نبود آنها نیز به معنای عدم ابتلا نیست. اما هر کدام از آنها می‌توانند «احتمال» ابتلا را بیشتر کنند، بنابراین پرهیز از آنها ضروری است.
مهم‌ترین علل و عوامل خطر سرطان روده عبارتند از:
- افزایش سن
- جنس مرد
- سابقه خانوادگی ابتلا به کانسر روده بزرگ
- بیماری‌های نادر ارثی
- بیماری التهابی روده (IBD)
- پولیپهای روده
- سابقه شخصی بعضی از انواع دیگر سرطان
- بی‌تحرکی و اضافه وزن
- تغذیه نامناسب
- سیگار
- دیابت
بیشتر بخوانید: علل ایجاد سرطان روده
پیشگیری از سرطان روده بزرگ
با پرهیز از عواملی که در بالا ذکر شد، می‌توان احتمال ابتلا به سرطان روده را کاهش داد. البته توجه کنید که بعضی از این عوامل قابل تغییر نیستند (مثل سن و سابقه خانوادگی) و با وجود پرهیز از همه این عوامل هم ممکن است با احتمال کم به سرطان روده مبتلا شوید. بنابراین غربالگری سرطان روده برای تشخیص زودهنگام آن ضروری است.
نحوه تشخیص سرطان روده بزرگ
بعد از اینکه فرد علامت‌دار به پزشک مراجعه کرد، پزشک باید برای تشخیص سرطان روده اقدامات تشخیصی را انجام دهد. بعضی از اقدامات تشخیصی، همزمان در تعیین مرحله و درجه بیماری نیز کمک کننده هستند.
روش های زیر برای تشخیص سرطان روده بزرگ انجام می‌شود:
کولونوسکوپی و بیوپسی
با توجه به این که سرطان روده معمولا به داخل فضای روده برجسته می‌شود، به راحتی با کولونوسکوپی قابل رویت و نمونه برداری است.
بیوپسی و بررسی نمونه زیر میکروسکوپ، قطعی‌ترین روش تشخیص کانسر کولورکتال است. به طوری که بدون داشتن جواب آن، پزشک درمان را شروع نمی‌کند و بیمه هزینه درمان را پرداخت نمی‌کند.
بیشتر بخوانید: کولونوسکوپی چیست؟
بیشتر بخوانید: بیوپسی چیست؟
تصویربرداری
برای تعیین میزان گسترش تومور در ناحیه و نیز پخش دوردست نیاز به تصویربرداری از مکان تومور اولیه و مکان‌های احتمالی متاستاز است. در واقع تصویربرداری، وجود توده و مرحله آن را تعیین می‌کند.
- توده اولیه در سرطان رکتوم معمولا با ام آر آی لگن یا آندوسونوگرافی بررسی می‌شود. توده اولیه در سرطان کولون معمولا با سی تی اسکن شکم بررسی می‌شود.
- بررسی شکم را می‌توان با سی تی اسکن یا ام آر آی انجام داد.
- بررسی ریه معمولا با سی تی اسکن انجام می‌شود.
بنابراین در سرطان کولون معمولا سی تی اسکن قفسه سینه و شکم و لگن انجام می‌شود. اما در سرطان روده معمولا ام آر آی لگن به علاوه سی تی اسکن ریه و شکم صورت می‌پذیرد.
آزمایش خون سرطان روده
در آزمایش خون، علاوه بر تعیین وضعیت عملکرد ارگان‌های بدن، تومور مارکر سرطان روده (یعنی CEA) بررسی می‌شود. CEA، ماده ای است که در افراد عادی به میزان بسیار کمی وجود دارد، اما در بعضی از سرطان‌ها و مخصوصا سرطان روده بزرگ میزان آن افزایش می‌یابد. مصرف سیگار و بعضی علل دیگر نیز می‌توانند باعث افزایش این آزمایش شوند.
انواع درمان سرطان روده
همانطور که گفته شد، درمان سرطان کولون و رکتوم با یکدیگر متفاوت است. علاوه بر این، عوامل زیر نیز روی درمان سرطان روده تاثیرگذارند:
- مرحله بیماری (مخصوصا داشتن یا نداشتن متاستاز)
- سلامت کلی بیمار
به طور کلی، درمان‌های زیر برای سرطان روده بزرگ استفاده می‌شود:
جراحی
در حال حاضر، همچنان جراحی محور اصلی درمان سرطان روده است. بر خلاف بیشتر سرطان‌ها، در صورت پخش شدن تومور، باز هم ممکن است امکان جراحی وجود داشته باشد. البته در صورتی که تومور با تاخیر زیاد تشخیص داده شود و بیمار در مراحل بسیار پیشرفته مراجعه کرده باشد، امکان جراحی وجود نخواهد داشت.
با وجود نقش پررنگ جراحی، این درمان به تنهایی برای بهبود اکثر بیماران کفایت نمی‌کند و نیاز به درمان‌های کمکی دیگر وجود دارد.
شیمی درمانی
شیمی درمانی نقش پررنگی در درمان سرطان روده بزرگ دارد و در بیشتر بیماران کاربرد دارد. شیمی درمانی را ممکن است قبل و یا بعد از جراحی تجویز کرد.
مدت زمان شیمی درمانی در بیماران قابل جراحی معمولا مجموعا ۳ تا ۶ ماه است و شامل داروهای زیر است:
- داروی 5FU یا داروی کپسیتابین
- داروی اگزالی پلاتین (در مراحل ابتدایی ممکن است به کار نرود)
در بیمارانی که غیر قابل جراحی هستند ممکن است یک دوره شیمی درمانی با یا بدون پرتو درمانی تجویز شود تا توده قابل جراحی شود.
مدت زمان شیمی درمانی در تومورهای غیر قابل جراحی، طولانی است.
پرتو درمانی سرطان روده
پرتو درمانی یکی از درمان‌های اصلی در سرطان رکتوم است و نقش کمتری در سرطان کولون دارد. با توجه به تاثیر بالای این درمان در سرطان رکتوم، در شرایط خاص ممکن است به درخواست بیمار یا نظر تیم بیهوشی از انجام جراحی پرهیز شود. پرتو درمانی سرطان روده بزرگ (رکتوم) معمولا در ترکیب با شیمی درمانی تجویز می‌شود (کمورادیوتراپی یا شیمی-پرتودرمانی).
تارگت تراپی و ایمونوتراپی
در سال‌های اخیر، نقش درمان های هدفمند (تارگت تراپی) و ایمونوتراپی در بسیاری از سرطان‌ها از جمله سرطان روده بسیار پررنگ شده است. البته این درمان‌ها در حال حاضر عمدتا در بیمارانی که تومور غیر قابل جراحی یا متاستاتیک دارند به کار می‌رود.
خلاصه درمان سرطان رکتوم و کولون
توضیحات انواع درمان سرطان روده که در بالا آمد، به شما دید کافی در مورد مراحل درمان سرطان روده نمی‌دهد. در ادامه به طور خلاصه مراحل درمان هر سرطان را شرح می‌دهیم. البته تمام گزینه های درمانی در اینجا آورده نمی‌شود.
خلاصه درمان سرطان رکتوم
۱- در مراحل بسیار ابتدایی:
- جراحی به تنهایی
۲- در مراحل بینابینی:
- جراحی و سپس کمورادیوتراپی و شیمی درمانی
- کمورادیوتراپی و سپس جراحی و شیمی درمانی. شیمی درمانی را می‌توان در فاصله پرتودرمانی و جراحی و بعد از جراحی تجویز کرد.
۳- در مراحل پیشرفته (متاستاتیک):
- درمان دارویی، و در صورت نیاز گاهی درمان موضعی
خلاصه درمان سرطان کولون
۱- در مراحل بسیار ابتدایی:
- جراحی به تنهایی
۲- در مراحل بینابینی:
- جراحی و کموتراپی
۳- در مراحل پیشرفته (متاستاتیک):
- درمان دارویی، و در صورت نیاز گاهی درمان موضعی
بیشتر بخوانید: درمان سرطان روده بزرگ
غربالگری سرطان روده بزرگ
هر چه سرطان روده دیرتر تشخیص داده شود، شانس بهبود کامل کمتر است و هزینه و مدت درمان نیز افزایش می‌یابد. همچنین بیماری در مراحل اولیه بی علامت یا کم علامت است. به همین دلایل، یافتن سرطان روده بزرگ قبل از ایجاد علائم اهمیت دوچندان دارد.
بهترین روش غربالگری سرطان روده بزرگ، کولونوسکوپی است.
- سن شروع کولونوسکوپی برای غربالگری سرطان روده، ۴۵ سالگی است. در گذشته سن شروع غربالگری، ۵۰ سالگی بود. اما با افزایش شیوع این سرطان در سنین پایین‌تر، از چند سال پیش توصیه به شروع غربالگری از سن ۴۵ سالگی می‌شود.
البته به جز کولونوسکوپی، روش‌های دیگری برای غربالگری از جمله CT-کولونوگرافی، سیگموئیدوسکوپی، آزمایش خون مخفی در مدفوع، آزمایش ایمونوشیمی مدفوع (FIT)، تنقیه باریم با کنتراست دوگانه و آزمایش DNA مدفوع نیز وجود دارد. اما هر کدام از این موارد نکته مشکوکی نشان بدهد در نهایت نیاز به کولونوسکوپی خواهد بود.
در غربالگری سرطان روده می‌توان پولیپ روده را شناسایی و درمان کرد.
درباره‌ی پولیپ روده بزرگ
سرطان کولورکتال غالباً به صورت پولیپ (polyp) شروع می‌شود. پولیپ رشدی غیرسرطانی است که با افزایش سن ممکن است در دیواره داخلی روده بزرگ یا راست روده ایجاد شود. در صورتی که پولیپ برداشته نشده یا درمان نشود، می‌تواند به یک سرطان تبدیل شده و زندگی شما را تهدید کند. پیدا کردن و برداشتن پولیپهای پیش-سرطانی، می‌تواند از سرطان روده بزرگ جلوگیری کند.
حدود ۱۰% پولیپهای روده بزرگ صاف هستند و پیدا کردن آنها با کولونوسکوپی سخت است، مگر اینکه از روش رنگ‌آمیزی برای مشخص کردن آنها استفاده شود. این پولیپهای تخت، علی رغم اندازه، خطر بالایی برای سرطانی شدن دارند.
بیشتر بخوانید: غربالگری سرطان روده
نتیجه‌گیری
سرطان روده یکی از سرطانهای شایع در ایران است. علامت این سرطان بسته به مکان ایجاد آن در روده متفاوت است و می‌تواند شامل یبوست و اسهال، خونریزی از مقعد، احساس ناراحتی در شکم و احساس اجابت مزاج ناکامل باشد. خوشبختانه در سال‌های اخیر درمان این سرطان پیشرفت قابل ملاحظه ای کرده است (مخصوصا درمان های دارویی) و در حال حاضر حتی بسیاری از بیماران متاستاتیک هم قابل درمان هستند.
سوالات رایج:
سرطان یا کانسر روده بزرگ چیست؟
سرطان روده به معنای رشد بی رویه و خارج از کنترل سلول‌های روده است که توانایی تهاجم به بافت‌های اطراف و گسترش به بافت‌های دوردست را دارند.
سن ابتلا به سرطان روده بزرگ چیست؟
سن ابتلا به سرطان روده بزرگ معمولا بالای ۵۰ سال است. سن ابتلا در سرطان رکتوم کمتر از کولون است. متاسفانه به نظر می‌رسد سن ابتلا در ایران در حال کاهش باشد و در سال‌های اخیر موارد متعددی از ابتلا در سنین زیر ۳۰ سال هم مشاهده شده است.
چه افرادی در معرض سرطان روده هستند؟
همه افراد احتمال ابتلا به کانسر روده بزرگ را دارند. اما داشتن بعضی شرایط احتمال ابتلا را بیشتر می‌کند: جنسیت مرد، سن بالا، سابقه خانوادگی سرطان روده، بعضی بیماری‌های زمینه‌ای، تغذیه ناسالم، فعالیت بدنی کم و چاقی و مصرف سیگار.
