سرطان، نوعی بیماری است که به علت رشد بی‌رویه سلول‌های بدن رخ می‌دهد. اگر سلول‌های دهانه رحم سرطانی شوند، به آن سرطان دهانه رحم می‌گویند. «دهانه رحم» به بخش پایینی رحم گفته می‌شود. سرطان دهانه رحم در صورت عدم تشخیص به موقع، می‌تواند به سایر نواحی بدن سرایت کند. بنابراین، آشنایی با علائم سرطان دهانه رحم برای همه بانوان ضروری است.

برای درک بهتر این سرطان، باید ابتدا با ساختار و عملکرد دهانه رحم آشنا شویم.

ساختار و عملکرد دهانه رحم چگونه است؟

دهانه رحم، بخش تونل‌مانند و عضلانی قسمت پایینی رحم است که رحم و واژن را به هم متصل می‌کند. این ناحیه «گردن رحم» نیز نامیده می‌شود. دهانه رحم اجازه می‌دهد تا مایعاتی مانند خون قاعدگی، از رحم به واژن انتقال پیدا کند. اسپرم نیز می‌تواند از طریق این تونل وارد رحم شود.

مرحله بندی سرطان دهانه رحم چگونه است ؟

هنگامی که بدن در حال تخمک گذاری است، دهانه رحم ماده مخاطی کشسان ترشح می‌کند. این نوع ماده مخاطی، رسیدن اسپرم به تخمک و در نتیجه، لقاح را آسان‌تر می‌کند. اما زمانی که بدن در حال تخمک گذاری نباشد، ماده مخاطی غلیظ‌تر می‌شود. این امر ورود اسپرم و میکروب‌ها را به رحم دشوارتر می‌کند.

دهانه رحم دارای دو قسمت اصلی «اِکتوسرویکس» و «اِندوسرویکس» است.

1. اکتوسرویکس قسمت خارجی دهانه رحم است که در معاینات لگنی مشاهده می‌شود. اکتوسرویکس با سلول‌های نازک و مسطحی به نام سلول‌های سنگفرشی پوشیده شده است.
2. اندوسرویکس قسمت داخلی دهانه رحم است و کانالی را می‌سازد که واژن را به رحم متصل می‌کند. اندوسرویکس با سلول‌های غده‌ای ستونی‌شکل پوشیده شده است که ماده مخاطی می‌سازند.

به ناحیه‌ای که در آن سلول‌های غده‌ای اندوسرویکس و سلول‌های سنگفرشی اکتوسرویکس به هم می رسند، «منطقه انتقالی» می‌گویند. در اکثر موارد، تغییرات سلولی غیرطبیعی و سرطان دهانه رحم از سلول‌های سنگفرشی این ناحیه شروع می‌شود.

سرطان دهانه رحم چیست؟

سرطان دهانه رحم می‌تواند در قسمت خارجی (اکتوسرویکس) یا قسمت داخلی (اندوسرویکس) دهانه رحم رخ دهد. به طور کلی، دو نوع اصلی سرطان دهانه رحم وجود دارد که با توجه به نوع سلولی که سرطان از آنجا شروع شده است نام‌گذاری شده‌اند. انواع دیگر سرطان دهانه رحم، نادر هستند.

1. کارسینوم سلول سنگفرشی: حدود 80 تا 90 درصد از سرطان‌های دهانه رحم، از نوع سرطان سلول سنگفرشی هستند. این سرطان‌ها در سلول‌های قسمت خارجی دهانه رحم (اکتوسرویکس) شروع می‌شوند.
2. آدنوکارسینوم: 10 تا 20 درصد از تمام سرطان‌های دهانه رحم، از نوع آدنوکارسینوم هستند. این سرطان‌ها از سلول‌های غده‌ای بخش داخلی دهانه رحم (اندوسرویکس) شروع می‌شوند.

همانطور که پیش‌تر گفتیم، سلول‌های سنگفرشی و سلول‌های غده‌ای دهانه رحم در «منطقه انتقالی» به یکدیگر می‌رسند. اکثر سرطان‌های دهانه رحم از این ناحیه شروع می‌شوند.

ایجاد سرطان دهانه رحم زمانی شروع می‌شود که سلول‌های سالم روی سطح دهانه رحم تغییر کنند یا به ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) آلوده شوند. در این صورت، سلول‌ها به طرز غیر قابل کنترلی رشد کرده و توده‌ای به نام تومور را تشکیل می‌دهند. ابتلای طولانی مدت به عفونت HPV در دهانه رحم، می‌تواند منجر به رشد تومور در دهانه رحم شده و سرطان را رقم بزند.

تومور می‌تواند سرطانی یا خوش‌خیم باشد. تومور سرطانی بدخیم است، یعنی می‌تواند به بقیه بخش‌های بدن سرایت کند. اما تومور خوش‌خیم به سایر بخش‌های بدن گسترش پیدا نمی‌کند.

درباره ی گسترش سرطان به سایر نقاط بدن بیشتر بدانید !

تغییر سلول در مراحل اولیه صرفا «غیرطبیعی» تلقی می‌شود، و سرطان نیست. چرا که بروز هر تغییری در سلول باعث سرطان نمی‌شود. به سلول‌هایی که دچار تغییر شده‌اند «سلول‌های ناهنجار» گفته می‌شود. برخی از سلول‌های ناهنجار به طور خود به خود از بین می‌روند، اما برخی دیگر ممکن است سرطانی شوند. این مرحله‌ی پیش سرطانی «دیسپلازی دهانه رحم» نامیده می‌شود که شامل رشد غیرطبیعی سلول‌ها است. گاهی اوقات، بافت دیسپلازی باید برداشته شود تا از ایجاد سرطان جلوگیری شود.

سرطان دهانه رحم معمولاً به آهستگی پیشرفت می‌کند. این بیماری را می توان در مرحله پیش سرطانی (دیسپیلازی)، به کمک تست پاپ اسمیر تشخیص داد و تقریباً صد در صد قابل درمان است. سال‌ها طول می‌کشد تا دیسپلازی به سرطان دهانه رحم تبدیل شود. بیشتر بانوانی که امروزه به سرطان دهانه رحم مبتلا هستند، تست پاپ اسمیر را به طور منظم انجام نداده‌اند، یا نتایج غیرطبیعی پاپ اسمیر را پیگیری نکرده‌اند.

شکل سرطان دهانه رحم چگونه است؟

در ادامه، تصویری از سرطان دهانه رحم را مشاهده می‌کنید:

نشانه ها و علائم سرطان دهانه رحم کدام اند؟

تغییرات سلولی پیش‌سرطانی و حتی مراحل اولیه سرطان دهانه رحم، معمولاً علائمی ندارند. بسیاری از افراد مبتلا به سرطان دهانه رحم ممکن است هیچ نشانه‌ای از سرطان مشاهده نکنند؛ به همین دلیل غربالگری منظم دهانه رحم را باید جدی گرفت.

شایع ترین علائم سرطان دهانه رحم عبارت‌اند از:

• خونریزی غیرمعمول از واژن، از جمله بعد از یائسگی، بعد از رابطه جنسی، یا بین دوره‌های منظم قاعدگی
• درد یا ناراحتی در حین رابطه جنسی
• ترشحات غیرعادی واژن
• درد در ناحیه لگن

باید توجه داشت که بسیاری از مشکلات و بیماری‌های دیگر نیز می‌توانند باعث بروز این علائم شوند. این بیماری‌ها بسیار شایع تر از سرطان دهانه رحم هستند. با این حال، اگر خونریزی غیرمعمول واژینال یا هر یک از علائم بالا را تجربه کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. زیرا این موارد می‌توانند علائم اولیه سرطان دهانه رحم باشند.

در ادامه، مهم ترین علائم سرطان دهانه رحم را بیشتر بررسی می‌کنیم.

خونریزی غیر معمول از واژن

اگر قاعدگی منظم دارید، به خونریزی واژن در هر زمانی خارج از دوره منظم شما «خونریزی غیرمعمول» گفته می‌شود. خونریزی غیرمعمول واژینال می‌تواند بین دوره‌ها، حین یا بعد از رابطه جنسی و حتی بعد از یائسگی رخ دهد.

اگرچه مشاهده چنین علامتی ممکن است شما را نگران کند، اما به یاد داشته باشید که دلایل مختلفی برای این اتفاق وجود دارد و سرطان دهانه رحم تنها عامل خونریزی غیرمعمول واژینال نیست. مواردی همچون جلوگیری از بارداری به روش هورمونی و اکتروپیون دهانه رحم (بیرون‌زدگی دهانه رحم) نیز می‌توانند باعث خونریزی واژن شوند.

نکته مهم این است که هر نوع خونریزی غیرمعمول از واژن را باید با پزشک در میان گذاشت.

خونریزی واژینال بعد از یائسگی

اگر بالای 45 سال سن دارید و بیشتر از یک سال است که پریود نشده اید، ممکن است دچار یائسگی شده باشید. بعد از یائسگی، هرگونه خونریزی واژینال باید توسط پزشک بررسی شود؛ حتی اگر خفیف باشد یا فقط یک بار اتفاق افتاده باشد.

تغییر در ترشحات واژن

ترشحات واژن، مایعی مخاطی است که وظیفه پاکسازی و محافظت از واژن را بر عهده دارد. اکثر زنان این ترشحات را دارند؛ اما توجه به تغییرات آن مهم است. تغییر در ترشحات واژن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تغییر در ظاهر ترشحات، مثلاً سفت شدن یا تغییر رنگ آن
• تغییر در بوی ترشحات، به خصوص بوی نامطبوع

ناگفته نماند که تغییر در ترشحات واژن ممکن است به دلایلی به جز سرطان دهانه رحم، مانند عفونت یا تغییرات هورمونی، رخ دهد. بنابراین، بهتر است هرگونه تغییر را به پزشک خود اطلاع دهید.

درد یا ناراحتی در حین رابطه جنسی

ممکن است هنگام رابطه جنسی، احساس درد یا عدم راحتی کنید. البته رابطه جنسی ممکن است به دلایل فیزیکی و روانی مختلف، دردناک یا ناراحت‌کننده باشد و سرطان دهانه رحم تنها علت آن نیست. راهکارهایی مانند استفاده از روان‌کننده یا مراجعه به مشاور تخصصی درمان جنسی، می‌تواند در حل این مشکل مؤثر باشد. اما برای آسودگی شما و تسهیل رابطه جنسی، بهتر است با پزشک درباره علت درد مشورت کنید.

درد بی علت در ناحیه کمر یا لگن

گاهی اوقات به دلایلی مانند کشیدگی عضله یا قاعدگی، قسمت پایین کمر یا بین استخوان لگن دردناک می‌شود. اما بهتر است که در مورد این درد‌ها با پزشک مشورت کنید، به خصوص اگر:

• علت خاصی برای درد وجود ندارد
• درد آزاردهنده است و بر زندگی روزمره شما تأثیر می گذارد
• درد به مدت 2 تا 3 هفته یا بیشتر طول می‌کشد

چرا که این علائم ممکن است از نشانه های سرطان دهانه رحم باشند.

علائم سرطان دهانه رحم در چه افرادی باید بیشتر جدی گرفته شود؟

تقریباً همه سرطان‌های دهانه رحم توسط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شوند؛ ویروسی شایع که می‌تواند با رابطه جنسی از فردی به فرد دیگر منتقل شود. انواع مختلفی از HPV وجود دارد. برخی از انواع HPV تغییراتی در دهانه رحم ایجاد می‌کنند که ممکن است در طول زمان منجر به سرطان دهانه رحم شود. در حالی که انواع دیگر HPV، باعث ایجاد زگیل تناسلی یا زگیل پوستی می‌شوند.

HPV به قدری شایع است که اکثر افراد در دوره‌ای از زندگی خود، به آن مبتلا می‌شوند. این ویروس معمولاً علائمی ندارد. در اکثر بانوان، HPV خود به خود از بین می‌رود. اما اگر بدن نتواند ویروس را از بین ببرد، فرد ممکن است به مرور زمان به سرطان دهانه رحم مبتلا شود.

علاوه بر افراد مبتلا به HPV، افراد دیگری نیز در معرض سرطان دهانه رحم هستند. مثلاً ابتلا به HIV (ویروسی که باعث بیماری ایدز می‌شود) یا بیماری‌های دیگری که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند، می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش دهد. سیگار کشیدن نیز می‌تواند باعث سرطان دهانه رحم شود.

بانوان ممکن است در هر سنی به سرطان دهانه رحم مبتلا شوند. اما معمولاً بانوان بین 30 تا ۴۵ سال که فعالیت جنسی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. بروز سرطان دهانه رحم و علائم آن در افراد زیر 25 سال بسیار نادر است.

غربالگری چگونه به پیشگیری و درمان سرطان دهانه رحم کمک می کند؟

تشخیص تغییرات پیش‌سرطانی دهانه رحم و حتی سرطان دهانه رحم، با چشم انسان ممکن نیست. برای تشخیص این بیماری به آزمایش‌ها و ابزار خاصی نیاز است. همانطور که می‌دانید، سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه ممکن است علائم خود را نشان ندهد. در حالی که سرطان در صورت کشف زودرس، قابل درمان است. به همین دلیل غربالگری و انجام تست‌های منظم به منظور پیشگیری و درمان به‌موقع سرطان دهانه رحم، اهمیت زیادی دارد.

انجام تست HPV و تست پاپ اسمیر می‌تواند به پیشگیری از سرطان دهانه رحم یا تشخیص زودهنگام آن کمک کند. تست HPV برای تشخیص ویروس پاپیلومای انسانی (که می‌تواند باعث تغییرات سلولی در دهانه رحم شود) به کار می‌رود و تست پاپ اسمیر، ضایعه پیش‌سرطانی را تشخیص می‌دهد.

در حین انجام تست پاپ اسمیر، پزشک از یک ابزار پلاستیکی یا فلزی به نام «اسپکولوم» برای بررسی داخل واژن استفاده می‌کند. این ابزار به پزشک کمک می‌کند تا واژن و دهانه رحم را بررسی کرده و مقداری سلول و مخاط را از دهانه رحم و ناحیه اطراف آن جمع‌آوری کند. سپس، سلول‌ها و مخاط جمع آوری‌شده به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.

بانوان باید از سن 21 سالگی شروع به انجام تست پاپ اسمیر کنند. اگر نتیجه تست پاپ اسمیر طبیعی باشد، ممکن است پزشک به فرد بگوید که تست بعدی را سه سال بعد انجام دهد.

بیشتر مطالعه کنید : پرتودرمانی سرطان دهانه رحم

چگونه می توان از سرطان دهانه رحم پیشگیری کرد؟

رعایت برخی نکات مراقبتی، می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم را کاهش دهد. این نکات عبارت‌اند از:

تزریق واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)

همانطور که در بخش‌های قبلی توضیح دادیم، بین سرطان دهانه رحم و برخی از انواع HPV ارتباط وجود دارد. تزریق واکسن HPV می‌تواند از بروز سرطان دهانه رحم تا حد زیادی جلوگیری کند.

رابطه جنسی ایمن

واکسن HPV فقط در مقابل چند سویه ویروس HPV مؤثر است، که البته این سویه‌ها مسئول بیشتر موارد سرطان دهانه رحم هستند. اما حتی اگر فرد واکسن زده باشد، ممکن است به سویه‌های دیگر مبتلا شده و بعداً به سرطان دهانه رحم دچار شود. استفاده از کاندوم در حین رابطه جنسی، از بانوان در برابر دیگر سویه‌هایHPV محافظت می‌کند.

غربالگری دهانه رحم

غربالگری منظم دهانه رحم به بانوان کمک می‌کند تا نشانه‌های سرطان را قبل از پیشرفت یا سرایت به بقیه نقاط بدن، شناسایی کنند. در نتیجه، فرد می‌تواند هرچه زودتر به درمان سرطان دهانه رحم بپردازد و شانس درمان خود را بالا ببرد.

شرکای جنسی کمتر

هرچه یک خانم شرکای جنسی بیشتری داشته باشد، خطر انتقال ویروس HPV بیشتر می‌شود. در نتیجه، احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم بالاتر خواهد رفت.

ترک سیگار

بانوان مبتلا به HPV که سیگار می‌کشند، در مقایسه با افرادی که سیگار نمی‌کشند بیشتر در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم و علائم آن هستند.

جمع‌بندی: چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

به طور کلی، هر زمان که علائم سرطان دهانه رحم را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. به خصوص اگر:

• به طور منظم تست پاپ اسمیر انجام نداده‌اید
• خونریزی یا ترشح غیرطبیعی واژینال دارید

هرچه سرطان زودتر تشخیص داده شود، به همان میزان شانس بهبودی افزایش پیدا کرده و سختی درمان کاهش می‌یابد. به همین جهت توصیه می‌کنیم هیچ یک از علائم را دست کم نگیرید و به صورت منظم در دوره‌های مشخص شده توسط متخصص زنان، چکاپ شوید.

منابع :

pregnancybirthbaby.org.au

cancer.net

cdc.gov

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید