تومور مغزی چیست؟

تومور مغزی توده یا رشد سلول‌های غیرطبیعی در مغز شما است، انواع مختلفی از تومورهای مغزی وجود دارد. برخی از تومورهای مغزی غیر سرطانی (خوش‌خیم) و برخی از تومورهای مغزی سرطانی (بدخیم) هستند. تومورهای مغزی می‌توانند در مغز شما شروع شوند (تومورهای مغزی اولیه)، یا سرطان می‌تواند در سایر قسمت‌های بدن شما شروع شود و به عنوان تومورهای مغزی ثانویه (متاستاتیک) به مغز گسترش یابد.

راه‌های دسته‌بندی تومور مغزی: ۱- تومور مغزی خوش خیم یا تومور مغزی بدخیم   ۲- تومور مغزی اولیه یا تومور مغزی ثانویه

این صفحه درباره تومور مغزی در بزرگسالان است.

بیشتر بخوانید: انواع تومور مغزی در کودکان

شایع‌ترین انواع تومور مغزی (اولیه)

انواع مختلفی از تومورهای اولیه مغز وجود دارد. هر کدام نام خود را از نوع سلول‌های منشاء تومور گرفته‌اند. این تومورهای اولیه عبارتند از:

گلیوما

 این تومورها از مغز یا نخاع شروع می‌شوند و شامل آستروسیتوم، اپاندیموم، گلیوبلاستوم، اولیگوآستروسیتوم و الیگودندروگلیوم هستند.

مننژیوم

 مننژیوم توموری است که از غشاهایی که مغز و نخاع شما را احاطه کرده‌اند (مننژها) ایجاد می‌شود. اکثر مننژیوم‌ها غیر سرطانی هستند.

نوروم آکوستیک (شوانوما)

این‌ها تومورهای خوش‌خیمی هستند که در اعصاب کنترل‌کننده تعادل و شنوایی منتهی به گوش داخلی به مغز ایجاد می‌شوند.

آدنوم هیپوفیز

آدنوم‌های هیپوفیز تومورهایی هستند که در غده هیپوفیز در پایه مغز ایجاد می‌شوند. این تومورها می‌توانند بر هورمون‌های هیپوفیز و در نتیجه کل بدن اثر بگذارند.

مدولوبلاستوم

 این تومورهای سرطانی مغزی بیشتر در کودکان دیده می‌شوند، اگرچه ممکن است در هر سنی ایجاد شوند. مدولوبلاستوما از قسمت تحتانی پشت مغز شروع می‌شود و تمایل دارد از طریق مایع نخاعی پخش شود.

تومورهای سلول زایا

تومورهای سلول زاینده ممکن است در دوران کودکی ایجاد شوند، و معمولا در بیضه‌ها یا تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند؛ اما گاهی اوقات تومورهای سلول زایا دیگر قسمت‌های بدن مانند مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

کرانیوفارنژیوم

 این تومورهای نادر در نزدیکی غده هیپوفیز مغز شروع می‌شوند، جایی که هورمون‌هایی ترشح می‌کند که بسیاری از عملکردهای بدن را کنترل می‌کنند. همان‌طور که کرانیوفارنژیوما به آرامی رشد می‌کند، می‌تواند غده هیپوفیز و سایر ساختارهای نزدیک مغز را تحت تأثیر قرار دهد.

شایع‌ترین انواع تومور مغزی (ثانویه؛ متاستاتیک)

منظور از تومورهای مغزی ثانویه یا متاستاتیک، تومورهایی است که از سرطان دیگری در بدن به مغز پخش شده است. به این گسترش تومور به جای دیگری در بدن، متاستاز می‌گوییم.

تومورهای ثانویه مغزی اغلب در افرادی رخ می‌دهد که سابقه سرطان دارند. به‌ندرت، تومور متاستاتیک مغز ممکن است اولین علامت سرطان باشد که در جای دیگری از بدن شما شروع شده است، در بزرگ‌سالان، تومورهای ثانویه مغزی بسیار شایع‌تر از تومورهای مغزی اولیه هستند.

هر سرطانی می‌تواند به مغز متاستاز کند، اما مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• سرطان سینه
• سرطان روده بزرگ
• سرطان کلیه
• سرطان ریه
• ملانوما

---

بیشتر بخوانید: متاستاز چیست

---

علائم و نشانه‌های تومور مغزی

افراد مبتلا به تومور مغزی ممکن است علائم یا نشانه‌های گوناگونی را تجربه کند.

• یک علامت چیزی است که فقط فردی که آن را تجربه می‌کند می‌تواند آن را شناسایی و توصیف کند، مانند خستگی، حالت تهوع یا درد.
• نشانه، چیزی است که افراد متخصص می‌توانند آن را شناسایی و اندازه‌گیری کنند، مانند تب، بثورات پوستی یا افزایش نبض و … .

علائم و نشانه‌ها با هم می‌توانند به توصیف یک مشکل پزشکی یا بیماری کمک کنند. گاهی اوقات، افراد مبتلا به تومور مغزی هیچ یک از علائم و نشانه‌های شرح داده شده در زیر را ندارند. همچنین ممکن است فردی نشانه‌های زیر را داشته باشد اما مبتلا به تومور مغزی نباشد.

علائم و نشانه‌های تومور مغزی بسیار متفاوت است و به اندازه، محل و سرعت رشد تومور مغزی بستگی دارد. علائم و نشانه‌های تومور مغزی می‌تواند عمومی یا اختصاصی باشد.

• علائم عمومی یا کلی تومور مغزی در اثر فشار تومور بر روی مغز یا نخاع ایجاد می‌شود.
• علائم اختصاصی یا خاص زمانی ایجاد می‌شوند که قسمت مشخصی از مغز به دلیل وجود تومور خوب کار نمی‌کند.

تشخیص تومور مغزی در بسیاری از موارد، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به علت سردردهای مداوم یا مشکلات این چنینی به پزشک مراجعه می‌کند.

علائم تومور مغزی در زنان و مردان تفاوت قابل توجهی با یکدیگر ندارد.

شایع‌ترین علائم تومور مغزی (عمومی)

برخی از علائم عمومی تومور مغزی عبارتند از:

• سردرد، ممکن است شدید باشد و با فعالیت یا در اوایل صبح بدتر شود
• حالت تهوع یا استفراغ
• خستگی
• خواب‌آلودگی
• مشکلات خواب
• مشکلات حافظه
• سردرگمی در مسائل روزمره
• مشکل در تصمیم‌گیری
• تغییر در توانایی راه رفتن یا انجام فعالیت‌های روزانه
• تشنج، افراد ممکن است انواع مختلفی از تشنج را تجربه کنند. برخی داروها می‌توانند به پیشگیری یا کنترل آن‌ها کمک کنند. تشنج حرکتی، حرکات غیر ارادی ناگهانی ماهیچه‌های فرد است.

از انواع مختلف تشنج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. تشنج میوکلونیک

انقباضات عضلانی منفرد یا چندگانه، اسپاسم

۲. تشنج تونیک کلونیک

از دست دادن هوشیاری بدن، به دنبال آن انقباض و شل شدن عضلات، از دست دادن کنترل عملکردهای بدن، مانند از دست دادن کنترل مثانه. ممکن است فرد طی یک دوره کوتاه ۳۰ ثانیه‌ای نفس نکشد و پوست او به رنگ آبی، بنفش، خاکستری، سفید یا سبز شود. پس از این نوع تشنج، فرد ممکن است خواب‌آلود باشد و سردرد، گیجی، ضعف، بی‌حسی و درد عضلات را تجربه کند.

۳. تشنج حسی

تغییر در حس، بینایی، بویایی و یا شنوایی بدون از دست دادن هوشیاری

۴. تشنج جزئی پیچیده

ممکن است باعث از دست دادن جزئی یا کلی هوشیاری شود. این نوع تشنج ممکن است با حرکات تکراری و غیرعمدی مانند تکان دادن همراه باشد.

شایع‌ترین علائم تومور مغزی (اختصاصی)

برخی از علائم احتمالاً مرتبط با محل تومور در مغز هستند که عبارتند از:

• فشار یا سردرد در نزدیکی تومور.
• از دست دادن تعادل و مشکل در مهارت‌های حرکتی ظریف که به علت حضور تومور در مخچه است.
• تغییرات در قضاوت، از دست دادن ابتکار عمل، کندی و ضعف یا فلج عضلانی که به علت حضور تومور در لوب فرونتال است.
• از دست دادن کامل یا جزئی بینایی که به دلیل وجود تومور در لوب پس سری یا لوب تمپورال مخ ایجاد می‌شود.
• تغییرات در گفتار، شنوایی، حافظه یا حالت عاطفی مانند پرخاشگری و مشکلات در درک یا بازیابی کلمات می‌تواند از یک تومور در لوب پیشانی و گیجگاهی مخ ایجاد شود.
• تغییر ادراک لمس یا فشار، ضعف بازو یا پا در یک طرف بدن، یا گیجی در سمت چپ و راست بدن با تومور در لوب فرونتال (پیشانی) یا پاریتال (آهیانه‌ای) مغز مرتبط است.
• ناتوانی در نگاه کردن به بالا می‌تواند ناشی از تومور غده صنوبری (پینه آل) باشد.
• مشکل در بلع، ضعف یا بی‌حسی صورت، یا دوبینی از علائم تومور در ساقه مغز است.
• تغییرات بینایی، ازجمله از دست دادن بخشی از بینایی یا دوبینی، می‌تواند ناشی از تومور در لوب تمپورال (گیجگاهی)، لوب پس سری (اکسی‌پیتال) یا ساقه مغز باشد.

اگر علامت یا نشانه‌های مداوم خاصی دارید که برای شما نگران‌کننده هستند حتماً با پزشک خود در این باره صحبت کنید. این کار به تشخیص هر چه سریع‌تر علت علائم شما منجر می‌شود.

درمان تومور مغزی

گزینه‌های درمان تومور مغزی به نوع تومور مغزی شما و همچنین اندازه و محل آن بستگی دارد. انواع گزینه‌های درمانی تومور مغزی عبارت‌اند از:

• جراحی
• پرتو درمانی
• رادیودارو
• شیمی درمانی
• تارگت تراپی

در ادامه هر کدام را توضیح داده ایم.

جراحی تومور مغزی

برداشتن تومور و برخی از بافتهای سالم اطراف آن در طی یک عمل جراحی انجام می‌شود. معمولاً این اولین درمانی است که برای تومور مغزی استفاده می‌شود. جراحی اغلب تنها درمان مورد نیاز برای تومور مغزی اولیه با درجه‌ی پایین است. برداشتن تومور می‌تواند علائم عصبی را بهبود بخشد، بافتی را برای تشخیص و تجزیه‌وتحلیل ژنتیکی فراهم کند، به مؤثرتر کردن سایر درمان‌های تومور مغزی کمک کند و در بسیاری از موارد، پیش‌آگهی و طول عمر فرد مبتلا به تومور مغزی را بهبود بخشد.

پرتو درمانی تومور مغزی

پرتو درمانی استفاده از اشعه ایکس با انرژی بالا یا سایر ذرات برای از بین بردن سلول‌های تومور است. پزشکان ممکن است از پرتودرمانی برای کاهش یا توقف رشد تومور مغزی استفاده کنند. پرتودرمانی معمولا پس از جراحی و احتمالا همراه با شیمی درمانی تجویز می‌شود.

رادیو دارو

درمان با استفاده از رادیو دارو برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. دارو ممکن است از طریق جریان خون به فرد داده شود تا به سلول‌های سرطانی در سراسر بدن برسد. هنگامی که دارویی به این روش تجویز می‌شود، درمان سیستمیک (سراسری) نامیده می‌شود.

شیمی درمانی تومور مغزی

شیمی درمانی استفاده از داروها برای از بین بردن سلول‌های تومور است. این روش معمولاً با جلوگیری از رشد، تقسیم و تولید سلول‌های سرطانی بیشتر، به درمان کمک می‌کند، بیمار در طی شیمی درمانی ممکن است یک دارو را در یک زمان یا ترکیبی از داروهای مختلف را به‌طور هم‌زمان دریافت کند. هدف شیمی درمانی می‌تواند تخریب سلول‌های تومور باقی‌مانده پس از جراحی، کند کردن رشد تومور یا کاهش علائم باشد.

تارگت تراپی

علاوه بر شیمی درمانی، تارگت تراپی یا درمان هدفمند روش دیگری است که در آن پزشکان از دارو برای درمان سرطان استفاده می‌کنند. درمان هدفمند درمانی است که ژن‌های خاص تومور، پروتئین‌ها یا محیط بافتی را که به رشد و بقای تومور کمک می‌کند، هدف قرار می‌دهد. این نوع درمان رشد و گسترش سلول‌های تومور را مسدود می‌کند و آسیب به سلول‌های سالم را محدود می‌کند.

غربالگری تومور مغز

در حال حاضر، هیچ روش غربالگری سرطان برای این بیماری وجود ندارد که بتوان از آن برای تشخیص دقیق تومور مغزی قبل از شروع علائم استفاده کرد. افرادی که دچار سرطان‌های دیگری هستند با راهنمایی‌های انکولوژیست‌ خود می‌توانند مراقب سرطان موجود باشند تا به مغز سرایت نکند؛ اما غربالگری سرطان‌های اولیه مغز که بدون علائم هشدار دهنده ایجاد می‌شوند، بسیار دشوار است.

گزینه‌های غربالگری برای افراد در معرض خطر سرطان مغز

اگرچه محققان هنوز راهی برای غربالگری افراد از نظر سرطان‌های اولیه مغز ندارند، اما گزینه‌هایی برای افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان مغز هستند، وجود دارد. از جمله این افراد که در معرض خطر بیشتری هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نوروفیبروماتوز (نوع ۱ یا نوع ۲)
2. توبروس اسکلروزیس
3. بیماری فون هیپل-لیندو

راه های تشخیص تومور مغزی

تا اینجا دیدیم که حتی برای افراد در معرض خطر، هیچ آزمایش غربالگری سرطان مغز وجود ندارد که بتواند خطر ابتلا به سرطان او در آینده را با دقت کامل پیش‌بینی کند. پزشک ممکن است برای بیمار دارای یکی از عوامل خطر بالا توصیه کند که معاینات فیزیکی و اسکن‌های تصویربرداری منظم را طبق برنامه‌ریزی مشخص انجام دهد. اگر یک ناهنجاری بالقوه در فرد تشخیص داده شود، ممکن است آزمایش‌های تشخیصی اضافی انجام شود، ازجمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تست‌های تصویربرداری

 ام آر آی و سی تی اسکن اغلب برای تشخیص سرطان مغز در یک بیمار استفاده می‌شود.

بیوپسی

 بیوپسی سوزنی، برای تومورهایی که در نواحی حساس مغز یا در نواحی عمقی که دسترسی به آن‌ها سخت است توصیه می‌شود. بیوپسی همچنین می‌تواند در طی یک عمل جراحی برای برداشتن تومور مغزی انجام شود. بافت تومور به دقت زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا سرطانی بودن آن مشخص شود.

درجه‌بندی و مرحله‌بندی تومور مغز

همانطور که گفتیم تومورهای مغزی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

• تومورهای اولیه که از خود مغز شروع می‌شوند
• تومورهای ثانویه یا متاستاز که از جای دیگری شروع شده و به مغز سرایت می‌کنند

سرطان متاستاتیک به مغز (که از جای دیگر شروع شده)، «مرحله ۴» محسوب می‌شود. درجه (گرید) آن مشابه درجه تومور اولیه آن است.

تومورهای اولیه مغز از خود مغز یا در بافت‌های نزدیک به آن، مانند مننژ (غشای پوشاننده مغز)، اعصاب جمجمه، غده هیپوفیز یا غده صنوبری منشاء می‌گیرند.

تومورهای مغزی اولیه زمانی شروع می‌شوند که سلول‌های طبیعی تغییراتی (جهش) در DNA خود ایجاد می‌کنند. DNA سلول حاوی دستورالعمل‌هایی است که به سلول می‌گوید چه کاری انجام دهد. جهش‌ها به سلول‌ها می‌گویند که به سرعت رشد کرده و تقسیم شوند و زمانی که سلول‌های سالم می‌میرند به زندگی خود ادامه دهند. نتیجه توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی است که تومور را تشکیل می‌دهد.

در بزرگسالان، تومورهای مغزی اولیه بسیار کمتر از تومورهای ثانویه مغزی هستند که در آن سرطان از جای دیگری شروع شده و به مغز گسترش می‌یابد.

درجه بندی و مرحله بندی تومورهای اولیه مغزی بسته به نوع تومور متفاوت است.

عوامل خطر ابتلا به تومور مغز

در بیشتر افراد مبتلا به تومورهای اولیه مغزی، علت تومور مشخص نیست؛ اما پزشکان عواملی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهد.این عوامل خطر عبارت‌اند از:

• قرار گرفتن در معرض تشعشع

• سابقه خانوادگی

قرار گرفتن در معرض تشعشع

 افرادی که در معرض نوعی تشعشع به نام پرتوهای یونیزان قرار گرفته‌اند، خطر ابتلا به تومور مغزی در آن‌ها بیشتر است.

سابقه خانوادگی

افرادی با سابقه خانوادگی تومورهای مغزی یا سابقه خانوادگی سندرم‌های ژنتیکی در معرض خطر بیشتری نسبت به سایرین هستند.

طول عمر افراد مبتلا به تومور مغز

سن، عاملی در میزان بقای عمومی پس از تشخیص تومور مغزی است. میزان بقای ۵ ساله برای افراد کمتر از ۱۵ سال بیش از ۷۵٪ است. برای افراد ۱۵ تا ۳۹ ساله، میزان بقای ۵ ساله بیش از ۷۲ درصد است. میزان بقای ۵ ساله برای افراد بالای ۴۰ سال حدود ۲۱ درصد است. بااین‌حال، میزان بقا بسیار متفاوت است و به عوامل مختلفی ازجمله نوع تومور مغز یا نخاع بستگی دارد.

پیشگیری از تومور مغزی

هیچ راهی برای پیشگیری قطعی از سرطان مغز وجود ندارد، اما می‌توانید خطر ابتلا به آن را با توجه به موارد زیر کاهش دهید:

• از قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها اجتناب کنید.
• از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سرطان‌زا اجتناب کنید.
• اجتناب از سیگار کشیدن
• از قرار گرفتن غیر ضروری در معرض تشعشعات اجتناب کنید.

راه قطعی برای جلوگیری از تومور مغزی وجود ندارد، اما با روش‌هایی می‌توان احتمال ابتلا را کم کرد.

عود تومور مغز

برخی از تومورهای مغزی با دور اول درمان کاملاً درمان می‌شوند؛ اما متأسفانه، معمول است که تومورهای مغزی مدتی پس از اولین درمان دوباره عود می‌کنند. فهمیدن بازگشت تومور مغزی می‌تواند شوک بزرگی باشد. ممکن است احساس ناراحتی، ترس و سردرگمی کنید. شما می‌توانید با پزشک خود صحبت کنید و دغدغه‌ها و ناراحتی خود را با او در میان بگذارید. همچنین می‌توانید راه‌های جلوگیری از عود تومور مغزی خود را از پزشک بپرسید.

علائم عود تومور مغزی

اگر تومور مغزی شما پس از درمان عود کند یا دوباره شروع به رشد کند، احتمالاً علائم مشابه زمانی را خواهید داشت که سرطان شما تشخیص داده شده است. علائم عود تومور مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سردرد
• تشنج
• احساس بیمار بودن
• خواب‌آلودگی یا از دست دادن هوشیاری
• مشکلات چشم شما

اما داشتن این علائم لزوماً به این معنی نیست که تومور برگشته یا دوباره شروع به رشد کرده است. (گاهی اوقات بعد از درمان‌هایی مانند پرتو و شیمی درمانی، ممکن است چنین علائمی را تجربه کنید)

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر شما سردرد و علائم نورولوژیک دیگری از جمله ضعف یا احساس عدم هماهنگی دارید علائم خطری هستند که نشان می‌دهند باید به پزشک مراجعه کنید. البته این علائم به این معنی نیست که شما حتما تومور مغزی دارید اما نشانه این هستند که باید سریعا به یک پزشک مراجعه کنید.

مشاوره و درمان تومور مغزی توسط دکتر فرازمند

دز این مقاله به بررسی کامل تومور (سرطان) مغز پرداختیم و همچنین روش های درمان و برخی از دلایل ابتلا به تومور مغز را توضیح دادیم. درصورتی که اطلاعاتی در این زمینه دارید که در این مقاله ذکر نشده می توانید از طریق نظرات با دیگر کاربران به اشتراک بگذارید. همچنین برای مشاوره انواع سرطان ها می توانید با لینک مشاوره که در سایت قرار داده شده در تماس باشید.

سوالات متداول

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید