انواع مختلفی از درمان سرطان‌ها وجود دارد که متخصص انکولوژی با توجه به شرایط بیمار ، یکی از این روش ها را برای بیمار تجویز می‌کند. براکی تراپی یا همان پرتودرمانی داخلی یکی از روش های درمانی است که پزشک با توجه به شرایط بیمار آن را توصیه می‌کند.در ادامه به بررسی کامل این روش درمانی سرطان خواهیم پرداخت .

براکی تراپی چیست ؟

براکی تراپی نوعی پرتو درمانی داخلی است. در این روش، تعدادی منبع کوچک رادیواکتیو در داخل بدن و نزدیک توده سرطانی قرار داده می‌شود. به این منابع اشعه، «چشمه» یا «سورس source» اشعه می‌گوییم. انواع و اشکال مختلفی از چشمه رادیواکتیو وجود دارد که از بین آن‌ها می‌توان به دانه، سیم یا دیسک اشاره کرد. این چشمه‌ها، به ناحیه مورد نظر اشعه می‌تابانند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. بافت سالم نزدیک به توده سرطانی، تشعشع رادیواکتیو بسیار کمتری دریافت می‌کند که مزیت براکی تراپی نسبت به پرتودرمانی خارجی مرسوم است.

دوز اشعه مورد نیاز برای درمان سرطان، از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و پزشک آن را تعیین می‌کند. مدت زمان باقی ماندن چشمه رادیواکتیو در داخل بدن نیز طبق صلاحدید پزشک مشخص می‌شود. گاهی اوقات، منبع رادیواکتیو چند دقیقه تا چند روز داخل بدن می‌ماند؛ در حالی که بعضی مواقع لازم است به طور دائم در جای خود باقی بماند. اگر چشمه برای همیشه داخل بدن بماند، پس از چند هفته یا چند ماه، تشعشعات آن متوقف می‌شود.

در ادامه، با انواع براکی تراپی آشنا می‌شویم.

انواع براکی تراپی

روش براکی تراپی بسته به نوع سرطان، متفاوت است. اما دو نوع اصلی پرتودرمانی داخلی وجود دارد: براکی تراپی با سرعت بالا (HDR) و براکی تراپی با سرعت پایین (LDR). البته ترجمه دقیق‌تر این روش، براکی تراپی با آهنگ دوز بالا و براکی تراپی با آهنگ دوز پایین است و بیشتر پزشکان در ایران از عبارات براکی تراپی HDR و براکی تراپی LDR استفاده می‌کنند.

براکی تراپی با سرعت بالا (HDR)

یکی از انواع براکی تراپی، براکی تراپی با سرعت بالا یا براکی تراپی HDR است. در این روش چشمه رادیواکتیو به مدت چند دقیقه داخل بدن قرار می‌گیرد. چشمه رادیواکتیو از طریق لوله‌ها یا سوزن‌های توخالی دستگاه براکی تراپی (که اپلیکاتور نامیده می‌شوند) حرکت می‌کند تا به محل مناسب برسد. در مواردی، امکان دارد از بیهوشی عمومی برای انجام براکی تراپی با سرعت بالا استفاده شود.

پس از 5 تا 20 دقیقه، چشمه رادیواکتیو به دستگاه براکی تراپی بر می‌گردد و دیگر بیمار حاوی اشعه رادیواکتیو نیست. براکی تراپی با سرعت بالا می‌تواند در یک جلسه انجام شود، یا اینکه چند جلسه تکرار شود. گاهی اوقات بیمار باید دو جلسه پرتودرمانی داخلی در یک روز انجام دهد.

براکی تراپی با سرعت پایین (LDR)

در براکی تراپی LDR اشعه با سرعت کمتری به بدن بیمار وارد می‌شود. براکی تراپی با سرعت پایین، بیشتر از براکی تراپی با سرعت بالا طول می‌کشد، به طوری که چشمه رادیواکتیو ممکن است تا یک هفته در بدن فرد باقی بماند. بیمار در طول این مدت، به تنهایی در یکی از اتاق‌های بیمارستان خواهد ماند. بعد از اتمام درمان، پزشک چشمه رادیواکتیو را از بدن خارج کرده و فرد می‌تواند به خانه برود.

نوعی پرتودرمانی داخلی با سرعت پایین برای سرطان پروستات وجود دارد که «کاشت دائمی» نامیده می‌شود. در این روش، چشمه رادیواکتیو به شکل دانه‌های فلزی ریز است که برای همیشه در پروستات باقی می‌ماند. این دانه‌ها، به آرامی در طی چند ماه اشعه رادیواکتیو ساطع می‌کنند. بیمار می‌تواند بعد از کاشت دائمی به خانه برود؛ اما به دلیل رادیواکتیو بودن بدن، باید از تماس نزدیک با کودکان و زنان باردار خودداری کند.

عوارض براکی تراپی

 

براکی تراپی نیز مانند پرتو درمانی عوارضی به دنبال دارد؛ اما از آنجایی که در این روش درمانی، منبع تشعشعاتی و مواد رادیواکتیوِ داخل بدن بیمار با دقت بیشتری سلول سرطانی را هدف می‌گیرند، احتمال آسیب به بافت‌های سالم مجاور کم‌تر و در نتیجه بیمار از برخی عوارض پرتودرمانی در امان خواهد بود. با این وجود، بیماران ممکن است با عوارض جانبی کوتاه‌مدت و بلندمدتی مواجه شوند که نیاز به مراقبت و مدیریت دقیق دارن:

• احساس خستگی: یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی براکی تراپی یا پرتودرمانی داخلی، خستگی شدید، ناشی از استقامت بدن برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و مقابله با اثرات پرتو درمانی است.
• بیماری و عوارض گوارشی: از جمله عوارض گوارشی بعد از براکی تراپی می‌توان به سوء هاضمه، نفخ، اسهال و کاهش اشتها اشاره کرد. توصیه می‌شود که بیماران از مصرف غذاهای چرب و سنگین خودداری کرده و به جای آن غذاهای سالم و سبک میل نمایند. نوشیدن مقادیر کافی آب نیز به حفظ سلامت گوارشی کمک می‌کند.
• تغییرات پوستی: ناحیه پوست تحت درمان ممکن است دچار قرمزی، خشکی، خارش یا التهاب شود. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده و مراقبت‌های پوستی توصیه شده توسط پزشک، می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند.
• ریزش مو بعد از براکی تراپی: اگر درمان در نزدیکی سر انجام می‌گردد، احتمال ریزش مو در بیمار بیشتر خواهد بود. ریزش مو در پرتودرمانی معمولاً موقتی است؛ اما می‌تواند به لحاظ روانی برای بیمار چالش‌برانگیز باشد.
• مشکلات ادراری و تناسلی: این مشکلات می‌تواند شامل تکرر ادرار، درد هنگام ادرار و تغییراتی در عملکرد جنسی باشد.
• افسردگی و تاثیرات روانی منفی: تجربه سرطان و درمان‌های مرتبط با آن می‌تواند تأثیرات روانی و عاطفی قابل توجهی داشته باشد. اضطراب، افسردگی و استرس ممکن است در طول دوره درمان و حتی پس از آن تجربه شوند. بنابراین، حمایت روانی و مشاوره از اهمیت بالایی برخوردار است.

برای مدیریت عوارض جانبی براکی‌تراپی، همکاری نزدیک با تیم درمانی، پیگیری منظم وضعیت سلامتی و رعایت توصیه‌های پزشکی ضروری است تا فرایند بهبود سرعت یابد و کیفیت زندگی بهتری برای بیماران فراهم شود. عوارض براکی‌تراپی بسته به ناحیه درمانی دارد و ممکن است بسیاری از عوارض را تجربه نکنید.

مراقبت‌های دوران براکی‌تراپی

مراقبت‌های دوران پرتودرمانی داخلی شامل جنبه‌های مختلفی است که برای حمایت از بیماران در طول و پس از درمان ضروری هستند:

1. برای کاهش التهاب و قرمزی پوست ناحیه درمان، از پماد و کرم‌های تجویز شده توسط پزشک استفاده نمایید.
2. از قرار گرفتن مستقیم زیر نور خورشید خودداری کنید.
3. تا زمانی که مواد رادیواکتیو کامل از بدن شما خارج شود، حداقل دو متر از دیگران فاصله بگیرید و از برقراری رابطه جنسی خودداری کنید.
4. از رژیم غذایی سرشار از مواد معدنی و ویتامین‌ها پیروی کنید.
5. از خوردن غذاهای چرب و سنگین بپرهیزید.
6. برای رفع خستگی در طول درمان، حتما در طول روز به مقدار کافی آب بنوشید.
7. داشتن زمان‌های استراحت منظم و محدود کردن فعالیت‌های فیزیکی می‌تواند به مدیریت انرژی بیمار کمک کند.
8. براکی تراپی می‌تواند تأثیرات روحی و عاطفی داشته باشد. برخورداری از حمایت اطرافیان، مشاوره یا شرکت در جلسات گروهی، می‌تواند به شما در مقابله با استرس مرتبط با درمان کمک کند.

مراقبت‌های بعد از براکی تراپی

علاوه ‌بر نکات مراقبتی دوران پرتودرمانی داخلی، مراقبت‌های بعد از براکی تراپی نیز برای حمایت و بهبودی بیماران ضروری است تا نسبت به کنترل عوارض و ارتقاع سطح سلامت بیماران پس از درمان، اطمینان حاصل شود. در اینجا مختصر به برخی از مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی می‌پردازیم:

1. اسکن ناحیه تحت درمان: اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که باید بعد از براکی‌تراپی به آن توجه داشت، اسکن منظم نواحی تحت درمان است. بنابراین به منظور بررسی تغییرات بدن و اطمینان از عدم وجود عوارض غیرمنتظره، این اسکن‌های دوره‌ای ضروری است.
2. برنامه‌ریزی برای تأمین انرژی: همانطور که اشاره کردیم، براکی تراپی ممکن است باعث خستگی شدید شود؛ بنابراین بیماران می‌توانند با در نظر گرفتن برنامه‌های استراحت منظم و ورزش‌های ملایم، انرژی از دست رفته خود را بازیابی کنند.
3. تغذیه مناسب: تغذیه مقوی و حاوی پروتئین با کالری بالا، می‌تواند در بازیابی انرژی و ترمیم بافت‌های آسیب دیده مفید باشد. ترجیحا از غذاهای پرچرب و سنگین که می‌توانند ناراحتی‌های گوارشی را تشدید کنند، خودداری کنید و نوشیدن مایعات، به خصوص آب را تاجایی که می‌توانید، در برنامه غذایی خود قرار دهید.
4. مراقبت از پوست و مو: توصیه می‌شود که هرگونه تغییرات پوست و مو را هر چه سریع‌تر به متخصص رادیو‌تراپی گزارش دهید تا درمان‌های مناسب انجام گیرد.
5. پیگیری و مشورت با پزشک: توصیه می‌شود که بیماران پس از درمان براکی‌تراپی به طور منظم با متخصص رادیوتراپی خود در ارتباط باشند تا از پیشرفت درمان و جلوگیری از بروز مشکلات جدی اطمینان یابید.

از براکی تراپی برای درمان کدام سرطان ها استفاده می شود؟

پرتودرمانی داخلی عمدتاً برای درمان سرطان‌های زیر کاربرد دارد:

1. پروستات
2. دهانه رحم
3. رحم
4. واژن

البته، براکی تراپی می‌تواند برای درمان سرطان‌های دیگر مانند سرطان چشم، راست روده (رکتوم)، آلت تناسلی و سینه نیز مؤثر باشد. این روش ممکن است به تنهایی یا به همراه پرتو درمانی خارجی انجام شود.

براکی تراپی پروستات

یکی از کاربردهای پرتودرمانی داخلی، کمک به درمان سرطان پروستات است. در این روش، یک چشمه رادیواکتیو داخل پروستات قرار می‌گیرد. این چشمه اشعه ساطع می‌کند تا سلول‌های سرطانی پروستات را از بین ببرد.

امکان دارد که چشمه رادیواکتیو (به شکل دانه) برای همیشه داخل پروستات باقی بماند. این روش، براکی تراپی با سرعت پایین است که تشعشعات را به تدریج در طی چند ماه آزاد می‌کند. گاهی اوقات بیمار برای درمان سرطان پروستات، به براکی تراپی با سرعت بالا نیاز دارد. در این روش چشمه رادیواکتیو حدود 15 تا 40 دقیقه داخل پروستات باقی می‌ماند.

براکی تراپی دهانه رحم، رحم یا واژن

برای درمان سرطان دهانه رحم، سرطان رحم و سرطان واژن می‌توان براکی تراپی انجام داد. در این روش، پزشک لوله‌های توخالی (اپلیکاتورها) را در حین بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی، داخل واژن و نزدیک ناحیه سرطانی قرار می‌دهد. بعد از اتصال لوله‌ها به دستگاه براکی تراپی، چشمه رادیواکتیو از دستگاه وارد لوله‌ها شده و سپس به سمت ناحیه سرطانی حرکت می‌کند.

احتمال دارد که چشمه رادیواکتیو حدود 10 تا 20 دقیقه داخل بدن بماند. بعد از اتمام درمان، چشمه رادیواکتیو دوباره وارد دستگاه شده و از بدن خارج می‌شود. در صورت صلاحدید پزشک، بیمار ممکن است چندین جلسه براکی تراپی انجام دهد. این روش درمانی می‌تواند به صورت بستری یا سرپایی انجام شود.

براکی تراپی سرطان چشم

برای درمان سرطان چشم، یک دیسک فلزی رادیواکتیو کوچک روی ناحیه سرطانی چشم قرار داده می‌شود. به این دیسک، پلاک می‌گویند. پلاک در حالی که در جای خود قرار دارد، به طور مداوم اشعه رادیواکتیو ساطع می‌کند. این روش درمانی به صورت بستری طی 2 تا 7 روز انجام می‌شود.

براکی تراپی سینه

در براکی تراپی پستان، لوله‌‌های توخالی نازک یا جسمی مانند یک بادکنک کوچک، در سینه قرار داده می‌شود. سپس پزشک این لوله‌ها یا بادکنک را به دستگاه براکی تراپی متصل می‌کند. یک ساچمه رادیواکتیو از دستگاه به داخل لوله یا بادکنک وارد می‌شود تا به ناحیه سرطانی سینه انتقال یابد.

چشمه رادیواکتیو می‌تواند تا چند روز به‌طور مداوم در بدن باقی بماند یا اینکه روزانه چند دقیقه برای چند روز وارد بدن شود.

براکی تراپی متاستاز کبد

گاهی اوقات پزشک از نوعی براکی تراپی به نام «پرتو درمانی داخلی انتخابی (SIRT)» برای درمان سرطان روده‌ای که به کبد گسترش یافته استفاده می‌کند.

در این نوع پرتودرمانی، دانه‌های کوچک رادیواکتیو وارد یک رگ خونی می‌شوند که خون را به کبد می‌برد. این دانه‌ها در رگ‌های خونی کوچک اطراف ناحیه سرطانی گیر می‌کنند. سپس با ساطع کردن اشعه رادیواکتیو، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. اگرچه دانه‌ها برای همیشه در جای خود باقی می‌مانند، اما تشعشع رادیواکتیو فقط چند هفته طول می‌کشد.

کلام آخر

با انجام براکی تراپی، منبع یا چشمه رادیواکتیو در بدن برای مدتی اشعه رادیواکتیو ساطع می‌کند. اگر دوز اشعه بالا باشد، بیمار باید یک سری نکات ایمنی را رعایت کند. این دستورالعمل‌ها را پزشک در اختیار بیمار و خانواده او قرار خواهد داد. همچنین عوارض جانبی که در اثر پرتودرمانی داخلی برای فرد ایجاد می‌شود، به این بستگی دارد که کدام قسمت از بدن تحت درمان قرار گرفته است.

منبع 

cancerresearchuk.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید