بسیاری از روش‌های درمانی سرطان بر قابلیت باروری به شکل موقت یا دائمی تاثیر می‌گذارند. باروری به قابلیت فرزندآوری اطلاق می‌گردد. ناباروری به عدم توانایی جهت فرزندآوری گفته می‌شود. در این صفحه در مورد روش‌های حفظ باروری زنان در سرطان و درمان آن صحبت می‌کنیم.

پیش از شروع درمان لازم است با تیم درمان صحبت شود. درباره نحوه تاثیرگذاری فرایند درمان بر روی قابلیت باروری و روش‌های حفظ این قابلیت سوال کنید.

تاثیر روش‌های درمان سرطان بر باروری زنان

مشکلات باروری ناشی از سرطان یا درمان آن در زنان به دو شیوه عمده بروز می‌کند:

• از طریق آسیب به اندام‌هایی که در تولید مثل نقش دارند مانند تخمدان‌ها، لوله فالوپ، رحم، دهانه رحم.
• از طریق بروز تغییرات در اندام‌هایی که تولید هورمون را کنترل می‌کند مانند تخمدان‌ها

تخمدان محل ذخیره تخمک در زنان است. آسیب به این عضو می‌تواند باعث کاهش ذخیره تخمدان شود. این موضوع می‌تواند بر حفظ باروری زنان در سرطان تاثیر بگذارد. ذخیره تخمدان به مجموع تخمک‌های نابالغ در هر دو تخمدان گفته می‌شود. زنان در هنگام تولد تمامی تخمک‌های خود را دارند. هنگامی که این تخمک‌های از بین بروند، جایگزین نخواهند شد. از بین رفتن تخمک‌های سالم باعث ناباروری و بروز یائسگی زودهنگام می‌شود.

روش‌های درمانی سرطان موثر بر باروری زنان

این روش‌های درمانی دارای عوارض جانبی احتمالی یا شناخته شده مرتبط با باروری هستند:

شیمی‌درمانی

برخی از داروها، به ویژه مواد آلکیلان با بروز مشکلات مربوط به باروری زنان در ارتباط هستند:

• بوسولفان
• کارموستین (BCNU)
• کلرامبوسیل
• سیس پلاتین
• سیکلوفسفامید
• لوموستین (CCNU)
• مکلورتامین
• مِلفالان
• پروکاربازین

سایر داروهایی که در درمان سرطان استفاده می‌شوند نیز ممکن است دارای خطرات مرتبط با باروری زنان باشند. با پزشک خود درباره داروهای خاص پیشنهادی در برنامه درمانی خود صحبت کنید.

پرتودرمانی

پرتودرمانی به بخش‌های زیر ممکن است بر قدرت باروری زنان در سرطان تاثیر بگذارد:

• ناحیه شکم
• ناحیه لگن خاصره
• ستون فقرات
• تخمدان‌ها و ناحیه زیر تخمدان
• رحم
• غده هیپوفیز در مغز
• پرتودرمانی به کل بدن، برای پیوند مغز استخوان

جراحی

برداشت اندام‌های زیر ممکن است بر قابلیت باروری زنان تاثیر بگذارد:

• رحم، در جراحی تحت عنوان هیسترکتومی
• دهانه رحم، در جراحی هیسترکتومی یا عملی تحت عنوان تراکلکتومی، که در آن رحم حفظ می‌شود.
• یک یا هر دو تخمدان، در جراحی به نام اوفورکتومی

علاوه بر آن، جراحی برای برداشت گره‌های لنفاوی لگنی نیز ممکن است بر قابلیت باروری تاثیر بگذارد و حفظ باروری زنان در سرطان را دشوار کند.

کمک گرفتن برای مشکلات باروری زنان

مراجعه به متخصص درمان ناباروری یا متخصص غدد داخلی تولید مثلی را مدنظر قرار دهید. این پزشکان در زمینه بیماری‌هایی که قابلیت باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهند، تخصص دارند.

ارزیابی قاعدگی و قابلیت باروری پس از درمان سرطان

احتمال بارداری در زنانی که پس از درمان سرطان عادت ماهیانه خود را به دست می‌آورند، وجود دارد. اما عادت ماهیانه دلیل محکمی برای این که فرد قابلیت بارداری خود را حفظ کرده است، نیست.

در برخی از زنان، درمان سرطان باعث توقف دائمی دوره‌های قاعدگی می‌شود. به این شرایط، یائسگی زودهنگام می‌گویند. این موضوع باعث ناباروری دائمی خواهد شد.

در دیگر زنان، عادت ماهیانه هنگام درمان قطع می‌شود و پس از اتمام آن مجدد بازمی‌گردد. زنانی که پس از شیمی‌درمانی عادت ماهیانه دارند ممکن است هنوز هم قابلیت باروری در آن‌ها کم باشد. حتی زنی که حین فرایند درمان هم عادت ماهیانه دارد و پس از اتمام آن قابلیت باروری خود را حفظ کرده ممکن است میزان قابلیت باروری پایین یا یائسگی زودهنگام داشته باشد.

به طور کلی، مدت زمان بازگشت عادت ماهیانه برای زنان پا به سن گذاشته یا آن‌هایی که دوزهای بالایی از رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی داشته‌اند بیشتر خواهد بود. همچنین، برای این دسته از زنان احتمال کمی وجود دارد که سیکل‌های قاعدگی خود را پس از اتمام درمان آغاز کنند.

پزشک می‌تواند شما را برای انجام آزمایش ذخیره تخمدان به آزمایشگاه ارجاع دهد. برای این کار، از آزمایشات هوزمونی حساس مانند تست هورمون آنتی مولرین استفاده می‌شود.

کودکان و زنان جوان نسبت به زنان پا به سن گذاشته ذخیره تخمدان بیشتری دارند. احتمال تجربه یائسگی و ناباروری پس از شیمی‌درمانی برای این دسته از زنان کم است. اما این بدان معنا نیست که زنان جوان قابلیت باروری خود را از دست نمی‌دهند. رادیو تراپی در ناحیه لگن خاصره و زیرشکم و شیمی‌درمانی قوی حتی زنان جوان هم ممکن است به سرعت وارد مرحله یائسگی شوند.

بارداری پس از درمان سرطان

برای باردار شدن بدون بهره‌گیری از روش‌های کمک-باروری، باید شرایط زیر فراهم باشد:

• دارا بودن حداقل یک تخمدان سالم با تخمک‌های کافی
• یک لوله فالوپ سالم
• رحم سالم جایی که نوزاد بتواند رشد یابد
• سطح مناسبی از هورمون‌های خاص

تیم درمان ممکن است پیشنهاد دهد که پیش از اقدام برای باردار شدن بیمار صبر کند. میزان زمان مناسب به عوامل زیر بستگی دارد:

• نوع و مرحله پیشرفت سرطان
• نوع درمان
• سن بیمار

برای مثال، زنانی که تحت درمان‌های مبتنی بر هورمون هستند ممکن است نیاز باشد تا بارداری خود را به تاخیر بیاندازند.

این تاخیر می‌تواند قابلیت بارداری را کاهش دهد زیرا زنان با پا به سن گذاشتن تخمک از دست می‌دهند. اگر بیمار باید بارداری را به تاخیر بیاندازد لازم است گزینه‌های حفظ قابلیت باروری را مدنظر قرار دهد.

توصیه‌هایی برای حفظ قابلیت باروری زنان

انجمن سرطان‌شناسی بالینی آمریکا (ASCO) به همه زنانی که مبتلا به سرطان هستند پیشنهاد می‌کند پیش از شروع فرایند درمان، در مورد خطر ناباروری و گزینه‌های حفظ باروری با پزشک خود صحبت کنند. در صورتی که تمایل به حفظ قابلیت باروری خود دارید، باید از پزشک بخواهید تا شما را به یک متخصص باروری ارجاع دهد؛ حتی اگر مطمئن نیستید که در آینده قصد بچه دار شدن دارید هم باید این کار را انجام دهید.

گزینه‌ها به چندین فاکتور بستگی دارد:

• سن
• بلوغ جنسی و فیزیکی
• وضعیت تاهل، مانند داشتن یک شریک زندگی مونث برای دادن تخمک
• حس بیمار به یک نوع خاصی از فرایند درمان

توصیه‌های سازمان سرطان‌شناسی بالینی آمریکا (ASCO) برای حفظ قابلیت باروری شامل موارد زیر هستند:

انجماد جنین

انجماد جنین موفقیت آمیزترین روش حفظ قابلیت بارداری محسوب می‌شود. به این روش لقاح در خارج از بدن نیز گفته می‌شود.

زن به مدت دو هفته داروهای بارداری استفاده می‌کند. سپس، یکی از اعضای تیم درمان تخمک‌ها را جمع‌اوری می‌کند. این تخمک‌ها با اسپرم در آزمایشگاه لقاح داده می‌شوند. جنین‌های بدست امده منجمد می‌شوند.

انجماد اووسیت (تخمک لقاح نیافته)

این فرایند مشابه روش انجماد جنین است. اما در این روش تخمک‌ها بدون آن که با اسپرم لقاح داده شوند، منجمد می‌شوند.

این گزینه برای زنانی مناسب است که همسری برای اهدای اسپرم ندارند. با این حال، درصد موفقیت انجماد اوسیت کمی پایین‌تر از روش انجماد جنین است.

جراحی حفظ قابلیت باروری

برخی از جراحی‌های دهانه رحم یا تخمدان می‌تواند باعث حفظ قابلیت باروری شود.

• جراحی سرطان دهانه رحم. گاهی اوقات، جراح می‌تواند دهانه رحم خارج و رحم را حفظ کند. این امر به زنان امکان می‌دهد تا با روش سزارین، وضع حمل داشته باشند. این روش برای برخی از زنان مبتلا به سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه مناسب است.
• جراحی سرطان تخمدان. گاهی اوقات، جراح می‌تواند تنها یکی از تخمدان‌ها را بردارد. این روش برای برخی از زنان مبتلا به سرطان در مراحل اولیه که یک تخمدان آن‌ها درگیر شده، مناسب است.

پرتو درمانی که از تخمدان‌ها محافظت می‌کند. برای برخی از زنان ممکن است پرتودرمانی تنها برای یکی از تخمدان‌های آن‌ها انجام شود. این می‌تواند باعث حفظ قابلیت بارداری آن‌ها شود. گزینه دیگر، جراحی به نام اوفوروپکسی است. در این روش، جراح یک یا هر دو تخمدان را جایی که پرتوها به آن‌ها نرسد، برمی‌دارد. سپس، جراح دوباره تخمدان‌ها را پس از جراحی در جای خود قرار می‌دهد. با این حال، این روش همیشه موفقیت آمیز نیست. تابش پرتو همیشه دقیق نیست و ممکن است هنوز هم پرتو به تخمدان‌ها یا ذخیره خونی تخمدان‌ها برسد.

سرکوب تخمدان

این یک رویکرد تحقیقاتی برای حفظ قابلیت باروری است. در این روش، هورمون‌هایی که عملکرد تخمدان را سرکوب می‌کنند، مصرف می‌شود. این روش ممکن است تخمک‌ها را در برابر فرایند درمان سرطان محافظت کند.

پژوهشگران هنوز ثابت نکرده‌اند که این راهبرد موثر است. زمانی که دیگر روش‌های استاندارد دردسترس هستند، این روش معمولا پیشنهاد نمی‌شود.

حفظ بافت تخمدان

در این روش بافت تخمدان از بدن خارج و منجمد می‌شود. سپس، جراح پس از اتمام فرایند درمان سرطان مجدد تخمدان‌ها را پیوند می‌زند.

این روش ممکن است برای دختران جوانی که نمی‌توانند انجماد جنین یا اووسیت انجام دهد، تنها گزینه باشد. برای مثال، برخی از دختران زمان کافی نداشته باشند یا این که به بلوغ جنسی نرسیده باشند.

تعداد زیادی موارد بارداری با استفاده از این روش گزارش شده است، و پژوهشگران در حال ارزیابی این گزینه هستند.

ارزیابی گزینه‌های حفظ قابلیت باروری زنان

این گزینه‌ها برای حفظ قابلیت باروری برای همه افراد مناسب نیست. عوامل زیر را هنگام تصمیم‌گیری مدنظر قرار دهید:

• بیمه خدمات درمانی ممکن است هزینه فرایندهای حفظ قابلیت باروری را پوشش ندهد.
• میزان اثربخشی این فرایندها متغییر است
• تجربه استرس مضاعف برای حفظ قابلیت باروری در زمانی که استرس زیادی وجود دارد.

برای تصمیم‌گیری درباره حفظ قابلیت باروری می‌توانید از مشاوره با افراد متخصص در این زمینه بهره ببرید. افرادی که می‌خواهند قابلیت باروری خود را حفظ کنند باید تصمیم خود را بر اساس این فاکتورها و دیگر عوامل اتخاذ کنند.

سوالاتی که می‌توانید از تیم درمان بپرسید

پیش از شروع فرایند درمان می‌توانید در مورد حفظ باروری زنان در سرطان سوالات زیر را بپرسید:

• خطر ناباروری زنان در هر یک از گزینه‌های درمانی چقدر است؟
• آیا روش‌های درمانی موثر دیگری با خطر کمتر وجود دارد؟
• چه گزینه‌هایی برای حفظ قابلیت باروری دارم؟
• آیا این گزینه‌های درمانی باعث تاخیر در فرایند درمان خواهند شد؟
• آیا روش‌های حفظ باروری باعث کاهش اثربخشی روش درمانی سرطان یا افزایش خطر عود سرطان می‌شوند؟
• لازم است پیش از شروع فرایند درمان با پزشک متخصص باروری صحبت کنم؟
• چه کارآزمایی‌های بالینی قابل دسترس هستند؟
• برای مقابله با مشکلات مربوط به باروری از کجا می‌توانم کمک بگیرم؟
• برای صبحت با شریک زندگیم درباره باروری از کجا می‌توانم کمک بگیرم؟
• چگونه می‌توانم بفهمم که پس از درمان سرطان قابلیت باروریم را حفظ کرده‌‌ام؟

منبع: انجمن سرطان شناسی آمریکا (ASCO)

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید