تشخیص سرطان تیروئید بر اساس علائم بالینی و نشانه‌ها، معاینه بالینی، آزمایش خون، تصویربرداری و نمونه برداری است. در این صفحه در مورد اقدامات مورد نیاز برای تشخیص سرطان تیروئید توضیح می‌دهم.

پزشکان از آزمایش‌های بسیاری برای تشخیص سرطان استفاده می­‌کنند. همچنین برای تعیین انتشار سرطان به سایر نواحی بدن نیز آزمایش‌هایی درخواست می‌شود. به «انتشار» یا «پخش شدن» سرطان به سایر قسمت‌های بدن، «متاستاز» می‌گوییم. به عنوان مثال، اقدامات تصویربرداری می‌توانند پخش شدن سرطان را نشان دهند. کاربرد دیگر آزمایش‌ها برای پزشکان، یافتن موثرترین روش درمانی است.

در بیشتر انواع سرطان، بیوپسی یا نمونه‌­برداری، تنها روش قطعی برای بررسی وجود بیماری در ناحیه­ای از بدن است. در نمونه‌­برداری، پزشک نمونه­‌ی کوچکی از بافت را بر می‌دارد تا در آزمایشگاه بررسی شود. اگر نمونه­‌برداری امکانپذیر نباشد، پزشک آزمایش‌های دیگری برای کمک به تشخیص بیماری پیشنهاد خواهد کرد.

پزشک شما در هنگام انتخاب یک آزمایش تشخیصی، ممکن است عوامل زیر را مورد ملاحظه قرار دهد:

• نوع سرطان مورد شک
• علائم و نشانه‌­های شما
• سن و سلامت عمومی شما
• نتایج آزمایش‌های پزشکی قبلی

اقدامات مورد نیاز برای تشخیص سرطان تیروئید

در این بخش روش‌های تشخیص سرطان تیروئید را آورده‌ام. برای هر فرد همه­‌ی آزمایش‌های زیر انجام نخواهد شد.

معاینه­‌ی جسمی

پزشک گردن، غده­‌ی تیروئید، گلو و گره‌­های لنفاوی در ناحیه­‌ی گردن را لمس می‌کند، تا رشد غیرعادی و تورم آن­ها را بررسی کند. گره‌ها یا غدد لنفاوی اعضای کوچک و لوبیایی شکلی هستند که به مبارزه با عفونت کمک می­‌کنند. در صورت انجام عمل جراحی، ممکن است همزمان حنجره به ­وسیله­‌ی یک لارنگوسکوپ معاینه­ ­شود. لارنگوسکوپ لوله‌­ای نازک و انعطاف‌­پذیر و دارای لامپ نوری است. لارنگوسکوپ از ترکیب دو کلمه لارنکس به معنای «حنجره» و اسکوپ به معنای «مشاهده» به وجود آمده است.

برای آشنا شدن با نحوه معاینه شخصی توسط خودتان، مقاله علائم و نشانه‌های سرطان تیروئید را بخوانید.

آزمایش‌های خون تشخیص سرطان تیروئید

انواع مختلفی از آزمایش‌های خون وجود دارد که ممکن است هنگام تشخیص بیماری و برای پایش و نظارت بیمار در حین درمان و پس از آن انجام شود. از جمله این آزمایش‌ها، می‌توان به آزمایش نشانگر تومور (تومور مارکر یا tumor marker) اشاره کرد. تومور مارکرها موادی هستند که در بعضی از افراد مبتلا به سرطان در سطوح بالاتر از حد طبیعی در خون، ادرار و بافت­های بدن یافت می­‌شوند.

سطح هورمون­های تیروئیدی

همانطور که در مقدمه ذکر شد، هورمون­های تیروئیدی سوخت و ساز بدن فرد را تنظیم می­‌کنند. پزشک از این آزمایش برای بررسی تغییرات سطح هورمون­های تیروئیدیِ T3 و T4 استفاده خواهد کرد. نام دیگر هورمون‌های T3 و T4 به ترتیب «تری‌یدو‌تیرونین» و «تیروکسین» است.

هورمون محرکه تیروئید (TSH)

این نوع آزمایش خونی، سطح TSH را اندازه گیری می‌کند. TSH هورمونی است که توسط غده هیپوفیز در نزدیکی مغز تولید می­‌شود. در صورت نیاز بدن به هورمون تیروئید، غده تیروئيد TSH را آزاد می‌کند تا تولید هورمون تیروئید را تحریک کند.

Tg و TgAb

تیروگلوبولین (Tg) پروتئینی است که به طور طبیعی توسط غده تیروئید و نیز توسط سرطان تیروئید تمایزیافته ساخته می­‌شود. پس از درمان، باید سطوح بسیار کمی از تیروگلوبولین در خون وجود داشته باشد، چرا که هدف از درمان از بین بردن تمامی سلول­های تیروئیدی است. افزایش سطح Tg پس از عمل جراحی و یا پس از درمان با ید رادیواکتیو ممکن است نشانه­‌ی سرطان باقیمانده باشد. برای اندازه­‌گیری سطوح Tg بدنِ فرد در قبل، حین و یا بعد از درمان، ممکن است از آزمایش تومور مارکر استفاده شود.

همچنین آزمایشی برای سنجش آنتی بادی ضد تیروگلوبولین (TgAb) وجود دارد. TgAb ها پروتئین‌هایی هستند که در بدن بعضی بیماران برای حمله به تیروگلوبولین تولید می‌شوند. در صورت وجود TgAb، موجب اختلال در نتایج آزمایش سطح Tg می­‌شود.

آزمایش‌های اختصاصی تشخیص سرطان مدولاری تیروئید

در صورت ابتلا به سرطان مدولاری تیروئید (MTC)، پزشک آزمایش‌های تومور مارکر را درخواست خواهد کرد. در MTC تومور مارکرها عبارتند از: کلسی­‌تونین و آنتی­ژن کارسینوامبریونیک (CEA).  همچنین پزشک باید یک آزمایش خون برای بررسی وجود ژن­‌های سرطان­‌زای RET درخواست کند، به خصوص اگر سابقه خانوادگی MTC وجود داشته باشد.

سونوگرافی

در سونوگرافی برای ایجاد تصویر از اعضای داخلی بدن از امواج صوتی استفاده ­می‌­شود. در سونوگرافی یک پروب بر روی پوست ناحیه گردن حرکت داده می‌شود و تصویری از بازتاب امواج صوتی با فرکانس بالا ایجاد می‌شود که اندازه غده تیروئید و اطلاعات خاصی از هر گره را به پزشک نشان می‌­دهد (از جمله تو پر بودن آن یا وجود کیسه‌­ای پر از مایع به نام کیست).

بیوپسی یا نمونه­‌برداری

بیوپسی برداشتن نمونه­‌ی کوچکی از بافت برای بررسی در زیر میکروسکوپ است. آزمایش‌های دیگر می­‌توانند احتمال وجود سرطان در بدن را مطرح کنند، اما تنها با نمونه­‌برداری می­‌توان به تشخیص قطعی رسید. روش تشخیص سرطان گره­‌های لنفاوی یا خوش­‌خیمی آن­ها از طریق نمونه‌­برداری انجام می­‌گیرد.افتراق خوش‌خیم یا بدخیم (سرطانی) بودن یک توده، با انجام بیوپسی است. حین این اقدام، پزشک سلول­هایی از گره بر‌می‌دارد که سپس توسط متخصص آسیب­‌شناسی سلولی (سیتوپاتولوژیست) بررسی می­‌شوند. متخصص آسیب­‌شناسی سلولی پزشکی است که در تشخیص بیماری از طریق تجزیه و تحلیل سلول­ها و بافت­های بدن تخصص دارد. نمونه‌برداری اغلب با کمک سونوگرافی انجام می­‌شود.

نمونه­‌برداری از گره‌­های تیروئیدی برای تشخیص سرطان تیروئید به یکی از دو روش زیر انجام خواهد شد:

آسپیراسیون سوزنی ظریف (FNA)

کشیدن نمونه یا مایع با استفاده از سوزن، آسپیراسیون نام دارد. این روش معمولاً در مطب پزشک یا درمانگاه انجام می­‌شود. برای پی بردن به خوش­‌خیم یا سرطانی بودن یک گره تیروئید، این اقدام یک مرحله مهم تشخیصی به حساب می­‌آید. ممکن است ناحیه‌ مورد نظر قبل از نمونه‌برداری به طور موضعی بی‌حس شود. پزشک سوزن نازکی را در گره وارد کرده و سلول­‌ها و مقداری مایع را خارج می­‌کند. این اقدام ممکن است ۲ یا ۳ بار تکرار شده تا از نواحی مختلف گره نمونه‌­برداری شود. گزارشی از نتایج این آزمایش توسط متخصص آسیب­‌شناسی نوشته می­‌شود. متخصص آسیب شناسی (پاتولوژیست) پزشکی است که در تفسیر تست‌های آزمایشگاهی و ارزیابی سلول ها، بافت­‌ها و اندام­‌ها برای تشخیص یک بیماری تخصص دارد. نتیجه این آزمایش می‌تواند «نامشخص» باشد، یعنی وجود یا عدم وجود سرطان در گره مورد نظر واضح نباشد.

بیوپسی به روش جراحی

اگر نتیجه نمونه­‌برداری آسپیراسیون سوزنی واضح نباشد، پزشک ممکن است نوعی نمونه­‌برداری را پیشنهاد کند که در آن گره و احتمالاً لوب (بخش) درگیر تیروئید با استفاده از جراحی برداشته شود. برداشتن گره به تنهایی معمولا توصیه نمی‌شود، چرا که احتمال برداشته­ شدن ناقص بخش بدخیمِ گره وجود دارد. این روش معمولاً با بیهوشی عمومی انجام شده و ممکن است به بستری در بیمارستان نیاز داشته باشد.

آزمایش مولکولی از نمونه گره

پزشک شما ممکن است انجام آزمایش‌هایی را بر روی یک نمونه تومور برای شناسایی ژن­ها و پروتئین­های خاص و سایر عوامل منحصر به فرد تومور توصیه کند. تجزیه و تحلیل ژنتیکی گره تیروئیدی احتمال سرطانی بودن آن را به شما می‌گوید. سایر تجزیه و تحلیل­‌های ژنتیکی، پروتئینی و مولکولی سرطان­‌های تیروئید می­‌تواند به تعیین گزینه‌های درمانی شما کمک کند (از جمله انواعی از درمان به نام درمان تارگت یا هدفمند).

اسکن رادیونوکلئید برای تشخیص سرطان تیروئید

این آزمایش را اسکن کل بدن هم می‌گوییم. این اسکن با استفاده از مقدار بسیار کم و بی­‌ضرر ید رادیواکتیو I-131 یا I-123 انجام می‌شود (به این مواد، «ردیاب» می‌گوییم). از این اسکن اغلب به منظور آگاهی بیشتر در مورد گره تیروئید استفاده می­‌شود. در این آزمایش، بیمار ردیاب‌ را می‌بلعد که سپس توسط سلول‌های تیروئید از خون برداشت می‌شوند. این فرایند باعث می­‌شود سلول‌های تیروئید در تصویر اسکن ظاهر شده و پزشک را قادر می‌کند که تفاوت بین آن سلول­ها و سایر ساختارهای بدن را ببیند.

گرافی ساده با اشعه ایکس

اشعه ایکس روشی برای ایجاد تصویر از ساختارهای داخلی بدن، با مقدار کمی اشعه است. به عنوان مثال گرافی ساده قفسه سینه، به پزشکان در تعیین پخش سرطان به ریه‌­ها کمک می­‌کند.

سی‌تی اسکن برای تشخیص سرطان تیروئید

سی تی اسکن، با استفاده از اشعه ایکس گرفته شده از زوایای مختلف، یک تصویر سه­‌بعدی از داخل بدن فراهم می­‌سازد. یک کامپیوتر این تصاویر را به صورت دقیق و با نمای مقطعی ترکیب می‌کند. این تصاویر می‌­توانند نشان­دهنده­‌ی هر نوع اختلال یا تومور باشند. از سی‌­تی اسکن می‌­توان برای اندازه‌گیری ابعاد تومور استفاده کرد. گاهی اوقات قبل از اسکن، تکنسین رنگ خاصی به نام ماده حاجب به بیمار می‌دهد تا جزئیات تصاویر بهتر نمایش داده شوند. این ماده رنگی می­‌تواند به داخل رگ بیمار تزریق شده و یا به صورت قرص برای بلعیدن استفاده شود.

در سرطان تیروئید، سی‌تی اسکن اغلب برای بررسی بخش­‌هایی از گردن که با سونوگرافی قابل مشاهده نیست، استفاده می­‌شود. همچنین برای تعیین گسترش سرطان تیروئید به قفسه سینه، ممکن است به اسکن سی­‌تی این ناحیه نیز نیاز باشد. ممکن است از اسکن سی تی شکم برای تعیین گسترش سرطان تیروئید به کبد و یا سایر بخش­‌های شکم استفاده شود. مبتلایان به فرم ارثی سرطان­‌های مدولاری تیروئید ممکن است در معرض خطر ابتلا به انواع دیگر تومورهای غدد درون ریز در شکم قرار گیرند. این بیماران نیز ممکن است تحت سی تی اسکن شکم قرار گیرند.

پت اسکن

اسکن PET معمولا با سی تی اسکن ترکیب می‌شود و اسکن PET-CT را ایجاد می­‌کند. اما ممکن است پزشک شما برای اشاره به این روش، صرفا از واژه «اسکن PET» یا «پت اسکن» استفاده کند. پت اسکن روشی برای ایجاد تصاویر از اعضا و بافت­‌های داخل بدن است. تکنسین مقدار کمی از یک قند ساده نشاندار شده با یک ماده رادیواکتیو را به بدن بیمار تزریق می­‌کند. این ماده قندی توسط سلول­‌هایی که بیشترین مصرف انرژی را دارند، جذب می­‌شود. از آنجایی که سرطان تمایل به استفاده فعال از انرژی دارد، بیشتر ماده رادیواکتیو را جذب می­‌کند. سپس یک اسکنر با شناسایی این ماده، تصاویری از داخل بدن تولید می­‌کند.

پس از اقدامات تشخیصی سرطان تیروئید

پس از انجام آزمایش‌های تشخیصی، پزشک شما تمام نتایج را مرور می‌نماید. اگر سرطان تیروئید تشخیص داده شود، نتایج این‌ آزمایش‌ها به پزشک در مرحله‌بندی بیماری نیز کمک می‌کنند.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید