سرطان پانکراس چیست؟

پانکراس یا لوزالمعده ارگانی در شکم شما است که در پشت قسمت پایینی معده‌تان قرار دارد. پانکراس شما آنزیم‌هایی را ترشح می‌کند که به هضم غذا کمک کرده و همچنین هورمون‌هایی را تولید می‌کند که به تنظیم قند خون شما کمک می‌کنند. انواع مختلفی از رشد نابجا در پانکراس شما به وجود می‌آید، که ممکن است برخی از این رشد‌ سلول‌ها، منجر به تومور‌های سرطان یا پیش سرطانی بشوند.

سرطان لوزالمعده یا همان سرطان پانکراس، از بافت‌های پانکراس بیمار منشاء می‌گیرد. رایج‌ترین نوع سرطانی که در پانکراس به وجود می‌آید، در سلول‌های لایه پوششی لوله‌های حمل کننده‌ی آنزیم‌های گوارشی پانکراس مبدا می‌گیرد؛ به این نوع از سرطان پانکراس، آدنوکارسینوم مجاری پانکراس می‌گوییم.

در صورتی که سرطان پانکراس در مراحل اولیه تشخیص داده شود، شانس درمان بالاتر است. متاسفانه معمولا پیش از آنکه سرطان پانکراس به ارگان‌های مختلف پخش شود، علائمی نشان نمی‌دهد.

گزینه‌های درمانی سرطان پانکراس بر اساس میزان پیشرفت سرطان انتخاب می‌شوند. گزینه‌های مختلف عبارتند از جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی و یا ترکیبی از این درمان‌ها.

علت سرطان پانکراس چیست؟

هنوز علت ابتلا به سرطان لوزالمعده واضحا مشخص نیست. پزشکان چند عامل که ممکن است باعث افزایش احتمال ابتلا به این بیماری بشود را شناسایی کرده‌اند. عواملی که احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده را زیاد می‌کنند، «عوامل خطر سرطان لوزالمعده» می‌نامیم.

عوامل خطر سرطان پانکراس

ممکن است عوامل زیر خطر ابتلای شما به سرطان پانکراس را زیاد کنند:

• سیگار کشیدن
• دیابت
• التهاب مزمن پانکراس (پانکراتیت)
• سابقه خانوادگی ابتلا به سندرم‌های ژنتیکی که می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلای شما به سرطان شوند، از جمله جهش ژن BRCA2، سندرم لینچ و سندرم ملانوم فامیلی (FAMMM)
• سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پانکراس
• چاقی
• افزایش سن. بیشتر افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده، بالای ۶۵ سال سن دارند.

یک مطالعه بزرگ نشان داده است که ترکیب سیگار کشیدن، دیابت طولانی مدت و رژیم غذایی ضعیف، به شدت خطر ابتلا به سرطان پانکراس را زیاد می‌کند.

پیشگیری از سرطان پانکراس

با انجام موارد زیر می‌توانید احتمال ابتلا به سرطان پانکراس را کم کنید:

• ترک سیگار. اگر سیگار می‌کشید، سعی کنید آن را ترک کنید. می‌توانید از پزشکتان درباره روش‌هایی برای ترک سیگار کمک بخواهید. همچنین می‌توانند از گروه‌های حمایتی، دارو و درمان‌های جایگزین نیکوتین استفاده کنید. اگر سیگار نمی‌کشید، سعی کنید هیچ وقت آن را شروع نکنید.
• وزن طبیعی داشته باشید. اگر وزن مناسبی دارید، باید برای نگه داشتن این وزن تلاش کنید. اگر لازم است که وزن کم کنید، سراغ یک رژیم آرام و ملایم بروید که ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته کم کنید. سعی کنید یک ورزش همراه با رژیم پر از سبزیجات، میوه و غلات کامل را داشته باشید.
• یک رژیم سالم انتخاب کنید. داشتن رژیمی پر از میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ و غلات کامل، باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان می‌شود.
• اگر سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پانکراس را دارید، ملاقات با مشاور ژنتیک را در نظر بگیرید. این پزشک می‌تواند سابقه سلامتی خانواده‌تان را بررسی کند و شما را جهت انجام آزمایش ژنتیک و اینکه آیا انجام این آزمایش برای شما مفید است یا خیر، راهنمایی می‌کند.

علائم و نشانه‌های سرطان پانکراس

نشانه‌ها و علائم سرطان پانکراس اغلب تا زمان پیشرفت بیماری خود را نشان نمی‌دهند. این علائم عبارتند از موارد زیر:

• درد شکمی که به کمر (پشت) تیر می‌کشد
• بی اشتهایی یا از دست دادن وزن به صورت ناخواسته
• زرد شدن پوست و زرد شدن سفیدی چشم (یرقان)
• مدفوع رنگ روشن
• ادرار تیره
• خارش پوست
• دیابتی که جدیدا تشخیص داده شده یا دیابت قدیمی که کنترل کردنش سخت شده است
• لخته خون
• خستگی

علائم سرطان پانکراس پیشرفته عبارتند از موارد زیر:

• احساس حالت تهوع
• از دست دادن وزن
• جمع شدن مایع در شکم (آسیت)

عوارض ناشی از سرطان پانکراس

همانطور که سرطان پانکراس پیشرفت می‌کند، می‌تواند باعث بروز عوارضی شود که عبارتند از موارد زیر:

• از دست دادن وزن بدن. چند عامل می‌توانند باعث کاهش وزن بدن در سرطان پانکراس بشوند. مثلا کاهش وزن بدن می‌تواند در نتیجه مصرف انرژی بدن توسط سرطان رخ دهد. تهوع و استفراغ ناشی از فشار آوردن سرطان روی معده یا درمان آن، می‌تواند غذا خوردن را برای بیمار دشوار سازد. همچنین ممکن است بدن بیمار نتواند به راحتی مواد غذایی خورده شده را هضم کند، چرا که پانکراس ترشحات گوارشی را به اندازه کافی تولید نمی‌کند.
• زردی. سرطان پانکراسی که مجرای صفراوی را مسدود می‌کند، ممکن است باعث زردی و یرقان بشود. علائم این عارضه عبارتند از پوست زرد، ادرار تیره و مدفوع کم رنگ. زردی معمولا بدون درد شکمی رخ می‌دهد. ممکن است پزشک شما پیشنهاد کند که یک لوله فلزی یا پلاستیکی (اِستِنت stent) درون مجرای صفراوی شما قرار بگیرد تا آن را باز نگه دارد. این کار را با کمک عملی به نام ERCP انجام می‌دهیم. طی ERCP، یک اندوسکوپ از گلوی شما پایین می‌رود و از طریق معده‌تان وارد قسمت بالایی روده کوچکتان می‌شود. سپس یک رنگ از طریق سوراخ کوچکی در لوله (کاتتر) به درون مجرای پانکراس و صفراوی‌تان تزریق می‌شود و از مجاری عکس گرفته می‌شود.

• درد. تومورهای رشد کننده ممکن است روی اعصاب شکمتان فشار بیاورند و باعث به وجود آمدن دردی بشوند که ممکن است شدید شود. در مورد این عارضه، داروهای مسکن ممکن است کمک کننده باشند. درمان‌هایی از جمله شیمی درمانی و رادیوتراپی ممکن است باعث آهسته شدن رشد تومور شوند و برای آرام کردن درد موثر باشند.

در موارد شدید، ممکن است پزشکتان عملی را پیشنهاد کند که در آن الکل به داخل اعصاب کنترل کننده درد شکمتان تزریق می‌شود (مسدود کردن شبکه عصبی سلیاک). این عمل، اعصاب را از فرستادن سیگنال‌های درد به مغز متوقف می‌کند و به آن بلوک عصبی می‌گوییم.

• انسداد روده. سرطان پانکراسی که به درون اولین بخش روده کوچک (دئودنوم) رشد می‌کند، می‌تواند جریان غذای هضم شده از معده به روده شما را مختل کند.

ممکن است پزشک شما پیشنهاد که که یک استنت در روده کوچک شما جای گذاری شود تا باز بماند. در برخی مواقع انجام جراحی برای جاگذاری لوله تغذیه موقت یا برای وصل کردن معده شما به بخش‌های پایینی روده که توسط سرطان مسدود نشده‌اند، ممکن است موثر باشد.

تشخیص سرطان پانکراس

اگر پزشکتان به سرطان پانکراس شک کند، ممکن است پیشنهاد دهد که شما یک یا چند آزمایش انجام دهید، این آزمایش‌ها عبارتند از موارد زیر:

• آزمایش‌های تصویربرداری که از ارگان‌های داخلی شما عکس می‌گیرند. این آزمایش‌ها به پزشک شما کمک می‌کنند که ارگان‌های داخلی بدن شما را ببیند، از جمله خود پانکراس را. روش‌های تصویربرداری که به وسیله آن می‌توان سرطان پانکراس را تشخیص داد، عبارتند از سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی و گاهی پت اسکن.

• استفاده از اندوسکوپی برای ساختن تصاویر سونوگرافی از پانکراس. در سونوگرافی آندوسکوپی(EUS) یک دستگاه سونوگرافی کوچک بر روی لوله اندوسکوپی نصب می‌شود. لوله اندوسکوپی وارد مری، معده و روده می‌شود تا سونوگرافی انجام شود. ممکن است به آن، سونوگرافی داخلی نیز بگوییم.
• نمونه برداری (بیوپسی). بیوپسی به معنای برداشتن نمونه کوچکی از بافت تومور برای بررسی زیر میکروسکوپ است. اکثرمواقع این بافت را حین EUS می‌گیرند. گاهی نیز نمونه پانکراس را با وارد کردن سوزنی مستقیما به پوست و سپس به داخل پانکراس، برداشت می‌کنند (آسپیراسیون سوزن نازک).
• آزمایش خون. ممکن است پزشکتان برایتان آزمایش خون درخواست کند تا پروتئین‌های خاصی (تومور-مارکر) را در خونتان اندازه گیری کند که توسط سلول‌های سرطانی پانکراس تولید شده‌اند. یکی از تومور-مارکرهای پانکراس، CA19-9 نام دارد. از این نشان‌گر می‌توان برای تعیین میزان پاسخ سرطان به درمان استفاده کرد. اما این آزمایش همیشه قابل اعتماد نیست، زیرا در برخی از افراد مبتلا به سرطان پانکراس، این فاکتور در خون افزایش نمی‌یابد.

مرحله و درجه سرطان پانکراس

اگر پزشکی، تشخیص سرطان پانکراس را تایید کند، سعی می‌کند که مرحله سرطان را نیز تعیین کند. با استفاده از اطلاعات آزمایش‌های مرحله بندی سرطان، پزشکتان مرحله خاصی را به سرطان پانکراس شما اختصاص می‌دهد که به شما کمک می‌کند متوجه شوید کدام درمان با احتمال بیشتری به نفع شماست.

مراحل سرطان پانکراس را به وسیله اعداد رومی از ۰ تا ۴ نام گذاری می‌کنیم. پایین‌ترین مراحل نشان‌دهنده این هستند که سرطان به پانکراس محدود است، مرحله ۴ یعنی سرطان به سایر بخش‌های بدن پخش شده است. سیستم مرحله بندی سرطان در حال پیشرفت است و با پیشرفت تشخیص‌ها و درمان‌های سرطان، پیچیده‌تر می‌شود.

درمان سرطان پانکراس

درمان سرطان پانکراس به مرحله و محل دقیق سرطان و همچنین سلامت کلی و ترجیحات شخصی فرد بستگی دارد. برای بیشتر افراد، اولین هدف از درمان سرطان پانکراس، از بین بردن سرطان تا حد امکان است. زمانی که از بین بردن سرطان جزء گزینه‌های ما نیست، ممکن است تمرکز روی افزایش کیفیت زندگی با محدود کردن رشد سرطان و عدم آسیب بیشتر باشد؛ به این روش، درمان تسکینی می‌گوییم.

درمان ممکن است شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و یا ترکیبی از این درمان‌ها باشد.

جراحی سرطان پانکراس

عمل‌های جراحی که برای بیماران مبتلا به سرطان پانکراس استفاده می‌شوند عبارتند از موارد زیر:

• جراحی تومورهای سر پانکراس. اگر سرطان شما در سر پانکراس واقع شده، ممکن است عملی به نام عمل ویپل برای شما انجام شود. عمل ویپل از نظر تکنیکی دشوار است، زیرا در طی آن سر پانکراس، اولین بخش روده کوچک (دئودنوم)، کیسه صفرا، بخشی از مجرای صفراوی و گره‌های لنفاوی نزدیک خارج کردن سر پانکراس باید خارج شوند.

در برخی از موقعیت‌ها، بخشی از معده و کولون (روده بزرگ) هم ممکن است خارج شوند. جراح شما بخش‌های باقی مانده پانکراس، معده و روده‌تان را به هم وصل می‌کند و این کار به شما اجازه می‌دهد که غذا را هضم کنید.

شما می‌توانید بدون پانکراس تقریبا به طور طبیعی زندگی کنید، اما لازم است که از انسولین و جایگزین‌های آنزیمی با نیمه عمر طولانی استفاده کنید.

• جراحی تومورهای تنه و دم پانکراس. جراحی برای خارج کردن نیمه چپ پانکراس (تنه و دم پانکراس) پانکراتومی دیستال نام دارد. ممکن است لازم باشد جراح طحال شما را نیز بردارد.
• جراحی تومورهای تاثیرگذار روی رگ‌های خونی. بسیاری از افراد مبتلا به سرطان پانکراس پیشرفته، در صورت درگیر شدن رگ‌های خونی نزدیک، مناسب انجام عمل ویپل و یا سایر جراحی‌های پانکراس نیستند. در مراکز پزشکی پیشرفته و فوق تخصصی، ممکن است جراح‌ها، انجام عمل جراحی حاوی برداشتن و دوباره ساختن رگ‌های خونی که تحت تاثیر سرطان قرار گرفته‌اند، را پیشنهاد کنند.

هرکدام از این جراحی‌ها ممکن است باعث به وجود آمدن احتمال خونریزی و عفونت شوند. برخی از افرادی که دارای مشکل در تخلیه غذا از معده‌شان هستند، بعد از جراحی، تهوع و استفراغ را تجربه می‌کنند. بعد از انجام هرکدام از این جراحی‌ها، انتظار ریکاوری طولانی را داشته باشید. بعد از انجام این عمل‌های جراحی، روزهای زیادی را دربیمارستان سپری می‌کنید و سپس باید تا چند هفته در خانه استراحت کنید.

مطالعات گسترده نشان داده‌اند که جراحی سرطان پانکراس توسط جراحان مجرب و در مراکز با تعداد زیاد جراحی مشابه، با میزان عارضه کمتری همراه است.

در مورد سوال پرسیدن از پزشک و مرکز جراحی‌تان اصلا شک نکنید و اگر در مورد توضیحات آن‌ها شک دارید، از سایر متخصصان نیز نظر بپرسید.

شیمی درمانی سرطان پانکراس

در شیمی درمانی از دارو برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می‌شود.

این داروها را می‌توان در رگ تزریق کرد یا به صورت خوراکی دریافتشان کرد. ممکن است شما یک یا ترکیبی از داروهای شیمی درمانی را دریافت کنید و همچنین ممکن است شیمی درمانی را همراه با پرتودرمانی دریافت کنید؛ از این نوع درمان برای درمان سرطانی که به خارج از پانکراس و به سایر ارگان‌ها پخش نشده، استفاده می‌شود. در مراکز پزشکی تخصصی، ممکن است از این ترکیب برای درمان قبل از جراحی و به منظور کوچک کردن تومور استفاده شود و همچنین ممکن است گاهی بعد از جراحی و برای کاهش خطر عود سرطان پانکراس استفاده ‌شود.

در افراد مبتلا به سرطان پانکراس پیشرفته و سرطانی که به سایر بخش‌های بدن پخش شده، ممکن است شیمی درمانی برای کنترل رشد سرطان، از بین بردن علائم و افزایش نرخ بقای بیمار استفاده شود.

پرتو درمانی سرطان پانکراس

در پرتودرمانی از اشعه‌های پرانرژی از جمله پرتوهای تشکیل شده از اشعه ایکس و پروتون‌ها، برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. ممکن است شما پرتو درمانی را قبل و یا بعد از جراحی سرطان پانکراس و اغلب همراه با شیمی درمانی دریافت کنید.

در پرتو درمانی معمولا  از دستگاهی که در اطراف شما قرار گرفته استفاده می‌شود. از طریق این دستگاه اشعه‌هایی به قسمت‌های مشخصی از بدن شما تابانده می‌شوند (رادیوتراپی با اشعه خارجی). در مراکز پزشکی تخصصی، ممکن است رادیوتراپی طی عمل جراحی دریافت شود (رادیاسیون حین جراحی).

سوالات رایج

منابع:

Cancer.gov

Clevelandclinic.org

Cancerresearchuk.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید