سرطان کیسه صفرا یک بیماری نادر است که در آن سلول‌های سرطانی در بافت‌های کیسه صفرا دیده می‌شوند. کیسه صفرا عضوی گلابی شکل است که درست زیر کبد در قسمت فوقانی شکم قرار دارد. کیسه صفرا، صفرا را ذخیره می‌کند. صفرا مایعی است که توسط کبد برای هضم چربی ساخته می‌شود. هنگامی که غذا در معده و روده تجزیه می‌شود، صفرا از طریق لوله‌ای به نام «مجرای صفراوی مشترک» که کیسه صفرا و کبد را به قسمت اول روده کوچک متصل می‌کند، از کیسه صفرا آزاد می‌شود.

آناتومی (ساختار) کیسه صفرا

کیسه صفرا درست زیر کبد قرار دارد. صفرا در کیسه صفرا ذخیره می‌شود و هنگام هضم غذا از طریق مجرای کیستیک و مجرای صفراوی مشترک به روده کوچک می‌رود. دیواره کیسه صفرا دارای چهار لایه بافتی اصلی است که عبارتند از:

• لایه مخاطی (داخلی)
• لایه عضلانی
• لایه بافت همبند
• لایه سِروز (خارجی)

سرطان اولیه کیسه صفرا از لایه داخلی شروع می‌شود و با رشد از طریق لایه‌های بیرونی گسترش می‌یابد.

عوامل خطر بیماری سرطان کیسه صفرا

هر چیزی که احتمال ابتلا به بیماری را افزایش دهد، عامل خطر نامیده می‌شود. داشتن یک عامل خطر به معنای ابتلا به سرطان نیست. نداشتن عوامل خطر نیز به این معنی نیست که سرطان نخواهید گرفت، اما داشتن این عوامل می‌تواند احتمال ابتلای فرد را بیشتر کند. عوامل خطر سرطان کیسه صفرا شامل موارد زیر است:

کیسه صفرا پورسلین (Porcelain)

کیسه صفرا پورسلین وضعیتی است که در آن دیواره کیسه صفرا با رسوبات کلسیم پوشیده می‌شود. این بیماری گاهی اوقات پس از التهاب طولانی مدت کیسه صفرا، که می‌تواند ناشی از سنگ کیسه صفرا باشد، رخ می‌دهد. افراد مبتلا به این بیماری در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کیسه صفرا هستند، احتمالا به این دلیل که هر دو بیماری می‌توانند با التهاب مرتبط باشند.

جنسیت

سرطان کیسه صفرا در زنان ۳ تا ۴ برابر بیشتر از مردان رخ می‌دهد. سنگ کیسه صفرا و التهاب کیسه صفرا از عوامل خطر مهم سرطان کیسه صفرا هستند و همچنین در زنان بسیار شایع‌تر از مردان هستند.

چاقی

بیماران مبتلا به سرطان کیسه صفرا بیشتر از افراد سالم دچار اضافه وزن هستند.

سن بالاتر

سرطان کیسه صفرا عمدتاً در افراد مسن دیده می‌شود، اما افراد جوان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. میانگین سنی افراد در هنگام تشخیص سرطان کیسه صفرا ۷۲ سال است. اکثر افراد مبتلا به سرطان کیسه صفرا در زمان تشخیص ۶۵ سال یا بیشتر سن دارند.

کیست کُلِدوک

کیست‌های کلدوک کیسه‌هایی پر از صفرا در امتداد مجرای صفراوی مشترک هستند. مجرای صفراوی لوله‌ای است که صفرا را از کبد و کیسه صفرا به روده کوچک حمل می کند. کیست‌ها می‌توانند در طول زمان بزرگ شوند و حاوی ۱ تا ۲ لیتر صفرا باشند. سلول‌های داخلی کیست‌های کلدوک غالبا دارای مناطقی از تغییرات پیش-سرطانی هستند که می‌تواند در طول زمان به سرطان کیسه صفرا تبدیل شود.

پولیپ کیسه صفرا

پولیپ کیسه صفرا زائده ای است که از سطح دیواره داخلی کیسه صفرا برآمده می‌شود. برخی از پولیپ‌ها از رسوبات کلسترول در دیواره کیسه صفرا تشکیل می‌شوند. برخی دیگر ممکن است تومورهای کوچک (سرطانی یا غیرسرطانی) و یا ناشی از التهاب باشند. پولیپ‌های بزرگ‌تر از ۱ سانتی‌متر بیشتر در معرض سرطان هستند، بنابراین پزشکان اغلب برداشتن کیسه صفرا در بیماران مبتلا به پولیپ‌های کیسه صفرا با اندازه یک سانتی متر و یا بزرگ‌تر را توصیه می‌کنند.

کلانژیت اسکلروزان اولیه

کلانژیت اسکلروزان اولیه (PSC) شرایطی است که در آن التهاب مجاری صفراوی منجر به تشکیل بافت اسکار می‌شود. ابتلا به PSC خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا و مجرای صفراوی را افزایش می‌دهد. علت التهاب معمولاً مشخص نیست. بسیاری از افراد مبتلا به PSC همچنین مبتلا به کولیت اولسراتیو، نوعی بیماری التهابی روده هستند.

سایر عوامل خطر احتمالی

مطالعات فاکتورهای دیگری را پیدا کرده‌اند که ممکن است خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا را افزایش دهد. این عوامل شامل موارد زیر است:

• سیگار کشیدن
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مورد استفاده در صنایع لاستیک و نساجی
• قرار گرفتن در معرض نیتروزامین‌ها

علائم سرطان کیسه صفرا

علائم و نشانه‌های سرطان کیسه صفرا عبارتند از یرقان (زردی)، تب و درد. این علائم و سایر علائم و نشانه‌ها ممکن است ناشی از سرطان کیسه صفرا یا سایر بیماری ها باشد. در صورت داشتن هر یک از موارد زیر با پزشک خود مشورت کنید:

• زردی (زردی پوست و زردی سفیدی چشم).
• درد بالای معده.
• تب.
• تهوع و استفراغ.
• نفخ.
• توده در شکم.

آیا می‌توان از سرطان کیسه صفرا پیشگیری کرد؟

هیچ راه شناخته شده‌ای برای پیشگیری از بیشتر سرطان‌های کیسه صفرا وجود ندارد. بسیاری از عوامل خطر شناخته شده برای سرطان کیسه صفرا، مانند سن، جنسیت، قومیت، و نقص مجرای صفراوی، تحت کنترل ما نیستند. اما کارهایی وجود دارد که با انجام آن ها می‌توانید به کاهش خطر ابتلا کمک کنید. موارد زیر به حفظ سلامتی کمک می‌کند و ممکن است خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا و همچنین بسیاری از انواع دیگر سرطان ها را کاهش دهد:

• به وزن سالم خود برسید و آن را حفظ کنید.
• فعالیت بدنی خود را حفظ کنید و زمان نشستن یا دراز کشیدن را محدود کنید
• یک رژیم غذایی سالم داشته باشید که شامل مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل باشد و مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده و نوشیدنی‌های شیرین را محدود کرده یا از آن اجتناب کنید.
• بهتر است الکل مصرف نکنید.

مرحله بندی سرطان کیسه صفرا

مرحله سرطان توصیف کننده اندازه و میزان گسترش آن است. دانستن مرحله سرطان به پزشکان کمک می‌کند تا بهترین درمان را برای شما انتخاب کنند. سرطان می‌تواند از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی گسترش یابد. پزشکان معمولا به غدد لنفاوی نزدیک کیسه صفرا نگاه می‌کنند تا مرحله سرطان را بیابند. راه‌های مختلفی برای مرحله بندی سرطان وجود دارد. سیستم مرحله بندی عددی و سیستم مرحله بندی TNM معمولا برای سرطان کیسه صفرا استفاده می‌شود.

سیستم مرحله بندی عددی

این سیستم مرحله بندی از اعداد برای توصیف مرحله سرطان استفاده می‌کند. سرطان کیسه صفرا چهار مرحله دارد:

مرحله‌ 1

سرطان فقط دیواره کیسه صفرا را درگیر می‌کند.

مرحله 2

سرطان از طریق دیواره کیسه صفرا گسترش یافته است اما به غدد لنفاوی مجاور و اندام های اطراف گسترش پیدا نکرده است.

مرحله 3

سرطان به غدد لنفاوی نزدیک به کیسه صفرا یا به کبد، معده، روده بزرگ یا روده کوچک گسترش یافته است.

مرحله 4

سرطان بسیار عمیق به دو یا چند اندام نزدیک به کیسه صفرا گسترش یافته است یا به غدد لنفاوی یا اندام‌ها مانند ریه‌ها گسترش یافته است. سرطان در مرحله ۴ به عنوان سرطان متاستاتیک یا ثانویه شناخته می‌شود.

سیستم مرحله بندی TNM

گاهی اوقات از یک سیستم متفاوت به نام سیستم مرحله‌بندی TNM استفاده می‌شود. TNM مخفف تومور (T)، گره (N) و متاستاز (M) است.

• T اندازه تومور را توصیف می‌کند
• N توضیح می‌دهد که آیا سرطان به غدد لنفاوی گسترش یافته است یا خیر و کدام غدد درگیر هستند. به عنوان مثال، N0 به معنای عدم تأثیر غدد لنفاوی است، در حالی که N1 به معنای وجود سلول‌های سرطانی در غدد لنفاوی است.

M توضیح می‌دهد که آیا سرطان به قسمت دیگری از بدن گسترش یافته است یا خیر (به آن سرطان ثانویه یا متاستاتیک می‌گویند). برای مثال، M0 به این معنی است که سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش نیافته است (متاستاز).

بیشتر بخوانید : متاستاز چیست؟

روش های تشخیص سرطان کیسه صفرا

یافتن و تشخیص زودهنگام سرطان کیسه صفرا دشوار است. تشخیص سرطان کیسه صفرا به دلایل زیر دشوار است:

• در مراحل اولیه سرطان کیسه صفرا هیچ علائمی وجود ندارد.
• علائم سرطان کیسه صفرا در صورت وجود، مانند علائم بسیاری از بیماری‌های دیگر است.
• کیسه صفرا در پشت کبد پنهان است.

آزمایش‌هایی که کیسه صفرا و اندام‌های مجاور را بررسی می‌کنند برای یافتن، تشخیص و مرحله ‌بندی سرطان کیسه صفرا استفاده می‌شوند. روش‌‌هایی که از کیسه صفرا و ناحیه اطراف آن عکس می گیرند، به تشخیص سرطان کیسه صفرا کمک می‌کند و نشان می‌دهد که سرطان تا چه اندازه گسترش یافته است. آزمایش‌ها و روش های زیر ممکن است برای تشخیص سرطان کیسه صفرا مورد استفاده قرار گیرد:

شرح حال و معاینه فیزیکی

معاینه بدن برای بررسی نشانه‌های کلی سلامت است، از جمله بررسی نشانه‌های بیماری، مانند توده‌ها یا هر چیز دیگری که غیرعادی به نظر می‌رسد. شرح حال و تاریخچه‌ای از سلامتی بیمار و بیماری‌ها و درمان‌های گذشته نیز گرفته می‌شود.

آزمایش خون

در این روش نمونه خون برای اندازه گیری مقدار مواد خاصی که توسط اندام‌ها و بافت‌های بدن در خون آزاد می‌شود، بررسی می‌شود. مقدار غیر عادی این مواد (بیشتر یا کمتر از حد نرمال) می‌تواند نشانه بیماری باشد.

روش‌های تصویربرداری

سی تی اسکن

سی‌تی اسکن از اشعه ایکس برای تصویربرداری دقیق از نواحی داخیل بدن مانند قفسه سینه، شکم و لگن استفاده می‌کند. تصاویر توسط یک کامپیوتر متصل به دستگاه رادیولوژی ساخته می‌شوند. یک نوع رنگ مخصوص ممکن است به داخل ورید تزریق شود یا توسط بیمار خورده شود تا کمک کند اندام ها واضح تر نمایش داده شوند.

از سی‌تی اسکن می‌توان برای گرفتن بیوپسی (نمونه برداری) نیز کمک گرفت.

سونوگرافی

در سونوگرافی، امواج صوتی پرانرژی (اولتراسوند) از بافت‌ها یا اندام‌های داخلی منعکس شده و پژواک ایجاد می‌کنند. پژواک‌ها تصویری از بافت‌های بدن را تشکیل می‌دهند که سونوگرام نامیده می‌شود. سونوگرافی از روی شکم یا سونوگرافی با اندوسکوپی (EUS) یا از طریق لاپاروسکوپی برای تشخیص سرطان کیسه صفرا استفاده می‌شود.

ام آر آی (MRI)

‌ام‌آر‌آی روشی است که از آهنربا، امواج رادیویی و کامپیوتر برای تهیه مجموعه‌ای از تصاویر دقیق از نواحی داخل بدن استفاده می‌کند. ماده‌ای به نام گادولینیوم در رگ تزریق می‌شود. گادولینیوم در اطراف سلول‌های سرطانی جمع می‌شود، بنابراین آن‌ها در تصویر روشن‌تر نشان داده می‌شوند.

روش‌های کلانژیوگرافی

کلانژیوگرافی به معنای تصویربرداری از مجاری صفراوی است و شامل سه روش اصلی است: MRCP و ERCP و PTC.

MRCP

در MRCP با کمک MRI از مجاری صفراوی تصویربرداری می‌شود. بر خلاف دو روش دیگر کلانژیوگرافی، در این روش از اندوسکوپ یا ماده حاجب وریدی استفاده نمی‌شود.

ERCP

ERCP به معنای تصویربرداری از مجاری صفراوی به کمک آندوسکوپی است.

در این روش یک آندوسکوپ از طریق دهان، مری و معده به قسمت اول روده کوچک وارد می‌شود. سپس یک کاتتر (یک لوله کوچکتر) از طریق آندوسکوپ وارد مجاری صفراوی می‌شود. یک رنگ از طریق کاتتر به مجاری تزریق می‌شود و عکس گرفته می‌شود. اگر مجاری توسط تومور مسدود شده باشد، ممکن است یک لوله ریز برای رفع انسداد مجرا وارد آن شود. این لوله (یا استنت) ممکن است برای باز نگه داشتن مجرا در جای خود باقی بماند. نمونه‌های بافتی نیز ممکن است گرفته شود.

PTC (کلانژیوگرافی ترانس هپاتیک از راه پوست)

در PTC با اشعه ایکس از کبد و مجاری صفراوی عکسبرداری می‌شود. یک سوزن نازک از طریق پوست زیر دنده‌ها وارد کبد می‌شود. رنگ به کبد یا مجاری صفراوی تزریق می‌شود و عکسبرداری انجام می‌شود. همانند ERCP، با این روش هم می‌توان نمونه‌برداری و تعبیه استنت انجام داد.

بیوپسی (نمونه برداری)

برداشتن سلول‌ها یا بافت‌ها به‌منظور مشاهده آن‌ها در زیر میکروسکوپ توسط پاتولوژیست برای بررسی علائم سرطان، نمونه برداری یا بیوپسی نام دارد. بیوپسی ممکن است پس از جراحی برای برداشتن تومور انجام شود. اگر نتوان تومور را با جراحی خارج کرد، بیوپسی ممکن است با استفاده از یک سوزن ظریف برای برداشتن سلول‌ها از تومور انجام شود.

درمان سرطان کیسه صفرا

انواع مختلفی از درمان برای بیماران مبتلا به سرطان کیسه صفرا وجود دارد. برخی از درمان‌ها استاندارد هستند. سه نوع درمان استاندارد که استفاده می شود شامل:

• عمل جراحي
• پرتو درمانی
• شیمی درمانی

عمل جراحي

سرطان کیسه صفرا ممکن است با جراحی برداشتن کیسه صفرا و برخی از بافت‌های اطراف آن درمان شود. غدد لنفاوی مجاور ممکن است برداشته شوند. برخی مواقع از لاپاراسکوپ برای جراحی کیسه صفرا استفاده می‌شود. لاپاراسکوپ به یک دوربین فیلمبرداری متصل می‌شود و از طریق یک برش روی شکم، وارد شکم می‌شود. ابزارهای جراحی از طریق برش‌های دیگر برای انجام جراحی وارد می‌شوند. از آنجایی که خطر گسترش سلول‌های سرطانی کیسه صفرا به این برش‌ها وجود دارد، بافت اطراف محل‌های برش نیز ممکن است برداشته شود.

اگر سرطان گسترش یافته و قابل برداشتن نباشد، انواع جراحی تسکینی زیر ممکن است علائم را موقتا تسکین دهد.

بای پَس صفراوی

اگر تومور مجرای صفراوی را مسدود کند و مایع صفرا در کیسه صفرا جمع شود، ممکن است بای پس صفراوی انجام شود. در طی این عمل، پزشک کیسه صفرا یا مجرای صفراوی را در ناحیه قبل از انسداد بریده و به روده کوچک می‌دوزد تا مسیر جدیدی در اطراف ناحیه مسدود شده ایجاد شود.

قرار دادن استنت از طریق آندوسکوپی

اگر تومور مجرای صفراوی را مسدود کند، ممکن است جراحی برای قرار دادن استنت (لوله‌ای نازک) برای تخلیه مایع صفرا که در آن ناحیه جمع شده است انجام شود. پزشک ممکن است استنت را از طریق کاتتری که صفرا را تخلیه می‌کند، داخل کیسه‌ای در قسمت بیرونی بدن قرار دهد یا ممکن است استنت به اطراف ناحیه مسدود شده رفته و مایع صفرا را به روده کوچک تخلیه کند.

تخلیه صفرا از راه پوست

روشی است که برای تخلیه صفرا در زمانی که انسداد وجود دارد و قرار دادن استنت آندوسکوپی امکان پذیر نیست، انجام می‌شود. عکس برداری رادیولوژی از کبد و مجاری صفراوی برای تعیین محل انسداد انجام می‌شود. از این تصاویر برای هدایت استنت استفاده می شود. استنت در کبد باقی می‌ماند تا مایع صفرا به روده کوچک یا کیسه جمع آوری خارج از بدن تخلیه شود. این روش ممکن است برای از بین بردن زردی قبل از جراحی انجام شود.

پرتو درمانی

پرتودرمانی نوعی درمان سرطان است که از اشعه ایکس پرانرژی یا انواع دیگر پرتوها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد آن‌ها استفاده می‌کند. پرتودرمانی خارجی از دستگاهی در خارج از بدن برای ارسال پرتو به ناحیه‌ای از بدن که مبتلا به سرطان است، استفاده می‌کند.

شیمی درمانی

شیمی درمانی نوعی درمان سرطان است که از داروها برای متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این کار یا از طریق از بین بردن سلول های سرطانی و یا جلوگیری از تقسیم شدن آن ها انجام می شود. شیمی درمانی از طریق دهان (داروی خوراکی) یا از طریق تزریق به داخل ورید یا ماهیچه انجام می‌شود. داروها وارد جریان خون می‌شوند و می‌توانند به سلول‌های سرطانی در سراسر بدن برسند (شیمی درمانی سراسری).

منبع:

cancer.org

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید