آمار در سرطان و بخش‌های مختلف آن نقش مهمی بازی می‌کند. مثلا یکی از اولین سوالات افرادی که مبتلا به سرطان تشخیص داده شده‌­اند این است که: «احتمال زنده ماندن من چقدر است؟»

پزشکان از «آمار» برای پاسخ به این سوال استفاده می‌­کنند. در آمار، اطلاعات بیماری تعداد بسیار زیادی از بیماران جمع‌آوری می‌شود و بر همین اساس «تخمین» زده می‌شود که سیر بیماری چگونه خواهد بود. آمار م‌ی­تواند به پیش‌­بینی آینده بیماری کمک کند، اما نمی‌­تواند به طور دقیق بگوید برای هر فرد خاص چه اتفاقی خواهد افتاد.

به «زنده ماندن» در مکالمات پزشکی و آماری، «بقا» می‌گوییم. مثلا وقتی می‌گوییم اکثر مبتلایان به سرطان پروستات بقای طولانی دارند، منظورمان این است که اکثر این بیماران عمر طولانی‌ای خواهند داشت.

آمار بقا بر اساس این عوامل متفاوت هستند:

• نوع سرطان
• استیج (مرحله) سرطان
• سن
• دوره زمانی

از تیم مراقبتی خود در خصوص درست‌­ترین آمار موجود بر اساس وضعیت خود سوال بپرسید. همچنین بهتر است از آنها بخواهید آماری را که به نظر نامفهوم هستند برایتان توضیح دهند.

آمار بقا

پزشکان از آمار بقا برای برآورد پیش‌­آگهی بیمار استفاده می­‌کنند. پیش آگهی به معنی احتمال بهبودی است. آمار بقا به پزشکان کمک می‌­کند تا گزینه‌­های درمانی موجود را ارزیابی کنند.

محققان معمولا آمار بقا را به صورت نرخ بقا برای انواع خاص سرطان ارائه می­‌دهند.

نرخ بقا

درصد افرادی که تا یک زمان مشخص پس از تشخیص زنده می‌مانند. مثلا نرخ بقای ۵ ساله، به معنای درصدی از افراد است که پس از ۵ سال زنده هستند. ممکن است بشنوید که پزشکتان، بقا یا survival را به صورت «سِروایوال» یا «سوروایوال» تلفظ کند.

«نرخ بقای کلی» با در نظر گرفتن تمام مبتلایان به یک نوع خاص تومور به دست می‌آید. بقای کلی یا Overall survival را به طور خلاصه به صورت OS هم می‌نویسیم.

نرخ بقا را می‌توان برای هر مدت زمانی تعریف کرد (مثل ۶ ماهه، یک ساله یا پنج ساله). با این حال، محققان معمولا آمار سرطان را به صورت نرخ بقای نسبی ۵ ساله ارائه می­‌دهند.

نرخ بقای نسبی ۵ ساله

درصد افرادی است که تا ۵ سال پس از تشخیص زنده خواهند ماند. این نرخ، شامل کسانی که به دلیل بیماری­‌های دیگر می­‌میرند، نمی­‌شود.

مثال: نرخ بقای نسبی ۵ ساله برای زنان مبتلا به سرطان دهانه رحم حدود ۶۶ درصد است. یعنی حدود ۶۶ نفر از هر ۱۰۰ زن مبتلا به سرطان دهانه رحم حداقل ۵ سال پس از تشخیص زنده می­‌مانند.

نرخ بقا بر اساس مرحله

محققان آمار بقا را برای تمامی استیج‌­های سرطان نیز محاسبه می­‌کنند. استیج (مرحله) موارد زیر را توصیف می‌کند: محل سرطان، اینکه سرطان به کجا پخش شده است، و اینکه آیا سرطان سایر قسمت­های بدن را متاثر کرده است یا خیر. آمار بقا برای هر استیج می‌­تواند متفاوت باشد.

مثال: میزان بقای نسبی ۵ ساله سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه ۹۲ درصد است.

یعنی ۹۲ نفر از هر ۱۰۰ زن مبتلا به سرطان دهانه رحم (در مراحل ابتدایی) حداقل سال پس از تشخیص زنده خواهند ماند.

مهم: محققان آمار بقای ۵ ساله را بر اساس تعداد افرادی که سرطان آنها حداقل از ۵ سال پیش تحت درمان قرار گرفته است بنا می­‌نهند. بنابراین این آمار ممکن است آخرین پیشرفت­‌های درمانی را بازتاب ندهند.

نرخ بقای «عاری از بیماری» و «عاری از پیشرفت»

نرخ بقای نسبی ۵ ساله شامل افرادی است که در دوره «remission» به سر می‌برند. «remission» به معنی عدم وجود بیماری به صورت دائم یا موقت است. این نرخ بقا کسانی را که هنوز تحت درمان هستند نیز شامل می‌شود.

راهنمای ترجمه: remission در معنای لغوی به معنای کم شدن شدت درد یا یک بیماری یا دوره‌ای است که این کم شدن شدت رخ می‌دهد. در سرطان‌شناسی، remission به معنای وضعیتی است که هیچ گونه علامت یا نشانه‌ای از وجود سرطان در اختیار نداریم. اما از آن‌جا که ممکن است سلول‌های غیر قابل دیدنی در بدن وجود داشته باشند که باعث بازگشت بیماری شوند، remission با «بهبودی» متفاوت است. ترجمه دقیق‌تر این اصطلاح، «خاموشی»، «فروکش» یا «مهار» است. با این وجود، اکثر پزشکان در ایران، از اصطلاح «رمیشن» استفاده می‌کنند. در این سایت، از واژه‌های خاموشی یا رمیشن استفاده خواهیم کرد.

آمار مربوط به بقای عاری از بیماری (DFS) و آمار مربوط به بقای عاری از پیشرفت (PFS) دقیق‌تر هستند. پزشکان اغلب از این آمار برای ارزیابی روش‌های درمان سرطان استفاده می‌کنند.

نرخ بقای عاری از بیماری: درصد افرادی که پس از پایان درمان در رمیشن کامل به سر می‌برند.

نرخ بقای عاری از پیشرفت: درصد افرادی که در طول درمان یا بعد از آن رشد تومور جدید نداشته‌اند یا سرطان آنها پخش نشده است. ممکن است بیماری به طور کامل یا به طور جزئی به درمان پاسخ داده باشد، یا اینکه ممکن است بیماری در وضعیت پایداری باشد. یعنی سرطان همچنان وجود دارد اما در حال رشد و پخش شدن نیست.

استفاده از آمار بقا برای تعیین پیش‌آگهی (پروگنوز)

پیش‌آگهی مطلوب به این معنی است که احتمال موفقیت درمان بالا است. به عنوان مثال، نرخ بقای نسبی ۵ ساله سرطان بیضه ۹۵ درصد است. یعنی بیشتر مردان مبتلا به این بیماری پیش‌آگهی مطلوبی دارند.

پیش‌آگهی به استیج (مرحله) سرطان در هنگام تشخیص بیماری بستگی دارد. به عنوان مثال، نرخ بقای نسبی ۵ ساله سرطان روده بزرگ در مرحله اولیه ۹۰ درصد است. این میزان برای سرطان روده بزرگ پیشرفته به حدود ۱۴ درصد کاهش می‌یابد.

استفاده از آمار بقا برای ارزیابی گزینه‌های درمانی

پزشکان اغلب از نرخ بقای نسبی ۵ ساله برای ارزیابی و مقایسه گزینه‌های درمانی استفاده می‌کنند. آنها نرخ بقا را شاخص مناسبی برای تعیین موارد زیر می‌دانند:

• اینکه آیا سرطان به درمان پاسخ خواهد داد یا خیر
• اینکه آیا درمان موفق به افزایش طول عمر بیمار می‌شود یا خیر

آمار بقا به پزشکان کمک می‌کند تا در خصوص اینکه کدام درمان درمان بیشترین مزایا را به دنبال خواهد داشت تصمیم‌گیری کنند. این آمار همچنین به پزشکان کمک می‌کنند تا مزایا را در مقایسه با خطرات بسنجند. برای مثال ممکن است یک روش درمانی خاص در درمان سرطان بسیار موثر عمل کند، اما یک شخص ممکن است در اثر این درمان عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه کند.

امار می‌تواند اطلاعات سودمندی ارائه دهد، اما تنها عامل مورد استفاده در طرح‌ریزی درمان نیست.

مفهوم «علاج»

علاج یا شفا به معنای بهبودی کامل بیماری است. این مفهوم در سرطان کاملا صدق نمی‌کند. چرا که گاهی سلول‌های سرطانی که شناسایی نشده‌اند پس از درمان همچنان در بدن باقی می‌مانند. این سلول‌ها در آینده می‌توانند موجب بازگشت سرطان شوند. پزشکان چنین حالتی را «عود» می‌گویند.

اگر پزشکان تا پنج سال پس از تشخیص بیماری نتوانند سرطان را شناسایی کنند، در این صورت جامعه پزشکی بسیاری از این سرطان‌ها را «علاج‌یافته» تلقی می‌کند، اما عود بیماری پس از ۵ سال همچنان امکان‌پذیر است.

ممکن است بشنوید که پزکشتان برای «علاج» از کلمه کیور (cure) و برای «عود» از کلمه ریکارنس (recurrence) استفاده می‌کند.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید