آزمایش PSA یک آزمایش خون است که در درجه اول برای غربالگری سرطان پروستات استفاده می‌شود. تست PSA را «آزمایش پروستات» هم می‌گوییم.

این آزمایش سطح «پروتئین اختصاصی پروستات» یا همان PSA را در خون اندازه می‌گیرد. PSA پروتئینی است که هم توسط بافت پروستات سرطانی و هم توسط بافت پروستات غیرسرطانی تولید می‌شود. پروستات غده کوچکی است که در آقایان در زیر مثانه قرار دارد و غده‌ای فرعی در سیستم تولیدمثلی مردانه است.

PSA عمدتا در مایع منی یافت می‌شود؛ مایع منی هم در پروستات تولید می‌شود. مقادیر کمی از PSA به طور معمول به جریان خون وارد می‌شود.

چرا آزمایش PSA درخواست می‌شود؟

سرطان پروستات شایع است و یک علت مهم مرگ‌ومیر آقایان است. PSA غربالگری با هدف تشخیص زودرس سرطان پروستات قبل از ایجاد علائم درخواست می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم مقاله «غربالگری سرطان پروستات» را بخوانید.

بعد از رسیدن به تشخیص سرطان پروستات نیز تست PSA برای موارد زیر کاربرد دارد:

• فهمیدن اینکه آیا درمان موثر بوده است یا خیر
• تشخیص عود بیماری بعد از پایان درمان

تفسیر آزمایش PSA: عدد طبیعی PSA چقدر است؟

PSA طبیعی در سنین مختلف می‌تواند متفاوت باشد و به طور طبیعی با افزایش سن میزان PSA خون نیز افزایش می‌یابد.

اما به عنوان یک قانون سرانگشتی، PSA بالای ۴ را غیرطبیعی در نظر می‌گیریم. بنابراین میزان نرمال PSA بین ۰ تا ۴ است.

افزایش سریع PSA هم می‌تواند نشانه بدی باشد، حتی اگر عدد PSA همچنان زیر ۴ باشد.

عدد طبیعی PSA در سنین مختلف چند است؟

تفسیر آزمایش PSA در سنین مختلف می‌تواند کمی متفاوت باشد، به عنوان مثال بعضی از پزشکان حداکثر عدد PSA قابل قبول را به صورت زیر در نظر می‌گیرند:

• ۴۰ تا ۴۹ سال: ۲.۵
• ۵۰ تا ۵۹ سال: ۳.۵
• ۶۰ تا ۶۹ سال: ۴.۵
• ۷۰ تا ۷۹ سال: ۶.۵

PSA بالا در آزمایش خون به چه معناست؟

PSA بالا در آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد، اما بیماری‌های دیگر هم می‌توانند سطح PSA را بالا ببرند، از جمله پروستات بزرگ یا ملتهب. بنابراین علت PSA بالا باید به دقت بررسی شود.

PSA پایین در آزمایش خون به چه معناست؟

اگرچه گفتیم رنج نرمال PSA بین ۰ تا ۴ است، اما اعداد بسیار کم نیز می‌تواند به معنی کمبود هورمون تستوسترون یا شرایط دیگر باشد و ممکن است نیاز باشد تحت بررسی متخصص غدد قرار بگیرید.

یک PSA پایین لزوما نمی‌تواند وجود سرطان پروستات را رد کند، چرا که بعضی از انواع سرطان پروستات مقدار PSA کمی تولید می‌کنند.

سایر نکات تفسیر آزمایش PSA

Free PSA چیست؟

PSA در جریان خون به دو حالت گردش دارد: متصل به پروتئین‌های خاص یا به صورت آزاد (غیر متصل). به مجموع این دو، PSA کل یا توتال می‌گوییم و بخش آزاد آن همان free PSA یا PSA آزاد است.

به جز عدد PSA توتال چه معیار دیگری مهم است؟

به جز عدد PSA، پزشک به نتیجه معاینه مقعد (DRE) نیز توجه می‌کند. همچنین ویژگی‌های دیگر PSA نیز ممکن است در نظر گرفته شود:

• سرعت PSA (یا PSA velocity): به معنای سرعت تغییر سطح PSA در طی زمان است. سرعت بالای افزایش PSA ممکن است نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد.
• درصد PSA آزاد: اگر سطح PSA توتال بالا باشد، اما سطح free PSA پایین باشد (درصد free PSA کم باشد)، احتمال سرطان پروستات بیشتر است.
• تراکم PSA (یا PSA density): در یک حجم مشابه، سرطان پروستات می‌تواند مقادیر بیشتر از PSA نسبت به بیماری‌های خوش‌خیم پروستات تولید کند. تراکم PSA برابر با سطح PSA تقسیم بر حجم پروستات است. تعیین حجم پروستات معمولا نیازمند MRI یا اولتراسوند داخل‌روده است.

همچنین باید به عواملی که روی سطح PSA تاثیر می‌گذارند توجه کرد.

چه عواملی می‌توانند روی سطح PSA تاثیر بگذارند؟

عوامل مختلفی می‌توانند روی سطح PSA تاثیر بگذارند، مثلا:

• عفونت ادراری
• فعالیت بدنی شدید
• رابطه جنسی یا خودارضایی
• بیوپسی پروستات
• داروها
• سوند ادراری
• هرگونه جراحی یا دستکاری مثانه یا پروستات

با توجه به پیچیدگی تفسیر PSA، اجازه بدهید این کار توسط پزشکتان انجام شود.

اگر PSA بالا باشد چه کار باید بکنیم؟

اگر پزشک تشخیص بدهد که سطح PSA غربالگری غیرطبیعی است، ممکن است درخواست بیوپسی پروستات بدهد. بیوپسی پروستات تنها روش تشخیص قطعی سرطان پروستات است.

در صورتی که پزشک به عفونت پروستات شک داشته باشد، ممکن است آزمایش ادراری درخواست کند.

همچنین ممکن است پزشکتان آزمایش مجددی برای مدتی بعد درخواست کند و سیر تغییرات PSA را تحت نظر قرار دهد.

قبل از انجام آزمایش PSA چه آمادگی هایی نیاز است؟

قبل از تست PSA باید از موارد زیر پرهیز کرد:

۱- رابطه جنسی: ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از آزمایش PSA نباید ساعت رابطه جنسی داشت یا خودارضایی کرد. خروج مایع منی می‌تواند سطح PSA خون را بالا ببرد و دقت تست را کم می‌کند.

۲- داروها: بعضی از داروها می‌توانند روی سطح PSA تاثیر بگذارند. بنابراین هر دارویی که مصرف می‌کنید به پزشکتان اطلاع دهید.

۳- فعالیت بدنی شدید: بهتر است در ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از آزمایش پروستات، از فعالیت بدنی شدید بپرهیزید.

جمع‌بندی: آزمایش پروستات (PSA) چیست؟

آزمایش PSA سطح خونی «پروتئین مخصوص پروستات» را اندازه می‌گیرد. یکی از علل میزان بالای PSA خون، ابتلا به سرطان پروستات است، هرچند علل دیگری هم می‌توانند آن را افزایش بدهند. برای تشخیص قطعی باید از پروستات نمونه‌برداری شود. پزشک شما عوامل مختلفی را در تفسیر آزمایش PSA در نظر می‌گیرد و نیاز یا عدم نیاز به اقدام اضافه را به شما خواهد گفت.

منابع:

mayoclinic.org

medlineplus.gov

prostatecanceruk.org

سوالات رایج

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید