مراقبت از مبتلایان به سرطان با اتمام درمان پایان نمی­‌یابد. بعد از پایان درمان، باید با تیم درمانی خود در ارتباط باشید. آن­ها بازگشت سرطان را بررسی می­‌کنند، عوارض جانبی را مدیریت می­‌کنند و سلامت کلی شما را زیر نظر دارند.

طراحی برنامه پیگیری پس از درمان

شما می‌­توانید با همکاری تیم درمانی، یک برنامه شخصی سازی شده برای مراقبت­های لازم بعد از درمان طراحی کنید. این برنامه مانند راهنمایی برای نظارت بر وضعیت سلامتی شما در ماه‌­ها و سال‌­های پیش رو است. برنامه مراقبت شما ممکن است شامل معاینات فیزیکی و آزمایش‌های پزشکی مرتب باشد. این برنامه معمولا بر اساس رهنمودهای پزشکی متناسب با یک تشخیص خاص طراحی می‌­شود. علاوه بر این، پزشک شما نیازها و اولویت­‌های شخصی شما را نیز در نظر می­‌گیرد.

اجرای برنامه مراقبت پس از درمان، به بسیاری از بازماندگان کمک می­‌کند تا هنگام بازگشت به زندگی روزمره، احساس کنترل روی شرایط داشته باشند. داشتن حمایت پزشکی برای حفظ سلامت جسمی و عاطفی ضروری است.

بررسی عود

یکی از اهداف مراقبت­‌های پس از درمان، بررسی عود است. به بازگشت سرطان بعد از درمان، «عود» گفته می­‌شود. علت عود سرطان، باقی ماندن مناطق کوچکی از سلول­‌های سرطانی در بدن است. این سلول‌ها می‌­توانند تکثیر شوند و تا اندازه‌ای رشد کنند که باعث بروز علائم در شخص شوند و یا در آزمایش‌­ها تشخیص داده شوند.

احتمال عود سرطان به نوع سرطان اولیه بستگی دارد. نوع سرطان هم­چنین روی زمان عود و محل احتمالی آن تاثیر می­‌گذارد.

متاسفانه پیش­بینی این که چه کسی دچار عود سرطان می­‌شود برای پزشک غیرممکن است. اما پزشکی که با سابقه طبی شما آشنا باشد می‌­تواند اطلاعات دقیق­تری در مورد احتمال عود، به شما ارائه دهد. وی همچنین می تواند روش‌هایی را برای به حداقل رساندن این خطر پیشنهاد دهد.

در طول ویزیت‌هایی که به منظور پیگیری پس از درمان صورت می­گیرد، پزشک سوالات بخصوصی در مورد سلامتی شما می‌‌پرسد. ممكن است آزمايش خون يا  تصويربرداري جزء برنامه پیگیری بعضي از افراد باشد. نوع و زمان‌بندی این آزمایش‌ها به عوامل مختلفی بستگی دارد، مانند :

• نوع و مرحله سرطان اصلی
• انواع درمان­های استفاده شده برای شخص
• آیا شواهد پزشکی برای سودمندی یک آزمایش‌ خاص از نظر بهبود سلامت فرد یا افزایش طول عمر وی وجود دارد یا نه

همچنین ممکن است پزشکتان به شما بگوید مراقب نشانه­‌ها یا علائم خاص عود سرطان باشید.

کنترل عوارض جانبی طولانی مدت و عوارض دیررس

عوارض حین درمان برای بیشتر مردم عجیب نیست، زیرا انتظار آن را دارند. اما اغلب برای بازماندگان تعجب آور است که برخی از عوارض جانبی ممکن است بعد از دوره درمان نیز باقی بمانند. به این عوارض، عوارض جانبی «بلند مدت» یا «طولانی مدت» گفته می­‌شود. برخی دیگر از عوارض جانبی، که به آن­ها «عوارض دیررس» گفته می­شود، ممکن است ماه‌­ها یا حتی سال‌­ها پس از پایان درمان سرطان ایجاد شوند. عوارض جانبی بلند مدت و عوارض دیررس می­‌توانند شامل تغییرات جسمی و عاطفی باشند.

با پزشک خود در مورد خطر ابتلا به عوارض جانبی طولانی مدت صحبت کنید. میزان این خطر به نوع سرطان، برنامه درمانی و سلامت کلی شما بستگی دارد. اگر تحت درمانی قرار گرفته‌اید که منجر به بروز عوارض دیررس خاصی می­‌شود، ممکن است پزشک آزمایش‌های خاصی را برای شما تجویز کند. نمونه‌های این آزمایش‌ها عبارتند از:

• معاینه سالانه تیروئید، برای افرادی که پرتودرمانی در ناحیه سر، گردن یا گلو انجام داده‌اند.
• آزمایش عملکرد ریه، برای افرادی که بلئومایسین bleomycin دریافت کرده­‌اند یا پیوند مغز استخوان یا سلول بنیادی انجام داده‌­اند. این آزمایش‌ها نشان می­‌دهد که ریه‌های شما چه مقدار از هوا را می­‌توانند در خود نگه دارند و هوا با چه سرعتی به ریه‌های شما وارد و از آن‌ها خارج می‌شود.
• انجام منظم الکتروکاردیوگرام (EKG)، برای افرادی که تحت پرتودرمانی قفسه سینه قرار گرفته­‌اند و یا دوزهای بالایی از یک خانواده دارو به نام آنترا سایکلین‌ها Anthracyclines را دریافت کرده‌­اند. آنتراسایکلین شامل دوکسوروبیسین doxorubicin (آدریامایسین) و سایر دارو‌های شیمی‌درمانی است که بر عملکرد قلب تأثیر می‌گذارند.
• ماموگرافی منظم از سنین پایین، برای زنانی که از سنین پایین تحت پرتودرمانی قرار گرفته‌­اند.
• آزمایش‌های تصویربرداری دوره­ای، مانند عکس برداری با اشعه ایکس (X-Ray) یا سی تی اسکن، و یا آزمایش خون برای بررسی وقوع سرطان دوم.

مهم است که با پزشک خود در مورد آزمایش‌­های مناسب بر اساس سابقه سرطانتان‌، صحبت کنید.

از کجا می‌­توان مراقبت های بعد از درمان را دریافت کرد

برخی از بازماندگان همچنان به متخصص انکولوژی (سرطان شناسی) خود مراجعه می‌­کنند، در حالی که بعضی دیگر به پزشک خانواده یا متخصصان دیگری مراجعه می‌نمایند. این تصمیم به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• نوع و مرحله سرطان
• عوارض جانبی درمان
• قوانین بیمه درمانی
• اولویت­‌های شخصی

ممکن است انتخاب پزشک برای بازماندگان گیج کننده باشد. صحبت با دیگر بازماندگان می‌­تواند کمک کننده باشد، با این کار شما متوجه می­‌شوید که آن­ها چگونه این مساله را مدیریت کرده‌­اند.

نگه داشتن سوابق پزشکی

اطلاعات مربوط به تشخیص و برنامه درمانی شما برای همه پزشكانی كه در آینده شما را ویزیت می‌کنند اهمیت دارد. بسیاری از بازماندگان خلاصه درمان سرطان را با کمک یکی از اعضای تیم درمانی خود تهیه می­‌کنند. ASCO فرم‌هایی را برای ثبت و نگهداری درمان انجام شده و دستورالعمل­‌های پزشک شما برای پیگیری مراقبت های بعدی را ارائه می­‌دهد.

اطلاعات مربوط به برنامه درمانی و دستورالعمل‌­های مراقبت‌های بعدی، برای پزشک خانواده یا پزشک عمومی شما اهمیت ویژه‌­ای دارد. این پزشک ممکن است در بسیاری از مراحل درمان سرطان شما نقشی نداشته باشد. این فرم‌ها به او کمک می‌کند تا مراقبت‌های بعدی شما را کنترل کند و از سلامتی شما اطمینان حاصل کند. همچنین در صورت تغییر پزشک معالج در آینده، داشتن این اطلاعات در پرونده‌های پزشکی موثر است.

خلاصه درمان معمولاً شامل موارد زیر است:

• تاریخ تشخیص
• نوع سرطان‌، از جمله نوع بافت یا سلول درگیر، مرحله سرطان و درجه آن (اگر معلوم شده باشد)
• تاریخ درمان و لیستی از درمان‌های دریافت شده، شامل نوع درمان، دوز دارو یا پرتودرمانی و تعداد دوره­‌های درمان
• هر یافته پزشکی مرتبط در طول دوره درمان، مانند عوارض جانبی که تجربه کرده‌­اید و نحوه مدیریت آنها
• نتایج آزمایش‌های تشخیصی
• زمان‌بندی آزمایش­‌های مورد نیاز بعد از درمان سرطان برای ارزیابی سلامت شما
• خطرات ایجاد عوارض جانبی طولانی مدت درمان سرطان

سوالات از تیم درمان

شما می­‌توانید سوالات زیر را از تیم درمانی خود بپرسید:

• احتمال بازگشت سرطان چقدر است؟ آیا باید مراقب نشانه­‌ها یا علائم خاصی باشم؟
• اگر متوجه این علائم شدم چه اقدامی باید انجام دهم؟
• با توجه به درمانی که گذرانده­‌ام، امکان ایجاد چه عوارض بلند مدت یا دیررسی وجود دارد؟
• چه کسی هماهنگی مراقبت­‌های بعدی را بر عهده دارد؟ آیا او تجربه کار با بازماندگان را دارد؟
• هر چند وقت یک بار باید برای ویزیت­ مراجعه کنم؟
• برای ویزیت‌­های بعدی باید چه آزمایشاتی انجام دهم؟
• بر اساس درمانی که انجام دادم، کدام تست غربالگری را پیشنهاد می‌کنید؟
• تا چه زمانی باید تست غربالگری را انجام دهم؟
• آیا لازم است داروهای خاصی مصرف کنم یا رژیم غذایی خاصی داشته باشم؟
• آیا لازم است به متخصص خاصی ارجاع داده شوم؟
• برای کاهش خطر بازگشت سرطان یا ایجاد سرطان دوم چه اقدامی می‌توانم انجام دهم؟
• چگونه می‌توانم خلاصه‌ای از درمان و برنامه مراقبت­های بعدی را در پرونده شخصی خود ثبت کنم؟
• چه خدمات حمایتی برای بهبود من در دسترس من و خانواده‌­ام است؟

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید