سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد از سلول‌های کبد شروع می‌شود. سلول‌های بدخیم (سرطانی) کبد می‌توانند به بافت‌های مجاور تهاجم کرده و آن‌ها را نابود کنند. تومور سرطانی ممکن است به سایر بخش‌های بدن هم پخش شود. زمانی که سرطان از خود سلول‌های کبد شروع می‌شود، «سرطان اولیه کبد» نام می‌گیرد.

مهم: وقتی سلول‌های بدخیم از سایر سرطان‌های بدن به کبد پخش می‌شوند به آن «متاستاز کبد» می‌گوییم. نوع این تومورها و درمان آن‌ها با سرطان اولیه کبد که در اینجا توضیح می‌دهیم متفاوت است.

بیشتر بخوانید: متاستاز چیست؟

کبد چیست و کجا قرار دارد؟

کبد عضوی از دستگاه گوارش است و بزرگترین ارگان تو-پُر بدن است و در قسمت راست و بالای شکم قرار دارد و آنزیم و صفرا را تولید می‌کند. آنزیم‌ها پروتئین‌های حیاتی بدن هستند که واکنش‌های مولکولی را تسریع می‌کنند. صفرا، مایع سبز-زردی است که در کبد تولید شده و به هضم چربی غذا کمک می‌کند.

سن سرطان کبد

سرطان کبد ممکن است در هر سنی شما را درگیر کند، اما بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال رایج است. سن متوسط ابتلا،حدود  ۶۰ سال است. افرادی که به سیروز کبدی مبتلا هستند یا زخم کبدی دارند یا شرایطی دارند که در نتیجه مصرف زیاد الکل به‌وجود آمده، هپاتیت ویروسی دارند یا کبد چرب غیر الکلی دارند، در خطر بیشتری از ابتلا به سرطان کبد هستند.

انواع سرطان کبد

سرطان اولیه کبد که از خود کبد شروع می‌شود، ۲ نوع اصلی و چند نوع فرعی دارد. نوع سرطان کبد بستگی به نوع سلولی دارد که از آن شروع می‌شود.

کارسینوم هپاتوسلولار (HCC)

کارسینوم هپاتوسلولار یا هپاتوما یا HCC، رایج‌ترین نوع سرطان کبد اولیه است و از سلول‌های اصلی کبد یعنی هپاتوسیت‌ها منشا می‌گیرد. این نوع از سرطان کبد، در افرادی که مبتلا به سیروز هستند، شایع‌تر است. این نوع سرطان کبد، در مردها شایع‌تر است و با افزایش سن احتمال ابتلا به آن افزایش می‌یابد. کارسینوم هپاتوسلولار ۸۰٪ موارد سرطان اولیه کبد را تشکیل می‌دهد.

وقتی صحبت از سرطان کبد می‌کنیم، منظورمان همین نوع HCC است.

کارسینوم فیبرولاملار

نوع خاصی از HCC است که ویژگی‌های بسیار متفاوتی دارد. نادر است (۱٪ موارد کانسر کبد) و بیشتر در افرادی که در دهه ۲۰ و ۳۰ سالگی قرار دارند، رخ می‌دهد. معمولا ارتباطی به سیروز یا هپاتیت B  و C ندارد.

سرطان مجرای صفراوی داخل کبدی

به کانسر مجاری صفراوی، «کُلانژیوکارسینوم» می‌گوییم. کلانژیوکارسینوم داخل کبدی، ‍۱۵٪ موارد سرطان اولیه کبد را تشکیل می‌دهد. مجاری صفراوی لوله‌هایی هستند که صفرا را از کبد و کیسه صفرا را به روده منتقل می‌کنند.

آنژیوسارکوم

آنژیوسارکوم یا همانژیوسارکوم نوعی سرطان از نوع «سارکوم» بافت نرم است و در رگ‌های خونی کبد شروع می‌شود و شدیدا نادر است.

هپاتوبلاستوم

هپاتوبلاستوم یک نوع نادر از سرطان کبد اولیه است که معمولا خردسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و معمولا در کودکان زیر ۲ سال تشخیص داده می‌شود.

نشانه‌ها و علائم سرطان کبد

ممکن است سرطان کبد در مراحل اولیه هیچ نشانه و علامتی نداشته باشد. نشانه‌های سرطان کبد با رشد  کردن تومور و به وجود آمدن تغییرات در بدن، برای مثال بسته شدن مجاری صفراوی، خود را نشان می‌دهند. برخی از بیماری‌های دیگر از جمله سیروز (نارسایی کبد)، ممکن است علائمی مشابه سرطان کبد بدهند.

علائم و نشانه‌های سرطان کبد عبارتند از موارد زیر:

• درد در قسمت راست و بالای شکم که ممکن است به شانه راست برسد
• توده‌ای در قسمت راست زیر دنده‌ها
• تهوع
• استفراغ
• از دست دادن اشتها
• احساس پری بعد از وعده کوچکی غذا
• از دست دادن وزن به شکل غیرقابل توجیه
• تورم شکم که بع علت تجمع مایعات به وجود می‌آید (آسیت)
• تورم پاها به دلیل جمع شدن مایع (ادم)
• خستگی
• ضعف
• خارش
• کبود شدن یا خونریزی سریع
• زرد شدن پوست و چشم‌ها (یرقان)
• گیجی، عوض شدن حالات و رفتار، لرزش، مشکل در کنترل دست‌ها (انسفالوپاتی کبدی)

علت ابتلا به سرطان کبد

سرطان کبد اولیه (کارسینوم هپاتوسلولار) معمولا در کبد آسیب دیده در اثر نقایص مادرزادی، سوء مصرف الکل یا عفونت‌های مزمن با بیماری‌هایی از جمله هپاتیت B و C و هموکروماتوز و سیروز اتفاق می‌افتد. بیشتر از نیمی از افرادی که مبتلا به سرطان کبد می‌شوند، سیروز دارند. سیروز یک شرایط است که در آن در اثر سوء مصرف الکل، کبد زخم می‌شود. هپاتیت B و C و هموکروماتوز هم می‌توانند باعث آسیب‌های دائمی و از کار افتادن کبد شوند. سرطان کبد ممکن است به چاقی و بیماری‌های کبد چرب هم مربوط باشد.

سایر عوامل خطر مرتبط با سرطان کبد

• جنسیت. مردها با احتمال بیشتری به سرطان کبد نوع کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) مبتلا می‌شوند.
• وزن. چاقی خطر ابتلا به سرطان هپاتوسلولار را افزایش می‌دهد.
• نژاد. در آمریکا، سرطان کبد بین نژاد آسیایی-آمریکایی‌ها بیشتر است.
• استفاده از استروئید آنابولیک. سوء مصرف هورمون‌های مردانه توسط ورزشکاران برای افزایش عضله و به صورت طولانی مدت باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد می‌شود.
• سابقه دیابت. مطالعات بین دیابت و سرطان کبد ارتباطاتی نشان داده‌اند و این ارتباط احتمالا به علت رابطه بین دیابت و کبد چرب است.
• سم آفلاتوکسین. این سم توسط قارچی تولید می‌شود که روی موادی مانند نان، بادام زمینی و ذرت رشد می‌کند.
• بیماری‌های متابولیک. بیماری‌هایی که متابولیسم طبیعی بدن را بر هم می‌زنند باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد می‌شوند.
• بیماری‌های نادر. مطالعات رابطه‌ای بین سرطان کبد و برخی بیماری‌های نادر از جمله کمبود آلفا-۱- آنتی تریپسین، تیروزینمی و بیماری ویلسون پیدا کرده‌اند.

روش‌های پیشگیری از سرطان کبد

برخی راه‌های جلوگیری از سرطان کبد عبارتند از موارد زیر:

• اگر شما در معرض هپاتیت بوده‌اید، از پزشکتان درباره راه‌های ایمن سازی بپرسید.
• رابطه جنسی ایمن داشته باشید و از مصرف داروهای وریدی دوری کنید.
• از مصرف زیاد الکل بپرهیزید.
• اگر اطراف مواد شیمیایی کار می‌کند که به کبد ارتباط دارند، از نکات ایمنی پیروی کنید و از تماس‌های غیر ضروری بپرهیزید.
• قبل از مصرف مکمل‌های آهن، با پزشکتان مشورت کنید تا بگوید که واقعا به آن‌ها نیاز دارید یا خیر.
• از استروئید‌های آنابولیک استفاده نکنید، مگر اینکه ضروری باشد.

بیشتر بخوانید: واکسن هپاتیت ب

روش‌های تشخیص سرطان کبد

غربالگری سرطان کبد اولیه به صورت روتین انجام نمی‌شود، اما ممکن است برای افرادی که در خطر بیماری هستند در نظر گرفته شود. هرچند، مطالعات مشخص نکرده‌اند که آیا غربالگری برای افرادی که در خطر بیماری نیستند مفید است یا خیر. برای تشخیص دادن سرطان کبد، پزشک باید سایر علل از کار افتادن کبد را رد کند.

در بیماری که علامت‌دار است، برای تشخیص سرطان کبد از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:

• آزمایش خون و اندازه گیری تومور-مارکرها: تومور مارکرها موادی هستند که در سرطان‌های خاصی افزایش می‌یابند و می‌توانند در تشخیص سرطان کبد موثر باشند. سرطان کبد ماده‌ای به نام آلفا فیتوپروتئین (AFP) ترشح می‌کند. AFP به طور نرمال در جنین حضور دارد، اما هنگام تولد از بین می‌رود. زیاد شدن آهن هم ممکن است نشاندهنده تومور باشد.
• سونوگرافی، می‌تواند تومورهای ۱ سانتی‌متری و بزرگ‌تر را شناسایی کند. از سی تی اسکن و ام آر آی برای تشخیص و تعیین مرحله تومورها استفاده می‌شود.
• نمونه برداری کبد باعث تشخیص قطعی سرطان و افتراق آن از تومور خوش‌خیم می‌شود. هرچند با توجه با نتایج سایر آزمایش‌ها، ممکن است برای تشخیص سرطان کبد نیازی به نمونه برداری نباشد.
• لاپاروسکوپی یا استفاده از ابزارها و دوربین‌ها از طریق برش‌های کوچک، یک روش خوب برای تشخیص تومورهای کوچک، مشخص کردن اندازه سیروز یا به کارگیری نمونه برداری یا تایید شدن آزمایش‌های قبلی است.

روش‌های درمان سرطان کبد

سرطان کبد معمولا قابل درمان است اما ممکن است درمان شدنش سخت باشد.

درمانی که شما خواهید داشت بستگی به موارد زیر دارد:

• اینکه سرطان از کبد شروع شده باشد (اولیه) یا از جای دیگری به کبد پخش شده باشد (ثانویه) باشد.
• اندازه و نوع سرطان کبدی که شما دارید
• مکان تومور
• اینکه پخش شده یا خیر
• سلامت کلی شما

درمان شما ممکن است شامل جراحی، درمان دارویی، استفاده از گرما برای نابود کردن سلول‌های سرطانی، تارگت تراپی و رادیوتراپی باشد.

جراحی سرطان کبد

اگر سرطان کبد زود تشخیص داده شود، کوچک است و هنوز پخش نشده و ممکن است شما بتوانید با جراحی آن را خارج کنید.

در جراحی بخشی از کبد یا همه کبد شما خارج می‌شود. اگر تمام کبد را خارج کنند، شما به پیوند کبد نیاز خواهید داشت.

استفاده از گرما برای نابود کردن سرطان

در این روش از موج‌های کوچک یا جریان الکتریکی برای نابود کردن سرطان استفاده می‌شود. ممکن است در صورتی که شما قادر به انجام جراحی نباشید، از این روش استفاده کنید.

دو روش شایع درمان سرطان کبد با گرما عبارتند از: RF (آر اف) و MW (مایکروویو)

درمان دارویی

در درمان دارویی سرطان کبد عمدتا از تارگت تراپی و با شیوع کمتر از ایمونوتراپی و شیمی درمانی استفاده می‌شود.

تارگت تراپی

از داروهای تارگت تراپی برای توقف رشد سرطان استفاده می‌شود.

ممکن است شما از تارگت تراپی برای درمان سرطان کبدی استفاده کنید که :

• نمی‌توانید جراحی‌اش کنید چون حال عمومی‌تان خوب نیست یا سرطان قادر خارج شدن با جراحی نیست
• سرطان به سایر بخش‌های بدن پخش شده است

بیشتر بخوانید: تارگت تراپی چیست؟

رادیوتراپی

رادیوتراپی یا پرتودرمانی، درمانی است که در آن با استفاده از پرتوهای پر-انرژی سرطان را از بین می‌بریم.

نوعی از رادیوتراپی به نام رادیوتراپی درونی انتخابی (SIRT) داریم که برای درمان سرطان کبد استفاده می‌شود. در مواردی که شما فرد بالغی باشید و موارد زیر را داشته باشید، ممکن است از SIRT استفاده کنید:

• کبدتان بد آسیب ندیده باشد
• سرطان با جراحی برداشته نشده باشد.

این نوع رادیوتراپی بر خلاف انواع مرسوم با ورود مواد رادیواکتیو به جریان خون انجام می‌شود و توسط متخصصین پزشکی هسته‌ای صورت می‌گیرد.

طول عمر مبتلایان به سرطان کبد

طول عمر مبتلایان به سرطان کبد به موارد زیادی بستگی دارد، از جمله مرحله بیماری. حدود ۴۳ درصد از افرادی که به سرطان کبد مبتلا شده‌اند در مراحل اولیه هستند و نرخ بقای ۵ ساله آن‌‌ها حدود ۳۵ درصد است. اگر سرطان به بافت اطراف یا ارگان‌های اطرافش یا گره‌های لنفاوی منطقه پخش شود، نرخ بقای ۵ ساله، ۱۲ درصد خواهد بود.

حدود ۳۵ درصد از مبتلایان به کانسر کبد، پنج سال پس از تشخیص همچنان زنده هستند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علائمی دارید که نشان‌دهنده سرطان کبد هستند به پزشک مراجعه کنید. هرچند علائم می‌توانند ناشی از سایر بیماری‌های کبد باشند، اما بهتر است حتما تشخیص داده شوند. تشخیص زودهنگام سرطان باعث پاسخ بهتر آن به درمان و شانس بالاتر علاج می‌شود.

سوالات رایج

منابع:

Cancer.ca

Webmd.com

Nhs.uk

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید