هورمون درمانی سرطان سینه یکی از راه‌های درمان این سرطان است که باعث متوقف شدن یا حذف هورمون‌ها می‌شود. هورمون‌ها موادی هستند که بعضی از عملکردهای بدن را کنترل می‌کنند؛ برای مثال هورمون‌ها، مسئول کنترل رشد سلول‌ها هستند. تغییر دادن مقدار و متوقف کردن عملکرد برخی هورمون‌ها، می‌تواند باعث آهسته کردن روند پیشرفت سرطان سینه شود و داروها، جراحی و پرتودرمانی را می‌توان برای تغییر میزان هورمون‌ها و متوقف کردن اثرشان استفاده کرد.

هورمون درمانی سرطان سینه چه موقع استفاده می شود؟

هورمون درمانی سرطان سینه فقط برای درمان سرطان سینه‌ای که گیرنده‌ی هورمونی دارد، استفاده می‌کنیم؛ یعنی سلول‌های سرطانی که برای استروژن یا پروژسترون یا هر دو هورمون، گیرنده دارند. وقتی سلول سرطانی این گیرنده‌ها را داشته باشد، هورمون به آن متصل می‌شود و به رشدش کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که هورمون درمانی بعد از جراحی و رادیوتراپی، احتمال عود سرطان سینه را کاهش می‌دهد و میزان بقای فرد را زیاد می‌کند.

همیشه بافت سرطان سینه را چک می‌کنیم تا ببینیم آیا گیرنده‌ی هورمون دارد یا نه؛ اگر گیرنده هورمون داشته باشد، به آن “سرطان سینه‌ی گیرنده مثبت” می‌گوییم و اگر گیرنده‌ی هورمون نداشته باشد، به آن سرطان سینه‌ی گیرنده منفی” می‌گوییم.

علت هورمون تراپی سرطان سینه

ممکن است به دلایل زیر از هورمون تراپی برای درمان سرطان سینه استفاده شود:

• کاهش احتمال تبدیل سرطان سینه غیرتهاجمی و کارسینوم درجای مجرایی (DCIS) و کارسینوم درجای لوبولار (LCIS) به سرطان سینه‌ی تهاجمی
• کاهش احتمال عود سرطان سینه‌ی تهاجمی با از بین بردن سلول‌های باقی مانده بعد از جراحی و رادیوتراپی (درمان ادجوانت یا کمکی)
• کوچک کردن یک تومور بزرگ قبل از جراحی (درمان نئوادجوانت )
• درمان سرطان سینه‌ی پیشرفته به صورت موضعی (مرحله‌ی 2A و3A و3B و3C) یا سرطان سینه‌ی عود کرده
• کاهش درد یا علائم سرطان سینه پیشرفته یا متاستاتیک (درمان تسکینی)

پزشک شما قبل از تصمیم گیری درباره‌ی اینکه شما هورمون درمانی سرطان سینه  داشته باشید یا خیر، سلامت کلی شما را چک می‌کند. مشکلات سلامتی خاصی ممکن است باعث شوند که شما نتوانید هورمون درمانی انجام دهید. این مشکلات شامل این موارد می‌شود: استخوان‌های نازک و شکننده (پوکی استخوان) و احتمال بالای تشکیل شدن لخته‌های خونی.

پزشکتان قبل از تصمیم‌گیری درباره‌ی هورمون درمانی، همچنین این نکته که آیا شما یائسه شده‌اید یا نه و مرحله‌ی سرطان‌تان را درنظر می‌گیرد؛ چون این عوامل هم روی تاثیرگذاری هورمون درمانی موثر هستند.

بعضی از خانم‌ها ترجیح می‌دهند دقیقا بعد از جراحی یا شیمی‌درمانی، هورمون درمانی را شروع نکنند. آن‌ها می‌توانند بعد از تمام کردن سایر درمان‌ها، هم هورمون درمانی را آغاز کنند. مطالعات نشان داده است که هورمون درمانی در هر صورت ‌می‌تواند احتمال برگشت سرطان را کم ‌کند و زمان انجامش تاثیری در اثرگذاری‌اش ندارد.

انواع هورمون درمانی

سه نوع هورمون درمانی وجود دارد که معمولاً برای درمان سرطان پستان در مراحل اولیه استفاده می‌شود:

• تاموکسیفن
• مهارکننده‌های آروماتاز مانند لتروزول و اِگزِمِستان (آرومازین)
• سرکوب تخمدانی با دارودرمانی یا جراحی

انتخاب داروی هورمون درمانی با موارد زیر تعیین می‌شود:

• وضعیت یائسگی بیمار
• میزان خطر عود بیماری
• سلامت عمومی بیمار

هورمون درمانی بعد از یائسگی

هورمون درمانی ادجوانت در زنان یائسه، شامل تاموکسیفن (یک آنتی استروژن) و مهارکننده‌های آروماتاز می‌شود.

ممکن است یکی از موارد زیر به شما پیشنهاد شوند:

• تاموکسیفن به تنهایی و به مدت ۱۰ سال
• یک مهارکننده‌ی آروماتاز به تنهایی و به مدت ده سال
• تاموکسیفن به مدت پنج سال و سپس یک مهارکننده‌ی آروماتاز به مدت پنج سال
• تاموکسیفن به مدت دو تا سه سال و بعد یک مهارکننده‌ی آروماتاز به مدت دو تا سه سال ؛ یا شروع کردن با مهارکننده‌ی آروماتاز و ادامه دادن با تاموکسیفن در کل به مدت 5 سال
• یک مهارکننده‌ی آروماتاز به مدت دو تا سه سال و بعد تاموکسیفن

هورمون درمانی قبل از یائسگی

درمان کمکی در زنانی که هنوز یائسه نشده اند، شامل مصرف تاموکسیفن به مدت پنج سال می‌شود. بعد از پنج سال، تیم درمانی شما، با استفاده از آزمایشات خونی شما می‌بینند که شما یائسه شده‌اید یا خیر. آن‌ها در این آزمایشات، میزان استروژن یا هورمون FSH در خون را چک می‌کنند. کم بودن استروژن و زیاد بودن FSH در خون شما به این معنی است که شما یائسه شده‌اید.

اگر شما هنوز یائسه نشده اید، می‌توانید در کل به مدت ۱۰ سال تاموکسیفن مصرف کنید.

اگر یائسه شدید، تیم درمانی شما ممکن است پیشنهاد کند تا این مدت ده ساله را تاموکسیفن مصرف کنید یا تا سقف پنج سال به جای تاموکسیفن، مهارکننده‌ی آروماتاز مصرف کنید. یادتان باشد که طول دوره‌ی درمان هورمونی، در مجموع ۱۰ سال می‌شود.

در زنانی که هنوز یائسه نشده‌اند اما سن بالاتری دارند و امیدی به باردار شدن ندارند، یکی از گزینه‌های درمان هورمونی، برداشتن تخمدان‌ها یا سرکوب کردن آن‌ها در کنار مصرف ده ساله‌ی تاموکسیفن یا مهارکننده‌ی آروماتاز، است.

بررسی داروهای هورمون درمانی سرطان سینه

دو نوع از رایج‌ترین داروهای استفاده شده در سرطان سینه، داروهای آنتی استروژن و مهارکننده‌های آروماتاز هستند. اگر سرطان سینه به یکی از این داروها پاسخ ندهد، پزشکتان ممکن است داروی متفاوتی را امتحان کند.

مسدود کننده‌های گیرنده‌ی استروژن

داروهای مسدود کننده گیرنده‌های استروژن دسته‌ای از داروهای هورمون درمانی سرطان سینه هستند که مستقیما به گیرنده‌های استروژن روی سلول سرطانی متصل می‌شوند و آن‌ها را مسدود می‌کنند؛ و به این شکل، سلول سرطانی دیگر قادر به استفاده از استروژن نیست. این داروها  تاثیری روی میزان استروژن کلی بدن ندارند. خود این گروه دو دسته می‌شود:

• داروهایی که در بافت‌های مختلف تاثیر استروژنی یا ضد استروژنی دارند. یعنی اگرچه در سینه اثر ضد استروژنی دارند، اما ممکن است در بافت‌های دیگر اثر استروژنی داشته باشند. به این دسته SERM می‌گوییم و تاموکسیفن داروی شاخص آن است.
• داروهایی که در سراسر بدن اثر ضد استروژنی دارند، مثل فولوسترانت.

تاموکسیفن

تاموکسیفن، رایج‌ترین داروی ضد استروژن است. از این دارو می‌توان برای خانم‌های بعد یا قبل از یائسگی استفاده کرد. تاموکسیفن به صورت خوراکی و به شکل قرص مصرف می‌شود. تاموکسیفن به میزان خیلی کمی احتمال ابتلا به سرطان رحم، ترومبوز ورید عمقی (DVT) و سکته را افزایش می‌دهد. پزشک قبل از تجویز تاموکسیفن به زنانی که سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی سرطان سینه دارند، با دقت معایب و مزایای این دارو را بررسی می‌کند. معمولا مزایای استفاده از تاموکسیفن، بیشتر از خطرات مصرف آن است

ترکیب تاموکسیفن با سایر داروها

ممکن است بسته به خطر عود سرطان، تاموکسیفن برای ۵ تا ۱۰ سال تجویز شود و فواید تاموکسیفن تا مدت‌ها پس از قطع مصرف آن ادامه یابد. پیشنهاد می‌کنیم در مورد خطرات و فواید آن با متخصص سرطان سینه خود صحبت کنید. گاهی اوقات توصیه می‌شود که زنان پس از یائسگی پس از مصرف تاموکسیفن به مدت دو تا سه سال از یک مهارکننده آروماتاز نیز استفاده کنند. همچنین ممکن است تاموکسیفن همراه با زولادکس یا دیفرلین که حالت یائسگی ایجاد می‌کنند تجویز شود. بیشتر بخوانید : کنار آمدن با درمان سرطان سینه همچنین نشان داده شده است که تاموکسیفن خطر ابتلا به سرطان سینه را در زنانی که در معرض خطر بالای این بیماری هستند، کاهش می‌دهد.

فولوسترانت (Fulvestrant)

فولوسترانت با نام تجاری فازلودکس، یک داروی ضد استروژن است که تعداد گیرنده‌های استروژن روی سلول‌های سرطان سینه را کاهش می‌دهد . فولوسترانت  به صورت تزریق عضله‌ای دریافت می‌شود. فولوسترانت در زنانی که یائسه شده‌اند، در صورتی استفاده می‌شود که قبل از آن با تاموکسیفن درمان شده باشند. همچنین اگر زنی بعد از یائسگی باشد و سرطان سینه اش به صورت موضعی پیشرفت کرده باشد یا سرطان سینه‌اش متاستاتیک باشد و تاکنون هورمون درمانی نشده باشد، از این دارو استفاده می‌کنیم.

مهارکننده‌های آروماتاز

آروماتاز آنزیمی است که بدن استفاده می‌کند تا در ناحیه‌های مختلف بدن به جز تخمدان، استروژن بسازد (برای مثال بافت چربی و غدد فوق کلیه). مهارکننده‌های آروماتاز، داروهایی  هستند که تولید آروماتاز را متوقف می‌کنند یا عملکرد آروماتاز را متوقف می‌کنند و از این طریق باعث کاهش سطح استروژن بدن می‌شوند. از مهارکننده‌های آروماتاز در هورمون درمانی سرطان سینه‌ی زنان بعد از یائسگی استفاده می‌شود. بعد از یائسگی، تخمدان‌ها دیگر استروژن نمی‌سازند، اما استروژن هنوز در بافت چربی و غدد فوق کلیه و بقیه نواحی بدن تولید می‌شود. مهارکننده‌های آروماتاز، تولید استروژن را در این نواحی متوقف می‌کنند و استروژن خیلی کمی برای استفاده‌ی سلول‌های سرطانی باقی می‌ماند. مهارکننده‌های آروماتاز در زنان  قبل از یائسگی تاثیرگذار نیستند؛ زیرا این داروها روی تخمدان‌ها اثر نمی‌گذارند و قبل از یائسگی، تخمدان‌ها منبع اصلی استروژن بدن هستند. مهارکننده‌های آروماتاز به صورت خوراکی و به شکل قرص مصرف می‌شوند. رایج‌ترین مهارکننده‌های آروماتاز برای درمان سرطان سینه موارد زیر هستند:

• لتروزول (letrozole)
• آناستروزول (anastrozole)
• اگزمستان (exemestane)

درمان هورمونی با مهارکننده‌های آروماتاز می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) بشود. تیم درمانی شما، به شما موادی را که باعث کاهش احتمال پوکی استخوان می‌شوند، معرفی می‌کنند؛ اما بعضی از خانم‌ها به دلیل عوارض جانبی، باید داروی مصرفی خود را تغییر دهند.

برداشتن و سرکوب تخمدان

برداشتن و سرکوب کردن تخمدان از درمان‌هایی هستند که باعث توقف ساخت استروژن از تخمدان‌ها می‌شوند. کم کردن میزان استروژن بدن، می‌تواند به کاهش رشد سلول‌های سرطانی سینه کمک کند. برداشتن تخمدان باعث یائسگی دائم می‌شود و از طریق جراحی یا پرتودرمانی انجام می‌شود. برداشتن تخمدان‌ها از طریق جراحی را اوفورکتومی می‌نامیم. اوفورکتومی ترجیحا در زنانی با سن بالا که بعد از یائسگی هستند و امیدی به باردار شدن ندارند انجام می‌دهیم. معمولا در برداشتن تخمدان‌ها، استفاده از رادیو تراپی رایج نیست. اما در زنانی که نمی‌توان با استفاده از جراحی تخمدانشان را برداشت، انجام می‌شود. بعد از برداشتن تخمدان‌ها، سه ماه طول می‌کشد تا میزان استروژن کاهش پیدا کند.

آگونیست‌های LHRH (آگونیست GnRH)

در سرکوب کردن تخمدان، از دارو برای کاهش یا متوقف کردن استروژن تولیدی از تخمدان استفاده می‌کنیم. این روش باعث یائسگی موقت می‌شود و به داروهای استفاده شده در این روش، آگونیست‌های LHRH (آگونیست GnRH) می‌گویند. به اسم سخت دسته این داروها توجهی نکنید! در اینجا در مورد نحوه عملکرد این داروها توضیحی نمی‌دهیم، ولی به طور کلی بدانید که:

• آگونیست‌های LHRH در خانم‌ها باعث سرکوب عملکرد تخمدان‌ها می‌شوند. یعنی جلوی تولید استروژن از تخمدان‌ها را می‌گیرند.
• LHRH همان GnRH است.

رایج‌ترین آگونیست‌های LHRH استفاده شده برای سرکوب کردن تخمدان موارد زیر هستند:

• گوسرلین (goserelin)
• بوسرلین (buserelin)
• لوپرولید (leuprolide)

• 

آگونیست‌های LHRH، از طریق تزریق زیرپوستی دریافت می‌شوند و به مدت ۳ تا ۵ سال مصرف می‌شوند. انواع

درمان های هورمونی سرطان سینه: جمع بندی

هورمون‌درمانی سرطان سینه توسط چند دسته دارویی مختلف انجام می‌شود.

• داروهایی که مانع اتصال هورمون‌ها به سلول‌های سرطانی می‌شوند: خود این داروها دو دسته می‌شوند.
  • دسته اول، در بافت‌های مختلف اثرات متفاوتی دارند و در بعضی اثر ضد استروژنی و در بعضی اثر استروژنی دارند. (استروژن هورمون جنسی زنانه است). به این دسته اول، SERM می‌گوییم. این داروها را می‌توان به خانم‌های قبل و بعد یائسگی تجویز کرد. داروی اصلی این دسته، تاموکسیفن (tamoxifen) است.
  • دسته دوم، در تمامی بافت‌ها اثر ضد هورمونی دارند. داروی اصلی این دسته فولوسترانت (فازلودکس) است.
• داروهایی که جلوی تولید استروژن بعد از یائسگی را می‌گیرند: به این داروها، مهارکننده‌های آروماتاز (AI) می‌گوییم. بعد از یائسگی و غیر فعال شدن تخمدان‌ها، همچنان بافت‌های دیگر (از جمله غده فوق کلیه) به تولید مقدار کمی استروژن ادامه می‌دهند. این داروها جلوی این تولید را می‌گیرند. بنابراین آن‌ها صرفا در خانم‌های یائسه کاربرد دارند، چه یائسگی طبیعی و چه یائسگی ناشی از دارو یا جراحی. داروهای اصلی این گروه عبارتند از: لتروزول (فمارا)، اگزمستان (آروماسین). داروی دیگری به نام آناستروزول (آریمیدکس) نیز وجود دارد که در لیست دارویی ایران وجود ندارد.
• درمان سرکوب تخمدان: این کار را می‌تواند با جراحی برداشتن تخمدان (اووفورکتومی)، رادیوتراپی تخمدان‌ها، یا درمان دارویی انجام داد. داروهای رایج برای این منظور عبارتند از: تریپتورلین (دیفرلین، دکاپپتیل)، گوسرلین (زولادکس) و لوپرورلین (الیگارد).

داروهای SERM و AI به صورت قرص هستند و باید روزی یک بار مصرف شوند. داروی فولوسترانت تزریقی است. داروهای سرکوب تخمدان تزریقی هستند و هر یک تا سه ماه تزریق می‌شوند.

عوارض جانبی هورمون درمانی سرطان سینه

عوارض جانبی می‌توانند در هر نوعی از درمان برای سرطان سینه اتفاق بیفتند، اما تجربه افراد باهم متفاوت هستند. بعضی از افراد عوارض جانبی زیادی را تجربه می‌کنند اما بعضی از افراد هم عوارض جانبی کم یا اندکی را تجربه می‌کنند.

عوارض جانبی ممکن است در هر زمانی رخ دهند، برای مثال طی پروسه‌ی درمان یا کمی بعد از اتمام درمان یا حتی مدت‌ها بعد از آن. بیشتر عوارض جانبی ناشی از درمان سرطان سینه بعد از مدتی به صورت خود به خود حل می‌شوند یا قابل درمان هستند؛ اما بعضی از عوارض ممکن است برای مدت طولانی باقی بمانند یا حتی دائمی شوند.

عوارض جانبی درمان هورمونی، اصولا به نوع درمان و دوز داروها و ترکیب داروهای استفاده شده و سلامت کلی شما ، بستگی دارند. بعضی از عوارض رایج هورمون درمانی سرطان سینه این موارد هستند:

• گرگرفتگی، عرق کردن و سایر علائم یائسگی ناشی از درمان
• مشکلات جنسی
• افزایش وزن
• یبوست
• اسهال
• حالت تهوع
• نازک شدن مو (به خصوص با مصرف اگزمستان و لتروزول)
• پوکی استخوان- در مصرف مهارکننده‌های آروماتاز
• خستگی
• مشکلات باروری
• ترشحات واژینال غیرنرمال
• کلسترول بالا

اگر بعد از درمان هورمونی سرطان سینه، این علائم را تجربه می‌کنید یا علائمی دارید که فکر می‌کنید حاصل از هورمون درمانی است، به تیم درمانی خود خبر دهید. هرچه زودتر تیم درمانتان درباره‌ی این مشکلات بدانند، زودتر راه‌هایی برای کم کردن آن‌ها به شما پیشنهاد خواهند داد.

عوارض جانبی تاموکسیفن و مهارکننده‌های آروماتاز

تاموکسیفن و مهارکننده‌های آروماتاز ​​نیز عوارض جانبی متفاوتی ایجاد می‌کنند. ممکن است برخی از عوارض ذکر شده را تجربه کنید. در جدول زیر، عوارض جانبی احتمالی که ممکن است با مصرف تاموکسیفن و مهارکننده‌های آروماتاز ​​تجربه شود، آمده است:

	مهارکننده‌های آروماتاز	تاموکسیفن
عوارض جانبی رایج
گرگرفتگی/ تعریق شبانه	√	√
تغییرات در دوره‌ها		√
خشکی واژن، خارش، سوزش	√	√
ترشحات واژن		√
کاهش میل جنسی	√	√
خستگی	√	√
حالت تهوع	√	√
اختلال خلق‌وخو	√	√
درد مفاصل و عضلات	√
کاهش تراکم استخوان	√
عوارض جانبی کمتر رایج
نازک شدن مو	√	√
افزایش سطح کلسترول	√
افزایش خطر بیماری قلبی	√
سندرم تونل کارپال	√
عوارض جانبی نادر
لخته‌شدن خون (ترومبوز ورید عمقی، آمبولی ریه)		√
سرطان آندومتر (رحم)		√
آب‌مروارید		√

مدت هورمون درمانی سرطان سینه

در سرطان پستان غیرمتاستاتیک (پخش نشده)، بعد از پایان جراحی و شیمی درمانی، درمان هورمونی در تومورهای هورمون-مثبت به صورت زیر ادامه می‌یابد:

• SERM (تاموکسیفن) و یا AI (لتروزول یا اگزمستان) به مدت ۵ تا ۱۰ سال
• توصیه می‌شود حداقل در دوره‌ای از درمان، AI تجویز شود.

بنابراین ممکن است پزشک شما لتروزول یا اگزمستان را برای ۵ تا ۱۰ سال تجویز کند یا اینکه ابتدا با تاموکسیفن شروع کند و بعد از چند سال به این دو دارو تغییر دهد. نتیجه گیری در مبتلایان به سرطان سینه با گیرنده هورمونی مثبت، درمان هورمونی نقش بسیار پررنگی دارد. در این بیماران، هورمون‌تراپی باعث افزایش قابل توجه طول عمر و کاهش احتمال عود می‌شود. این درمان نسبت به سایر درمان‌های سرطان سینه عوارض کمتری دارد، با این وجود ممکن است درصدی از بیماران عوارض غیر قابل تحمل را تجربه کنند. در این شرایط پزشک با بیمار در مورد امکان تعویض داروی هورمونی صحبت خواهد کرد.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید