علل و عواملی وجود دارند که می‌دانیم احتمال ایجاد سرطان را افزایش می دهند. البته تمامی این عوامل هنوز به طور قطعی شناسایی نشده اند. در ادامه به معرفی بعضی از علل و عوامل خطر سرطان می‌پردازیم.

عامل خطر سرطان به چه معناست؟

هر فردی، احتمال مشخصی برای ایجاد سرطان دارد. ترکیبی از ژن‌ها، سبک زندگی و عوامل محیطی احتمال ابتلا به سرطان را مشخص می‌کند. هنوز عوامل دقیق سرطان را نمی‌دانیم. اما عواملی وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلای سرطان را بیشتر کنند. به هر چیزی که احتمال ایجاد سرطان را بیشتر کند، عامل خطر سرطان می‌گوییم.

داشتن یک یا چند عامل خطر به معنای ابتلا به سرطان نیست. همچنین، نداشتن عوامل خطر به معنای عدم ابتلا به سرطان نیست.

در اصطلاح علمی، به «علل» یا «عوامل» ایجاد سرطان، «عوامل خطر» می‌گوییم، چرا که هیچ عاملی وجود ندارد که قطعا موجب سرطان شود، بلکه فقط «خطر» یا «احتمال» آن را افزایش می‌دهد. البته، عوامل مختلف، احتمال ایجاد سرطان را به مقادیر متفاوتی تغییر می‌دهند.

با رژیم غذایی سالم، داشتن وزن طبیعی و افزایش فعالیت بدنی می توان از یک سوم موارد سرطان‌های رایج پیشگیری کرد. کارهایی هست که می‌توانید برای کاهش ابتلا به سرطان انجام دهید. هرچند نمی‌توان احتمال ابتلا را به صفر رساند.

عوامل خطر غیر قابل تغییر سرطان

سن

در اکثر بیماران، افزایش سن بزرگ‌ترین عامل خطر ایجاد سرطان است. به طور کلی، افراد بزرگ‌تر از ۶۵ سال بیشترین احتمال ابتلا به سرطان را دارند. افراد کوچک‌تر از ۵۰ سال احتمال به مراتب کمتری دارند.

سابقه خانوادگی

سرطان شایع است و بسیاری از ما اقوامی داریم که مبتلا به سرطان بوده‌اند. بسیاری از افراد نگران هستند که سابقه خانوادگی، احتمال ابتلایشان به سرطان را به مراتب بیشتر کند. البته، کمتر از ۱۰ درصد موارد سرطان با سابقه خانوادگی قوی سرطان همراه هستند. اگر نگران هستید، با پزشک خود صحبت کنید.

عوامل خطر سرطان مرتبط با سبک زندگی

سیگار و دخانیات

حدود ۲۵ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان، به علت مصرف سیگار است.

استنشاق دود سیگار سایر افراد (سیگار دست دوم) نیز می‌تواند احتمال ایجاد سرطان را بیشتر کند.

برای پیشگیری از ابتلای خود و خانواده‌تان، منزلتان را عاری از دود سیگار و سایر دخانیات کنید. اگر سیگار می‌کشید، ترک آن یکی از مهم‌ترین اقدامات در راستای ارتقای سلامتی‌تان است.

هر چه زودتر سیگار را ترک کنید بهتر است، البته هیچ زمانی دیر نیست.

اضافه وزن، عامل خطر سرطان است

داشتن اضافه وزن، احتمال بسیاری از سرطان‌ها را افزایش می‌دهد، مثلا: سرطان روده، کلیه، رحم و مری. خانم‌های با اضافه وزن که یائسه شده‌اند نیز احتمال بالاتر سرطان پستان دارند.

رسیدن و حفظ وزن طبیعی احتمال سرطان و سایر بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی و دیابت را کمتر می‌کند.

اگر نگران وزنتان هستید یا نیاز به اطلاعات اضافه هستید، با پزشک یا متخصص تغذیه صحبت کنید.

تغذیه نامناسب

هیچ کدام از غذاها به تنهایی عامل ایجاد سرطان نیستند یا از آن پیشگیری نمی‌کنند.

داشتن رژیم غذایی متعادل علاوه بر اینکه برای سلامتتان به طور کلی خوب است، احتمال سرطان را نیز کم می‌کند. همچنین کمک می‌کند وزن طبیعی داشته باشید.

خوردن مقادیر زیاد غذاهای پر-فیبر احتمال سرطان روده بزرگ را کم می‌کند. گوشت قرمز و گوشت فراوری شده با احتمال بالاتر سرطان روده و پروستات ارتباط دارند. سعی کنید مقادیر مصرف این گوشت‌ها را کم کنید.

• گوشت قرمز: گوشت گاو، گوساله و گوسفند
• گوشت فراوری شده: سوسیس،  گوشت های کنسرو شده، ژامبون و کالباس.

فعالیت بدنی کم

بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که فعالیت بدنی منظم می‌تواند احتمال سرطان را کم کند. باید سعی کنید روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید. بی‌تحرکی، یکی از علل ایجاد سرطان است.

اگر فعالیت بدنی روزانه‌تان بیش از ۳۰ دقیقه باشد و شدت فعالیتتان را بیشتر کنید، احتمال سرطانتان باز هم کمتر می‌شود.

الکل، یکی از عوامل خطر سرطان است

مصرف الکل احتمال سرطان‌های دهان و گلو را بیشتر می‌کند. البته با سرطان‌های دیگر نیز ارتباط دارد.

به طور کل، هر چه مصرف الکل بیشتر باشد، خطر سرطان بیشتر است. اگر سیگار نیز بکشید، احتمال سرطان باز هم بیشتر می‌شود.

نور خورشید

گذراندن زمان در بیرون از منزل و زیر آفتاب به حفظ سلامتی کمک می‌کند. بدن ما برای تولید ویتامین دی (D) به نور آفتاب نیاز دارد.

اما مهم است که از پوستتان در مقابل آفتاب سوختگی محافظت کنید، چرا که احتمال سرطان پوست را بیشتر می‌کند.

اگر قرار است بیش از چند دقیقه زیر نور خورشید قرار بگیرید، باید از پوستتان محافظت کنید:

• با پوشیدن شلوار و لباس آستین بلند، دست و پای خود را بپوشانید. یک کلاه با لبه پهن، از صورت و گردن شما محافظت می‌کند.
• از کرم ضد آفتاب با SPF حداقل ۳۰ استفاده کنید. از کرمی استفاده کنید که در مقابل اشعه UV نوع A و B محافظت ایجاد کند.
• از میزان کافی کرم ضد آفتاب استفاده کنید. یک فرد بالغ با اندازه متوسط، نیاز به حداقل ۶ تا ۸ قاشق چایخوری کرم برای رسیدن به پوشش SPF نوشته شده روی بطری دارد. تقریبا نیم قاشق چایخوری برای پوشش صورت خواهد بود.
• در گرم‌ترین ساعات روز، از نور خورشید پرهیز کنید. این ساعات، معمولا بین ۱۱ صبح تا ۳ بعدازظهر است.

سولاریوم نیز احتمال سرطان پوست را بیشتر می‌کند.

عوامل خطر شغلی و محیطی سرطان

مواجهه با مواد مضر در محیط پیرامونی یا محیط کار می‌تواند باعث سرطان شود. موادی را که باعث سرطان می‌شوند «سرطان‌زا» یا «کارسینوژن» می‌گوییم. بعضی از مواد سرطان‌زا می‌توانند سال‌ها بعد از مواجهه ایجاد سرطان کنند.

آزبست

آزبست یک ماده معدنی طبیعی است. آزبست، یکی از عوامل خطر سرطان است و در بسیاری از کشورهای دنیا ممنوع است. این ماده می‌تواند به ریه‌ها آسیب زده و ایجاد مزوتلیوم کند. مشاغلی که بیشترین مواجهه با آزبست دارند افرادی هستند که در ساخت‌وساز، ساختمان، کشتی و دیگ بخار فعالیت می‌کنند.

افرادی که با آزبست کار نکرده‌اند هم ممکن است در معرض خطر باشند. این امر می‌تواند ناشی از مواجهه با کارخانه‌های آزبست، ساختمان‌های حاوی آزبست، یا زندگی با افرادی باشد که با آزبست کار می‌کنند.

مواد شیمیایی

بعضی از مواد شیمیایی با سرطان مثانه ارتباط دارند. مواد شیمیایی‌ای که قبلا در صنایع رنگ یا سایر صنایع استفاده می‌شد از این دسته هستند. بسیاری از این مواد شیمیایی در بسیاری از کشورهای دنیا ممنوع است. البته ایجاد سرطان مثانه بعد از مواجهه با این مواد شیمیایی، می‌تواند بیش از ۲۵ سال طول بکشد.

بعضی مواد شیمیایی نیز می‌توانند احتمال سرطان پوست را بیشتر کنند. بسیاری از این مواد شیمیایی نیز ممنوع هستند.

عوامل محیطی سرطان زا

یکی از علل محیطی اصلی ایجاد سرطان، اشعه UV خورشید است. می‌دانیم که بسیاری از سرطان‌های پوستی (از جمله ملانوما) ناشی از مواجهه بیش از حد با نور آفتاب است. افرادی که بیشترین

گاز رادون نیز یک منبع دیگر اشعه است که ممکن است با سرطان ارتباط باشد. رادون یک گاز طبیعی است. منبع اصلی انتشار گاز رادون، خاک است. در مطالعه‌ای در سال ۹۳ در تهران مشخص شد که از ۲۰ منزل مسکونی در تهران، یکی سطح بالاتر از حد توصیه‌شده دارد. این منازل عمدتا در مناطق ۲، ۳، ۵، ۱۷ و ۱۸ تهران قرار داشتند. رادون با سرطان ریه ارتباط دارد. البته احتمال ابتلا بسیار کم است.

ضعف سیستم ایمنی

ضعف سیستم ایمنی بدن به معنای کاهش قدرت سیستم دفاعی بدن است که احتمال ابتلا به عفونت را بیشتر می‌کند.

افراد زیر می‌توانند ضعف سیستم ایمنی داشته باشند:

• افراد با سابقه پیوند و مصرف داروهای سرکوب ایمنی (این داروها مانع می‌شوند بدن، بافت پیوندی را پس بزند)
• مبتلایان به HIV
• بیماری‌های طبی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند

ضعف سیستم ایمنی، از عوامل خطر بعضی سرطان ها است. این سرطان‌ها شامل موارد زیر است:

• لنفوم
• سرطان پوست غیر ملانوم
• سارکوم کاپوسی
• سرطان‌های ناشی از ویروس‌ها یا باکتری‌ها

ویروس‌ها و باکتری‌ها

عفونت‌های ویروسی بسیار شایع هستند و معمولا موجب سرطان نمی‌شوند. تعداد کمی از ویروس‌ها با احتمال بالاتر انواع خاصی از سرطان ارتباط دارند. این ویروس‌ها عبارتند از:

• HPV: ویروس HPV احتمال سرطان دهانه رحم (سرویکس) و بعضی سرطان‌های دیگر را بیشتر می‌کند.
• EBV: یکی از علل ایجاد سرطان از نوع لنفوم است.
• هپاتیت B و C: این ویروس‌ها با سرطان کبد ارتباط دارند.
• HIV: می‌تواند احتمال سرطان‌هایی مانند لنفوم و سارکوم را بیشتر کند.
• TCLV: ویروس TCLV یا ویروس لوکمی سلول T، همانطور که از نام آن نیز مشخص است، با لوکمی سلول T بالغین ارتباط دارد.

همچنین یک باکتری شایع به نام هلیکوباکتر پیلوری (H.Pylori) می‌تواند در مدت طولانی احتمال سرطان معده را بیشتر کند.

البته همه مبتلایان به این ویروس‌ها یا باکتری دچار سرطان نمی‌شوند.

کاهش احتمال

ما نمی‌توانیم در مقابل تمام ویروس‌ها و باکتری‌ها از خود محافظت کنیم. اما کارهایی هست که می‌توانیم برای کاهش بعضی از این عفونت‌ها انجام دهیم:

• واکسیناسیون علیه HPV: برای محافظت علیه عفونت HPV، از واکسن استفاده کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر، صفحه «HPV و سرطان» را بخوانید.
• هپاتیت B و C و HIV: استفاده از روش‌های محافظتی مانند کاندوم می‌تواند از این عفونت‌ها جلوگری کند. همچنین در صورت مصرف مواد، نباید هرگز از سوزن مشترک استفاده کرد.
• درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری

بیماری‌های پیش سرطانی

داشتن یک بیماری پیش-سرطانی به معنای داشتن سرطان یا حتی ابتلای قطعی در آینده نیست. اما بیماری‌های پیش-سرطانی، بیماری‌ها یا سندرم‌هایی هستند که می‌توانند به سرطان تبدیل شوند. بنابراین مهم است که در صورت داشتن آن‌ها، تحت نظر باشید.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید