تومور مغزی در کودکان چیست؟

تومورهای مغزی کودکان، توده‌ها یا رشد‌ غیر طبیعی سلول‌ها در مغز کودکان یا ساختارهای مجاور آن است. انواع مختلف تومور مغزی در کودکان وجود دارند؛ برخی غیرسرطانی (خوش خیم) و برخی سرطانی (بدخیم) هستند.

درمان و شانس بهبود (پیش آگهی) بستگی به نوع تومور، مکان آن در مغز ، اینکه آیا پخش شده یا نه و سن کودک و سلامتی کلی‌اش دارد؛ درمان‌ها و تکنولوژی‌های جدید دائما در حال گسترش هستند، و بنابراین در مراحل مختلف مراقبت، گزینه‌های مختلفی برای درمان وجود دارد.

درمان تومور مغزی در کودکان معمولا با درمان تومورهای مغزی بزرگسالان متفاوت است، پس مهم است که درمان تحت نظر متخصصین کودکان مجرب در زمینه نورولوژی و سرطان انجام شود.

بیشتر بخوانید: تومور مغزی در بزرگسالان

انواع تومور مغزی در کودکان

انواع رایج تومور مغزی در کودکان عبارتند از موارد زیر:

مدولوبلاستوم

مدولوبلاستوم رایج‌ترین تومور بدخیم در کودکان است. این تومور بسیار سریع رشد می‌کند و در قسمت پایینی و پشتی مغز (حفره پشتی) شروع شده و می‌تواند به سایر بخش‌های بدن هم پخش شود. در حدود یک سوم بیماران در زمان تشخیص، تومور به پرده مغز (مننژ) و طناب نخاعی هم رسیده است. این کودکان معمولا استفراغ، سردرد و مشکلات تعادلی دارند و ممکن است برای از بین رفتن انسداد مایع نخاعی‌شان، نیاز به جای‌گذاری شانت باشد.

 PNET و پینئوبلاستوم

PNET (به صورت «پی نِت» تلفظ می‌شود) و پینئوبلاستوم، معمولا در قسمت بالایی مغز ایجاد می‌شوند. با توجه به مکان تومور، مشکلات داخلی بیمار ممکن است شامل تشنج‌های ناگهانی، ناهنجاری‌های چشمی و مشکلاتی مثل سردرد، حالت تهوع و استفراغ باشد. PNET ها و پینئوبلاستوم‌ها پاتولوژی مشابه به مدولوبلاستوما دارند و شبیه به همان تومور درمان می‌شوند.

گلیوما

گلیوم یا گلیوما، دسته‌ای از تومور مغزی در کودکان است که از سلول‌های حمایتی مغز منشاء می‌گیرند (نام این سلول‌های حمایتی «گِلیا» است و بنابراین تومور ناشی از آن‌ها را گلیوم می‌گوییم). نوعی از سلول‌های گلیا، آستروسیت نام دارد و بیشتر گلیوماها از همین آستروسیت‌ها ایجاد می‌شوند. به تومورهای ناشی از آستروسیت‌ها، آستروسیتوما می‌گوییم. از آنجایی که بیشتر گلیوماها از آستروسیت‌ها منشا می‌گیرند، معمولا این دو نام را به جای هم می‌توان استفاده کرد. حدود نیمی از تومورهای مغزی کودکان از نوع آستروسیتوماها هستند.

تومور سلول گلیا –> گلیوما
تومور آستروسیت –> آستروسیتوما
تقریبا همه گلیوماها در کودکان از نوع آستروسیتوم هستند.

گلیوماها را با توجه به احتمال رشد و پخش شدنشان، به دو دسته «درجه پایین» و «درجه بالا» دسته بندی می‌کنیم. گلیوما های درجه پایین معمولا رشد کندی دارند و در همان ناحیه از مغز باقی می‌مانند و گلیوما های درجه بالا سریع رشد می‌کنند و به آسانی در مغز پخش می‌شوند.

گلیوم درجه بالا، مرگ بارترین تومور رایج بزرگسالان هستند، اما در کودکان هم رخ می‌دهند. با توجه به موقعیت تومور، بیماران ممکن است در زمان تشخیص، تشنج و فلج‌های قابل توجهی داشته باشند. گلیوم درجه بالا، تهاجمی‌تر هستند و نیازمند درمان‌ جدی‌تری‌اند.

DIPG

DIPG مخفف انگلیسی عبارت «گلیومای منتشر پل مغزی» است. «پل مغزی» بخشی از ساقه مغز است که در بخش پایینی مغز و بالای نخاع قرار دارد. «منتشر» نشاندهنده این است که این تومور حاشیه واضحی ندارد و می‌تواند به بافت‌های اطراف گسترش یابد. کودکان مبتلا به DIPG ممکن است علائمی مثل مشکل در حرکات چشمی، عدم تعادل، فلج و مشکل در بلع غذا داشته باشند. این تومور را نمی‌توان با جراحی خارج کرد و همچنین رشد آن سریع است، بنابراین درمان آن بسیار دشوار است.

اِپاندیموما

اپاندیموما (درجه ۲) و اپاندیمومای آناپلاستیک (درجه ۳) بیشتر در کودکان سنین زیر ۶ سال رخ می‌دهد. این تومورها معمولا در قسمت پشتی پایینی مغزتان قرار دارند، اما ممکن است در محل بالاتری از مغز یا پایین تر و در طناب نخاعی قرار بگیرند. همانند مدولوبلاستوما، کودکانی که تومورهای حفره خلفی دارند، بیشتر به دلیل استفراغ، سردرد و یا مشکلات تعادلی تشخیص داده می‌شوند.

تومورهای سلول زایا

تومورهای سلول زایا در مغز، بیشتر در هیپوفیز یا غدد پینه آل پشت چشم رخ می‌دهند. در این مکان‌ها، معمولا بدون خارج کردن تومور، از آن نمونه برداری می‌کنند. تومورهای سلول زایا از همان سلول‌هایی که در بیضه و تخمدان هم وجود دارند و مسئول زایایی هستند، منشا می‌گیرند.

پزشک شما به تومور سلول‌های زایا، تومور «ژِرم سِل» (Germ Cell) می‌گوید.

انواع مختلفی از تومورهای سلول زایا داریم، شامل:

• ژرمینوم های خالص
• تومورهای سلول زایای غیر ژرمینوم: مانند تومورهای کیسه زرده، کارسینوم سلولی جنینی، کوریوکارسینوما، تومورهای مختلط و تراتوم های بدخیم

تومورهای سلول زایا در نوجوانان شایع‌تر از کودکان کم سن‌تر هستند.

تومورهای طناب نخاعی

انواع مختلفی از تومورهای طناب نخاعی وجود دارد که شامل اپاندیموما و آستروسیتومای درجه بالا و درجه پایین می‌شود. درمان معمولا شامل برداشتن تومور تا جایی که آسیب بیشتری به اعصاب نخاعی نرسد، می‌شود. برای تومورهای درجه پایین، برخی از کودکان شیمی درمانی مشابه درمان آستروسیتومای درجه پایین را دریافت می‌کنند. برای تومورهای درجه بالای طناب عصبی، کودکان عموما با شیمی درمانی و رادیوتراپی تومور درمان می‌شوند.

سایر تومورهای مغزی نادر

تومورهای شبکه کوروئید، از جمله پاپیلوم ها و کارسینوم ها، معمولا در نوزادان رخ می‌دهند و ابتدا با برش‌های جراحی و گاهی با شیمی درمانی درمان می‌شوند.

کرانیوفارنژیوم‌‌ها معمولا با جراحی و رادیوتراپی درمان می‌شوند و نوع درمان بستگی به مکان تومور و اینکه بافت‌های اطرافش درگیر هستند یا خیر دارد.

انواع سارکوم‌ها، معمولا از بافت‌های نرم بدن، از جمله عضلات، منشا می‌گیرند و گاهی هم در مغز رخ می‌دهند. این سارکوم‌ها با جراحی، رادیوتراپی ناحیه‌ای و شیمی درمانی درمان می‌شوند.

علت به وجود آمدن تومور مغزی در کودکان

در بیشتر موارد، دلیل دقیقی برای ایجاد تومورهای مغزی کودکان مشخص نیست. چند عامل هستند که احتمال ابتلا به تومور مغزی را افزایش می‌دهند، اما علت واضح در بیشتر موارد معلوم نیست.

اشعه یونیزان و بیماری‌های ارثی و ژنتیکی می‌توانند احتمال ابتلا به تومور مغزی را بیشتر کنند.

بیماری‌های ژنتیکی عامل تومور مغزی در کودکان عبارتند از:

• نوروفیبروماتوز نوع ۱ و ۲
• بیماری فون هیپل لیندو (VHL)
• سندرم لی-فرامنی
• سندرم‌های دیگر مانند سندرم گورلین، سندرم تورکو، سندرم کاودن، رتینوبلاستوم ارثی و سندرم روبینشتین-تایبی

تومورهای مغزی کودکان معمولا از نوع تومورهای مغزی اولیه هستند، یعنی از خود سلول‌های مغزی منشاء گرفته‌اند و از تومور دیگری در بدن پخش نشده‌اند. تومورهای اولیه مغز با ایجاد جهش (موتاسیون) در DNA سلول‌های طبیعی مغز به وجود می‌آیند؛ این جهش‌ها به سلول‌ها اجازه رشد و تقسیم شدن بیشتر را می‌دهند و در نتیجه تعداد زیادی از سلول‌های غیرطبیعی به وجود می‌آید که باعث تشکیل تومور می‌شود.

علائم اولیه تومور مغزی در کودکان

علائم تومورهای سیستم عصبی مرکزی به موارد زیر بستگی دارد:

• مکان تومور
• سرعت رشد تومور
• هر تورم بافتی مرتبط که همراه با تومور رخ می دهد

معمولا ابتدا پدر و مادر کودک علائم مربوط به تومور سیستم عصبی مرکزی را در فرزند خود متوجه می‌شوند. گاهی معلم یا پزشک کودک ممکن است علائم و نشانه‌هایی از تومور مغزی که نگران کننده هستند را متوجه شود.

علائم رایج تومورهای سیستم عصبی مرکزی عبارتند از موارد زیر:

• سردر‌دهای دائم و راجعه، مخصوصا بعد از بیدار شدن در صبح
• استفراغ، مخصوصا در صبح
• مشکلات حرکت چشم و یا تغییرات دید
• راه رفتن ناپایدار یا ضعیف شدن تعادل
• ضعف یک طرف صورت
• پسرفت در عملکرد ذهنی و حرکتی
• ضعف در بازوها یا پاها
• فونتانل برآمده (نقطه نرمی روی سر نوزاد که استخوان های تشکیل دهنده جمجمه هنوز به طور کامل به هم متصل نشده‌اند) یا افزایش اندازه سر در نوزادان
• کج شدن سر یا گردن به یک طرف
• تشنج
• مشکل در گفتار، بلع یا آب دهان
• کمردرد یا گردن درد که اغلب شب ها کودک را بیدار می کند

علائم کمتر شایع عبارتند از موارد زیر:

• تغییر در غذا خوردن یا تشنگی
• مشکلات رشد
• سرگیجه
• بی حالی، تحریک پذیری یا سایر تغییرات رفتاری
• ضعیف شدن عملکرد در مدرسه
• کاهش حس در بازوها یا پاها
• کاهش هوشیاری، بدون سابقه آسیب
• تغییر یا از دست دادن کنترل روده یا مثانه
• کاهش حس شنوایی، بدون شواهد عفونت

آزمایش های تشخیص تومور مغزی کودک

کودکی که علائم تومور مغزی دارد، باید کاملا توسط یک متخصص اطفال یا نورولوژیست اطفال معاینه شود تا منبع مشکلش پیدا شود.

ارزیابی پزشک معمولا شامل عکس برداری از مغز به وسیله اسکن ام آر آی می‌شود. اگر این عکس برداری نشان دهنده تومور مغزی باشد، مرحله بعدی مشورت با یک جراح مغز و اعصاب است. جراح مغز و اعصاب کودکان، با همکاری همه اعضای خانواده بهترین درمان برای کودک را برنامه ریزی می‌کند.

بیشتر بخوانید: ام آر آی چیست؟

ممکن است سایر متخصصان به تیم درمان کودک بپیوندند، از جمله انکولوژیست اطفال (متخصص سرطان کودکان)، چشم پزشک (در صورتی که تومور روی مسیرهای بینایی تاثیر بگذارد)، متخصص صرع و تشنج، متخصص رادیوتراپی و انکولوژی، و سایر متخصصان.

در برنامه ریزی درمان برای کودک، تیم درمان باید از موارد زیر مطلع باشند:

• مکان تومور: این مورد را می‌توان با انجام اسکن مغزی متوجه شد، مثلا با ام آر آی یا سی تی اسکن. به دلیل اینکه ساختارهای حیاتی زیادی در مغز وجود دارد، ممکن است تومور در مکانی رشد کرده باشد که مناسب جراحی نیست. جراح مغز و اعصاب با بررسی دقیق، مشخص می‌کند که آیا تومور قابل دسترسی و قابل جراحی است یا خیر و اینکه بهترین و امن‌ترین راه برای رسیدن به آن چیست.
• نوع تومور مغزی: مشاهده کردن سلول‌های تومور مغزی زیر میکروسکوپ می‌تواند مشخص کننده نوع تومور مغزی باشد و به پزشک این دیدگاه را بدهد که تومور چگونه رشد می‌کند و پخش می‌شود.
• درجه تومور مغزی: درجه تومور مغزی نشان دهنده این است که سلول‌های تومور تا چه میزانی مهاجم هستند؛ هرچه درجه بالاتر باشد، تومور هم مهاجم‌تر خواهد بود.

طول عمر کودک مبتلا به تومور مغزی

چشم‌انداز بلندمدت و طول عمر کودکان مبتلا به تومور مغزی را معمولا با اصطلاح «نرخ بقای پنج ساله» بیان می‌کنیم. بقای پنج ساله نشان می‌دهد که چند درصد از بیماران بعد از پنج سال زنده خواهند ماند. مثلا بقای پنج ساله ۸۰٪ به این معناست که ۸۰٪ بیماران بعد از پنج سال زنده هستند.

بیشتر بخوانید: آمار و ارقام در سرطان‌شناسی

نرخ بقای ۵ ساله کودکان مبتلا به تومور مغزی طبق نوع تومور:

نوع تومور مغزی	نرخ بقای ۵ ساله
آستروسیتوم پیلوسیتیک (گلیوم درجه ۱)	حدود ۹۵٪
آستروسیتومای منتشر (گلیوم درجه ۲)	حدود ۸۰ تا ۸۵٪
آستروسیتومای آناپلاستیک (گلیوم درجه ۳)	حدود ۲۵٪
گلیوبلاستوما (گلیوم درجه ۴)	حدود ۲۰٪
اُلیگودندروگلیوما	حدود ۹۰٪
اپاندیموما/ اپاندیمومای آناپلاستیک	حدود ۷۵٪
تومورهای جنینی (از جمله مدولوبلاستوما)	حدود ۶۰ تا ۶۵٪

درمان تومور مغزی در کودکان

در درمان تومور مغزی در کودکان ممکن است از یکی یا چند تا از درمان‌های زیر استفاده شود:

جراحی

بیشتر تومورهای نوزادان و کودکان نیازمند برداشته شدن توسط جراحی یا حداقل نمونه برداری، به عنوان بخشی از درمان، هستند. جراح ممکن است پیشنهاد کند که تا حد امکان در قدم اول تومور برداشته شود تا فشار داخل جمجمه‌ای ناشی از تومور کم شود. برای تومورهای درجه پایین و با سرعت رشد کم، ممکن است جراحی تنها درمان لازم باشد.

رادیوتراپی تومور مغزی در کودکان

این درمان از اشعه‌های با انرژی بالا استفاده می‌کند، این اشعه‌ها به بافت تومور و مقدار کمی از بافت اطراف آن تابانده می‌شوند. برخی از تومورها از جمله مدولوبلاستوم، نیازمند پرتودرمانی به کل مغز و طناب نخاعی هستند. پرتودرمانی را در نوزادان و اطفال خیلی محتاطانه استفاده می‌کنیم، به این دلیل که مغز این بیماران هنوز در حال رشد است.

بیشتر بخوانید: پرتو درمانی یا رادیوتراپی چیست؟

شیمی درمانی

شیمی درمانی را برای درمان بسیاری از انواع تومور مغزی در کودکان از جمله تومورهای با درجه بالا و مهاجم استفاده می‌کنیم. شیمی درمانی ممکن است به صورت خوراکی و در شکل قرص یا به صورت داخل وریدی یا به صورت تزریق به مایع مغزی نخاعی یا تزریق به حفره‌ای که بعد از جراحی تومور مغزی باقی مانده، انجام بگیرد.

بیشتر بخوانید: شیمی درمانی چیست؟

سوالات متداول

منابع:

HopkinsMedicine.org

Curesearch.org

Mayoclinic.org

Cancer.org

Chop.edu

Cancer.org

Nhs.uk

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید