همانطور که در صفحه «درمان سرطان پروستات» توضیح دادیم، «پایش فعال» سرطان پروستات و «انتظار هوشیارانه» سرطان پروستات دو روش مواجهه با این بیماری است. در هر دوی این روش‌ها در ابتدا درمانی برای بیمار انجام نمی‌شود. اما این دو روش تفاوت قابل توجهی نیز با یکدیگر دارند.

تفاوت پایش فعال و انتظار هوشیارانه چیست؟

در پایش فعال سرطان پروستات، بیمار امید به زندگی بالایی دارد و در صورت پیشرفت بیماری ممکن است مشکلاتی را برای بیمار ایجاد کند. بنابراین در این حالت بیمار را به دقت تحت نظر می‌گیریم و به طور مکرر اقدامات تشخیصی مانند ام آر آی و بیوپسی انجام می‌دهیم. در صورتی که شواهدی از پیشرفت بیماری رویت شود، درمان با هدف علاج و بهبود کامل برای بیمار انجام می‌شود.

بالعکس در انتظار هوشیارانه سرطان پروستات، امید به زندگی بیمار کم است. بنابراین حتی اگر بیماری پیشرفت کند هم ممکن است فرصت کافی برای ایجاد علائم و مشکلات نداشته باشد. در این حالت بیمار را با وسواس کمتری تحت نظر می‌گیریم و فقط وقتی بیمار را درمان می‌کنیم که سرطان برای وی علامت ایجاد کرده باشد. درمان در این حالت تسکینی و برای کاهش علائم خواهد بود.

پایش فعال یا انتظار هوشیارانه برای چه افرادی مناسب است؟

طبق توضیحات بالا:

۱- پایش فعال سرطان پروستات، برای فردی مناسب است که امید به زندگی خوبی دارد، ولی تومورش ویژگی‌های کم-خطری دارد. در این حالت احتمالا سرطان تا سال‌ها برای بیمار مشکلی ایجاد نخواهد کرد. بنابراین ما نیز سعی می‌کنیم عوارضی را به بیمار تحمیل نکنیم.

۲- انتظار هوشیارانه، در فردی مناسب است که امید به زندگی خوبی ندارد. این فرد ممکن است مبتلا به سرطان پروستات کم-خطر یا پرخطر و پیشرفته باشد.

چرا باید پایش فعال یا انتظار هوشیارانه را انتخاب کنیم؟

درمان سرطان پروستات می تواند اثرات جدی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. این درمان ها می توانند باعث عوارضی از جمله موارد زیر شوند:

• اختلال در نعوظ که به معنای عدم توانایی فرد در نعوظ و حفظ آن است،
• بی اختیاری که فرد کنترلی در دفع ادرار یا مدفوع نخواهد داشت.

این عوارض می‌توانند باعث ناراحتی بیمار و کاهش کیفیت زندگی وی شوند. به علاوه بسیاری از موارد سرطان پروستات رشد آهسته ای دارند و علائم و مشکلی را ایجاد نمی کنند. به همین دلیل ممکن است افراد بسیاری تاخیر در درمان سرطان را به جای شروع فوری درمان در نظر بگیرند.

اطلاعات دقیق‌تر

کلیات پایش فعال سرطان پروستات و انتظار آگاهانه را بالا توضیح دادیم. در ادامه توضیحات کمی دقیق‌تر و با جزئیات بیشتری را بیان می‌کنیم:

پایش فعال سرطان پروستات

در طی پایش فعال، سرطان از لحاظ نشانه‌های بدتر شدن به دقت تحت نظارت است. اگر مشخص شود که سرطان در حال بدتر شدن است، درمان شروع می شود.

پایش فعال معمولا برای مردان با سرطان پروستات کم-خطر و بسیار-کم-خطر ارجحیت دارد. در پایش فعال، در صورت بدتر شدن سرطان پروستات، آن را با جراحی یا پرتودرمانی درمان می‌کنند. پایش فعال برای اکثر بیمارانی که سرطان آن‌ها از پروستات خارج نشده و نمره گلیسون ۶ یا پایین تر دارند، توصیه می شود.

گاهی اوقات ، پایش فعال می تواند در نمره گلیسون ۷ هم در نظر گرفته شود.

آزمایش‌های زیر حین پایش فعال پیشنهاد می‌شود:

• انجام آزمایش PSA خون هر ۳ تا ۶ ماه یک بار
• انجام معاینه مقعدی (DRE) حداقل هر سال
• انجام یک بیوپسی دیگر طی ۶ تا ۱۲ ماه بعد و سپس یک بیوپسی حداقل هر ۲ تا ۵ سال

بیشتر بخوانید: بیوپسی پروستات

مهم: تنها افرادی برای پایش فعال سرطان پروستات مناسب هستند که همکاری بسیار مناسبی داشته باشند. یعنی از یک طرف بپذیرند هر چند ماه یک بار تحت اقدامات تشخیصی قرار گیرند و از طرف دیگر در صورت پیشرفت بیماری تحت درمان قرار بگیرند.

در صورت بروز شرایط زیر، درمان باید آغاز شود:

• اگر نتایج آزمایشات حین پایش فعال نشان دهنده ی تهاجمی تر شدن و یا پخش شدن سرطان باشد
• اگر سرطان سبب درد و یا مسدود شدن مجاری ادراری شود

انتظار هوشیارانه

انتظار هوشیارانه را می‌توان در شرایط زیر برگزید:

• مردان مسن‌تر
• داشتن بیماری های جدی دیگر یا بیماری‌های تهدید کننده زندگی
• عمر باقیمانده احتمالی کمتر از ۵ سال

هدف این است که بیمار را با انجام اقدامات بیش از حد اذیت نکنیم. در بیمارانی که برای انتظار هوشیارانه انتخاب می‌شوند، درمان تاثیر خاصی در طول عمر فرد نخواهد داشت. در انتظار هوشیارانه آزمایش‌ها و بررسی‌های کمتری برای شناسایی پیشرفت بیماری انجام می‌شود. در انتظار هوشیارانه، معمولا آزمایش روتین PSA، معاینه مقعدی و نمونه برداری انجام نمی شود.

اگر سرطان پروستات علائمی مثل درد یا انسداد مجاری ادراری ایجاد کند، ممکن است درمان کاهنده علائم پیشنهاد شود. مثلا: درمان سرکوب کننده تستوسترون یا داروهای بازدارنده محور آندروژن. اگر مردی در ابتدا تحت پایش فعال قرار گرفت، و اکنون امید به زندگی‌اش کوتاه‌تر است، می‌تواند به انتظار هوشیارانه روی بیاورد. با این کار از انجام آزمایش ها و نمونه برداری‌های مکرر پرهیز می‌شود.

چند درصد افراد تحت پایش فعال سرطان پروستات قرار می‌گیرند؟

در کشورهای غربی درصد بالایی از بیماران با بیماری کم‌خطر تحت پایش فعال سرطان پروستات قرار می‌گیرند. مثلا در آمریکا در سال ۲۰۲۱ حدود ۶۰٪ بیماران با بیماری کم-خطر، پایش فعال شدند. این در حالی است که در سال ۲۰۱۴ این عدد کمتر از نصف این مقدار بود ^[منبع].

در ایران آمار رسمی نداریم، ولی بر اساس مشاهدات می‌توان گفت این عدد بسیار بسیار کمتر است. علت این موضوع می‌تواند دو عامل باشد:

• افراد کمتری در ایران غربالگری سرطان پروستات می‌شوند، بنابراین افراد با سرطان کم-خطر کمتر کشف می‌شوند.
• بیماران و پزشکان تمایلی به استفاده از این روش ندارند؛ که می‌تواند به علت ناآگاهی یا عدم تمایل به پذیرش تبعات آن باشد.

جمع‌بندی: پایش فعال سرطان پروستات و انتظار آگاهانه

پزشک از کجا باید بفهمد که پایش فعال یا انتظار هوشیارانه برای بیمار مناسب است یا نه؟ با کسب حداکثر اطلاعات در مورد سایر بیماری‌های فرد و امید به زندگی وی. علاوه بر این، بسیاری از پزشکان تکرار نمونه برداری را مدت کوتاهی بعد از تشخیص پیشنهاد می‌کنند. هدف از این بیوپسی مجدد، تایید مرحله اولیه بیماری و سرعت رشد آهسته آن است. اطلاعات جدید به طور مداوم در دسترس قرار می‌گیرند. مهم است که این مسائل را با پزشک خود در میان بگذارید تا بهترین تصمیمات را در مورد درمان بگیرید.

منابع:

ProstatecancerUK.org

Cancer.org

سوالات رایج:

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید