استیج سرطان پروستات، گرید و امتیاز گلیسون، گروه‌های خطر (Risk Groups) همگی سعی دارند میزان خطرناکی سرطان پروستات را توصیف کنند. معمولا در تعیین درمان از گروه‌های خطر استفاده می‌شود. اما برای درک این مفهوم، باید ابتدا با مرحله بندی و درجه بندی سرطان پروستات آشنا شویم.

استیجینگ سرطان پروستات

استیجینگ (staging) به معنای مرحله‌بندی است. مرحله بندی روشی برای توصیف وسعت گسترش و پراکندگی تومور است. در استیجینگ تومور، وسعت تومور اولیه، درگیری گره‌های لنفاوی مجاور و پخش تومور به بخش‌های دوردست تومور تاثیر دارد. به این سیستم مرحله‌بندی که بر اساس «تومور، لنف نود، متاستاز» (T و N و M) است، سیستم TNM می‌گوییم.

پزشکان از آزمایش‌های تشخیصی برای یافتن استیج سرطان پروستات استفاده می‌کنند. مرحله‌بندی سرطان بعد از پایان تمام آزمایش‌ها تکمیل می‌شود. دانستن مرحله سرطان در تصمیم‌گیری بهترین روش درمانی به پزشک کمک می‌کند. همچنین می‌تواند به تعیین پیش‌آگهی بیمار نیز کمک کند. پیش‌آگهی، تخمین سیر بیماری و پیش‌بینی شانس بهبودی بیمار است. مرحله‌بندی انواع مختلف سرطان با یکدیگر متفاوت است.

سرطان پروستات را به ۲ حالت زیر می‌توان مرحله‌بندی کرد:

1.استیج بالینی سرطان پروستات

این نوع مرحله‌بندی سرطان پروستات بر اساس نتایج معاینه‌ DRE (معاینه مقعدی پروستات)، آزمایش PSA و امتیاز گلیسون است (ادامه متن را ببینید). نتایج این آزمایش‌ها مشخص می‌کند که آیا نیازی به انجام تصویر‌برداری با اشعه ایکس، اسکن استخوان، سی‌ تی اسکن و یا ام آر آی نیز هست یا خیر. در صورت نیاز، این اسکن‌ها هم می‌توانند اطلاعات بیشتری را برای تشخیص مرحله بالینی در اختیار پزشک قرار بدهند. مهم: منظور از بالین، مشاهدات و تصویربرداری‌های انجام شده از بیمار، و بدون کمک گرفتن از پاتولوژی جراحی است.

2.استیج پاتولوژیک سرطان پروستات

این نوع مرحله‌بندی، بر اساس اطلاعات بدست آمده در طول جراحی و پاتولوژی سرطان پروستات جراحی انجام می‌شود. این جراحی در اغلب موارد شامل برداشتن کل پروستات و برخی از غدد لنفاوی است.  بررسی غدد لنفاوی برداشته شده، می‌تواند اطلاعات بیشتری را برای مرحله‌بندی پاتولوژیک ارائه دهد.

روش دیگر مرحله بندی

یک روش دیگر مرحله بندی که به وفور استفاده می‌شود، تقسیم‌بندی سرطان‌ها به سه دسته زیر است:

1. سرطان موضعی یا لوکالیزه:

یعنی تومور به غدد لنفاوی اطراف یا بافت‌های دوردست پخش نشده است.

• سرطان مراحل ابتدایی (early stage): معمولا وقتی گفته می‌شود که تومور محدود به ارگان اولیه (در اینجا پروستات) است.
• سرطان پیشرفته موضعی (locally advanced): معمولا وقتی گفته می‌شود که تومور از ارگان اولیه (اینجا پروستات) فراتر رفته است.

2. سرطان ناحیه‌ای یا رژیونال (regional)

یعنی تومور به غدد لنفاوی اطراف پخش شده، اما متاستاز دوردست نداده است.

3. سرطان متاستاتیک (metastatic)

یعنی تومور به ارگان‌های دوردست (مثل کبد و استخوان) پخش شده است.

سیستم مرحله‌بندی TNM در سرطان پروستات

سیستمی که پزشکان برای استیجینگ سرطان پروستات استفاده می‌کنند، TNM است. این سیستم توسط کمیته مشترک سرطان آمریکا (AJCC) ایجاد شده است. پزشکان از نتایج آزمایش‌های تشخیصی و اسکن‌ها، برای پاسخ به سوالات زیر استفاده می‌کنند:

تومور (T)‌

اندازه تومور اولیه چقدر است؟ و در کدام قسمت از بدن قرار دارد؟

گره یا غده لنفاوی (N)‌

آیا تومور به غدد لنفاوی منتشر شده است؟  اگر این اتفاق افتاده است، در کدام قسمت و به چه مقدار؟

متاستاز (M)

آیا سرطان به سایر قسمت‌های بدن منتشر شده است؟  اگر این اتفاق افتاده است، در کدام قسمت از بدن و به چه مقدار؟

پاسخ این سوالات در کنار یکدیگر، به تعیین استیج سرطان در هر فرد کمک می‌کند. برای سرطان ۵ استیج وجود دارد: مرحله صفر و مراحل ۱ تا ۴. مرحله‌بندی سرطان یک روش مشترک برای توصیف سرطان ارائه می‌کند، و در نتیجه پزشکان می‌توانند با همکاری یکدیگر بهترین درمان‌ها را متناسب با شرایط هر بیمار تعیین نمایند.

تعریف مرحله بندی سرطان پروستات

همانطور که گفتیم استیجینگ سرطان پروستات شامل چند بخش است:T و N و M و گرید و PSA. طبقه‌بندی هر کدام را جداگانه شرح می‌دهم.

طبقه بندی تومور اولیه (T) در سرطان پروستات

همانطور که بالاتر اشاره کردم، طبقه‌بندی T دارای دو روش بالینی و پاتولوژیک است.  تومور به پنج دسته T0 تا T4 تقسیم می‌شود. در ادامه هر کدام جداگانه شرح داده می‌شود.

طبقه T0 سرطان پروستات

در این طبقه، هیچ شواهدی از تومور اولیه پروستات در بالین وجود ندارد.

طبقه T1

در این طبقه، تومور در بالین قابل شناسایی و لمس نیست. یعنی به طور اتفاقی در زیر میکروسکوپ و بعد از جراحی یا بیوپسی پروستات یافت می‌شود. اگر تومور بعد از جراحی پروستات یافت شود، در صورتی که تومور کمتر از ۵٪ پروستات را درگیر کرده باشد، T1a است و در غیر اینصورت T1b. و اگر تومور بعد از بیوپسی سوزنی یافت شود، T1c است.

طبقه T2

در این طبقه، تومور محدود به غده پروستات است. یعنی به خارج از آن گسترش پیدا نکرده است. در روش بالینی، T2 به سه زیردسته تقسیم می‌شود. اگر کمتر از نیمی از یک لوب پروستات درگیر باشد T2a است. اگر بیش از نیمی از یک لوب پروستات درگیر باشد، T2b است. و اگر هر دو لوب درگیر باشد، T2c خواهد بود.

طبقه T3

طبقه T3 در سرطان پروستات به معنای گسترش به خارج پروستات است. در طبقه T3a تومور به کپسول پروستات تهاجم کرده است. در طبقه T3b تهاجم به کیسه‌های منی دیده می‌شود.

طبقه T4

طبقه T4 سرطان پروستات به معنای تهاجم تومور به بافت‌های مجاور (به جز کیسه‌های منی) است. مثلا: اسفنکتر خارجی، راست روده، مثانه و …

طبقه بندی درگیری غدد لنفاوی (N) در سرطان پروستات

در طبقه یندی لنفاوی سرطان پروستات فقط دو حالت وجود دارد. یا غدد لنفاوی درگیر است یا نیست: N0 یا N1

طبقه بندی متاستاز دوردست (M) در سرطان پروستات

در این مورد هم دو حالت کلی وجود دارد. نبود متاستاز با M0 و وجود آن با M1 مشخص می‌شود.

خود M1 به سه دسته تقسیم می‌شود:

1. M1a: متاستاز به غدد لنفاوی خارج لگن
2. M1b: متاستاز استخوان
3. M1c: متاستاز به سایر نواحی

امتیاز گلیسون برای تعیین گرید سرطان پروستات

جدا از استیج سرطان پروستات، گرید سرطان پروستات هم باید تعیین شود. به این منظور، به آن نمره‌ای به نام نمره‌ی گلیسون نیز داده می‌شود. این نمره براساس میزان شباهت این سلول‌ها به سلول‌های سالم در زیر میکروسکوپ تعیین می‌شود. تومور‌هایی که حالت تهاجمی کمتری دارند، معمولاً بیشتر شبیه به بافت سالم هستند. اما تومور‌هایی که تهاجمی‌تر هستند، احتمالا رشد کرده و به سایر قسمت‌های بدن منتشر می‌شوند و در نتیجه کمتر شبیه به بافت‌های سالم هستند.

سیستم نمره‌دهی گلیسون، رایج‌ترین سیستم درجه‌بندی سرطان پروستات است. پاتولوژیست یا آسیب‌شناس، آرایش قرارگیری سلول‌های سرطانی در پروستات را بررسی می‌کند و نمره‌ای در بازه ۳ تا ۵ برای ۲ نقطه‌ی متفاوت اختصاص می‌دهد. سلول‌های سرطانی که شباهت بیشتری به سلول‌های سالم دارند، نمره کم‌تری دریافت می‌کنند. سلول‌های سرطانی که شباهت کمتری به سلول‌های سالم دارند یا تهاجمی‌تر به نظر می‌رسند، نمره بالاتری می‌گیرند. در نهایت این نمرات با هم جمع می‌شوند تا امتیاز کلی را که بین ۶ تا ۱۰ است، بدست آید.

کمترین امتیاز گلیسون، ۶ است که یک سرطان درجه پایین را نشان می‌دهد. امتیاز گلیسون ۷ نشان دهنده‌ی یک سرطان درجه متوسط ​​است و امتیاز ۸ یا ۹ یا ۱۰ یک سرطان درجه بالا را نشان می‌دهد.  یک سرطان با درجه پایین‌تر، رشد کندتری دارد و احتمال انتشار آن به سایر قسمت‌های بدن، در مقایسه با سرطان درجه بالا کمتر است.

پزشکان با توجه به امتیاز گلیسون و مرحله سرطان، برنامه درمانی را مشخص می‌کنند.  برای مثال‌، برای فردی با تومور کوچک، سطح PSA پایین و امتیاز گلیسون ۶، شاید پایش فعال گزینه‌ی مناسبی باشد. افرادی که امتیاز گلیسون بالاتری دارند، حتی اگر سرطان آن‌ها بزرگ یا منتشر هم نشده باشد، ممکن است نیاز به درمان‌های شدید‌تری داشته باشند.

معنای امتیاز گلیسون نهایی

امتیازهای نهایی گلیسون عبارتند از:

• گلیسون X: نمره گلیسون قابل تعیین نیست.
• گلیسون ۶ یا کمتر: نمره گلیسون سرطان پروستات 3+3 سلول‌های سرطانی، شبیه به سلول‌های سالم به نظر می‌رسند و تومور‌هایی با تمایز خوب نامیده می‌شوند.
• گلیسون ۷: سلول‌های سرطانی، تا حدودی شبیه سلول‌های سالم به نظر می‌رسند و تومور‌هایی با تمایز متوسط نامیده می‌شوند.
• گلیسون ۸، ۹ یا ۱۰: سلول‌های سرطانی، بسیار متفاوت از سلول‌های سالم به نظر می‌رسند و تومور‌هایی با تمایز ضعیف یا تمایز نیافته نامیده می‌شوند.

گروه‌بندی گرید سرطان پروستات

بر اساس همین دسته‌بندی بالا، گروه‌های گرید تعیین می‌شوند:

• گروه گرید ۱: امتیاز گلیسون ۶ یا کمتر
• گروه گرید ۲: امتیاز گلیسون ۷، به صورتی که نمره اول ۳ و نمره دوم ۴ باشد
• گروه گرید ۳: امتیاز گلیسون ۷، به صورتی که نمره اول ۴ و نمره دوم ۳ باشد
• گروه گرید ۴: امتیاز گلیسون ۸
• گروه گرید ۵: امتیاز گلیسون ۹ یا ۱۰

جدول گروه‌بندی مراحل سرطان

پزشکان با ترکیب سه عامل T (وسعت تومور)، N (وسعت درگیری لنفاوی) و M (وسعت پخش دوردست)، درجه بندی سرطان پروستات را تعیین می‌کنند. گروه‌بندی استیج (مرحله نهایی) شامل سطح PSA و گروه گرید سرطان نیز هست.

در ابتدا جدول خلاصه این طبقه‌بندی را ملاحظه می‌کنید. در ادامه توصیف هر کدام از مراحل را می‌توانید بخوانید.

استیج ۱:

سرطان در مراحل اولیه، معمولا رشد آهسته‌ای دارد. در این مرحله، تومور را نمی‌توان احساس (لمس) کرد و نیمی از یک طرف پروستات، یا حتی کمتر از آن را درگیر کرده است.  سطح PSA پایین است. سلول‌های سرطانی شبیه به سلول‌های سالم به نظر می‌رسند.

استیج ۲:

سرطان فقط در پروستات یافت می‌شود.  سطح PSA کم یا متوسط است. در این مرحله سرطان پروستات کوچک است، اما احتمال رشد و انتشار آن بیشتر است.

• • استیج 2A: در این مرحله تومور را نمی‌توان احساس (لمس) کرد و نیمی از یک طرف پروستات، یا حتی کمتر از آن را درگیر کرده است. سطح PSA متوسط ​​است و سلول‌های سرطانی به خوبی تمایز یافته‌اند.  همچنین، این مرحله شامل تومور‌های بزرگ‌تری است که فقط در پروستات یافت می‌شوند، به شرطی که سلول‌های سرطانی هنوز به خوبی تمایز یافته باشند.
  • استیج 2B: تومور فقط داخل پروستات یافت می‌شود و ممکن است به اندازه‌ای بزرگ باشد که در طول معاینه مقعدی پروستات (DRE) احساس شود.  سطح PSA متوسط ​​است و سلول‌های سرطانی به مقدار متوسطی ​​تمایز یافته‌اند.
  • استیج 2C: سرطان فقط داخل پروستات یافت می‌شود و ممکن است به اندازه‌ای بزرگ باشد که در طول معاینه مقعدی پروستات (DRE) احساس شود.  سطح PSA متوسط ​​است. سلول‌های سرطانی ممکن است به طور متوسط ​​یا ضعیف از یکدیگر متمایز شوند.

استیج ۳ سرطان پروستات:

سطح PSA بالا است، تومور در حال رشد است، یا درجه سرطان بالا است.  همه این‌ها نشان می‌دهد که سرطان به صورت موضعی پیشرفت کرده است و احتمال رشد و انتشار دارد.

• • استیج 3A: سرطان به خارج از پروستات و به بافت‌های مجاور گسترش پیدا کرده است.  همچنین، ممکن است به کیسه منی نیز منتشر شده باشد.  سطح PSA بالا است.
  • استیج 3B: تومور خارج از غده پروستات رشد کرده و ممکن است به قسمت‌های مجاور، مانند مثانه یا راست روده نیز حمله کرده باشد.
  • استیج 3C: سلول‌های سرطانیِ بیشتر تومور تمایز ضعیفی دارند‌، به این معنی که تفاوت زیادی با سلول‌های سالم دارند.

استیج ۴:

در این مرحله، سرطان به خارج از پروستات انتشار یافته است.

• • استیج 4A: سرطان به غدد لنفاوی آن ناحیه منتشر شده است.
  • استیج 4B: سرطان به غدد لنفاوی نقاط دورتر، سایر قسمت‌های بدن یا استخوان‌ها منتشر شده است.

عود سرطان پروستات

عود سرطان پروستات، در واقع به معنی بازگشت سرطان پروستات پس از درمان آن است. این سرطان، ممکن است دوباره به ناحیه پروستات و یا حتی سایر قسمت‌های بدن برگردد. در صورت بازگشت سرطان‌، آزمایش‌های دیگری برای آگاهی از میزان عود سرطان انجام می‌شود. این آزمایش‌ها و اسکن‌ها اغلب مشابه آزمایش‌هایی هستند که در زمان تشخیص اولیه انجام شده‌اند.

گروه‌های خطر سرطان پروستات

انجمن‌های مختلف جهانی، گروه‌بندی های مختلفی برای سرطان پروستات ارائه کرده‌اند. این گروه‌های خطر یا Risk Groups احتمال پیشرفت یا عود بیماری را نشان می‌دهند. بنابراین کاربرد زیادی در تعیین درمان دارند. این گروه‌ها برای تومورهای موضعی تعریف می‌شوند. در واقع تومورهای با درگیری لنفاوی و متاستاز دوردست را شامل نمی‌شوند. در ادامه گروه‌های خطر بر اساس نظر NCCN آمریکا را می‌بینید:

خطر بسیار کم: داشتن تمام ویژگی‌های زیر:

• T1c با گروه گرید ۱
• PSA کمتر از ۱ در بیوپسی کمتر از ۳ هسته مثبت باشد، ودر هر هسته کمتر از ۵۰٪ نمونه مثبت باشد.

خطر کم: داشتن تمام ویژگی‌های زیر:

• T1-2a،
• گروه گرید ۱، و
• PSA کمتر از ۱۰

خطر متوسط: نداشتن ویژگی‌های گروه خطر بالا یا بسیار کم، و دارا بودن حداقل یکی از این ویژگی‌ها:

• T2b-T2c
• گروه گرید ۲ یا ۳
• PSA بین ۱۰ تا ۲۰

خطر بالا: نداشتن ویژگی‌های گروه خطر بسیار بالا و داشتن حداقل یکی از این ویژگی‌ها:

• T3a
• سرطان پروستات گرید ۴ یا ۵
• PSA بیشتر از ۲۰

خطر بسیار بالا: داشتن حداقل یکی از ویژگی‌های زیر:

• T3b-T4
• نمره گلیسون اولیه ۵
• ۲ یا ۳ ویژگی گروه خطر بالا
• بیش از ۴ هسته بیوپسی گروه گرید ۴ یا ۵

خلاصه 

درجه بندی سرطان پروستات میزان پیشرفته بودن سرطان پروستات را نشان می‌دهد. مرحله سرطان بیشتر سرطان‌های توپر به وسیله سیستم TNM تعیین می‌شود. که در آن T به معنای وسعت تومور اولیه، N به معنای درگیری غدد لنفاوی، و M به معنای متاستاز دوردست است. اما در سرطان پروستات، به جز این سه فاکتور، دو عامل دیگر هم در تعیین استیج بیماری نقش دارند: گرید و PSA. گرید تومور در تعیین استیج در بعضی تومورهای دیگر هم نقش دارد (مثل سارکوم‌ها)، اما PSA اختصاصی سرطان پروستات است.

---

استیج سرطان پروستات چیست؟

استیج یا مرحله سرطان پروستات میزان پیشرفته بودن و خطرناک بودن سرطان پروستات را نشان می‌دهد. در تعیین مرحله سرطان پروستات از مدارک تصویربرداری، آزمایش خون (PSA) و جواب پاتولوژی بیوپسی یا جراحی استفاده می‌کنیم.