همه چیز درباره علت سرطان دهان، علائم و درمان آن
فهرست مطالب
سرطان دهان چیست؟
سرطان دهان از سلول‌های حفره دهان شروع میشود. سلول‌های تومور بدخیم دهان، همانند سایر سرطان ها، می‌تواند به بافت‌های اطراف تهاجم کند و همچنین به سایر بخش‌های بدن نیز پخش شود (متاستاز دهد). شایعترین جایی که سرطان دهان به آن پخش میشود، گره‌های لنفاوی گردن است. سرطان دهان را همچنین ممکن است سرطان حفره دهان بخوانیم.
البته دقت کنید گاهی سلول‌های دهان تغییر می‌کنند، اما تبدیل به سرطان نمی‌شوند.این تغییرات ممکن است منجر به شرایط غیرسرطانی یا تومورهای خوش خیم بشود از جمله زگیل و فیبروما.
شایعترین نوع سرطان حفره دهان، سرطان زبان است. این سرطان را به طور اختصاصی در صفحه دیگری توضیح داده‌ایم. در این مقاله، درباره سایر انواع سرطان دهان، از جمله سرطان مخاط دهان، کف دهان، لثه و کام (سقف) دهان صحبت می‌کنیم.
سرطان‌های پشت حفره دهان (مثلا یک سوم پشتی زبان و پشت سقف دهان و لوزه‌ها) سیر بیماری و درمان متفاوتی دارند. معمولا وقتی پزشک شما از سرطان دهان نام می‌برد، منظورش سرطان بخش جلویی دهان است که در شکل بالا هم به صورت رنگی مشخص شده است. پزشکان سرطان بخش خلفی دهان و نیز حلقی که پشت آن قرار گرفته را در دسته کانسرهای «حلق دهانی» (اوروفارنکس) قرار می‌دهند.
معمولا سرطان حفره دهان قابل جراحی است، اما سرطان‌های حلق دهانی (اوروفارنکس) در بسیاری از موارد قابل جراحی نیستند.
سن سرطان دهان
سن متوسط برای ابتلا به سرطان دهان، ۶۲ سال است و دو سوم افراد مبتلا به سرطان حفره دهان بالای ۵۵ سال سن دارند. البته ممکن است سرطان دهان در افراد جوان‌تر هم دیده شود، مخصوصا در افرادی که سابقه مصرف سیگار و الکل دارند.
نشانه‌ها و علائم سرطان دهان و لثه
علائم سرطان دهان اغلب در مراحل اولیه بیماری مشخص میشود.
رایج‌ترین علامتی که سرطان حفره دهان به وجود می‌آورد، زخمی در دهان است که درمان نمی‌شود (حداقل به مدت ۳ هفته). یکی دیگر از علائم سرطان دهان نیز دردی در دهان است که از بین نمیرود. از دیگر علائم و نشانه‌های مهم سرطان دهان می‌توان لکه‌های سفید (لکوپلاکی)، لکه‌های قرمز (اریتروپلاکی) یا لکه‌های ترکیبی سفید و قرمز ( اریترولکوپلاکی) روی لب ها یا در دهان را نام برد.
- لُکوپلاکی، یک ناحیه سفید یا خاکستری است که با خراش دادن از بین نمیرود.
- اریتروپلاکی، یک ناحیه تخت یا کمی برآمده است که قرمز رنگ بوده و اگر خراشیده شود به آسانی خونریزی می‌کند.
- اریترولُکوپلاکی، پلاکی‌ست که هم ناحیه سفید و هم ناحیه قرمز رنگ دارد.
ممکن است پزشک یا دندانپزشک شما اولین نفراتی باشند که این لکه‌ها را می‌بینند. این لکه‌ها ممکن است شرایطی پیش سرطانی باشند که دیس‌پِلازی نام دارد یا ممکن است یک تغییر بی ضرر باشند.
سایر علائم و نشانه‌های سرطان حفره دهان عبارتند از موارد زیر:
- توده یا رشد سلولی روی لب یا درون دهان
- خونریزی در دهان
- گوش دردی که از بین نمیرود
- دندان شل
- غدد بزاقی متورم
- گره‌های لنفاوی متورم در گردن (گره‌های لنفاوی گردن)
- اندازه نبودن دندان مصنوعی در دهان
- بی حسی یا از دست دادن حس زبان و لب‌ها
- صحبت کردن به صورت نامفهوم
- متورم شدن فک
- تغییر در صدا
- از دست دادن وزن
علت ایجاد سرطان دهان
مهم‌ترین علت سرطان دهان، مصرف تنباکو و الکل است. هم تنباکو و هم الکل سرطان زا هستند، یعنی به DNA سلول‌های بدن آسیب می‌رسانند و باعث سرطان میشوند.
اگر شما الکل مصرف میکنید یا سیگار می‌کشید، احتمال ابتلایتان به سرطان حفره دهان بیشتر میشود. مصرف همزمان سیگار و الکل، تاثیر این دو عامل خطر را در یجاد سرطان دهان بیشتر می‌کند.
سایر عوامل خطر سرطان دهان عبارتند از:
- جویدن تنباکو
- رژیم ناسالم
- جویدن فوفل
- ابتلا به HPV
- رعایت نکردن بهداشت دهان
برای جلوگیری از سرطان دهان چه باید کرد
هیچ راه ثابت شده‌ای برای جلوگیری از ابتلای سرطان دهان وجود ندارد. هرچند شما می‌توانید با توجه به موارد زیر احتمال ابتلایتان به سرطان دهان را کاهش دهید:
- عدم استفاده از تنباکو
- عدم استفاده از الکل
- جلوگیری از قرار گرفتن لب‌ها در معرض آفتاب به میزان زیاد
- مراجعه منظم به دندانپزشک
نحوه تشخیص سرطان دهان
فرایند تشخیص سرطان دهان ممکن است سخت و خسته‌کننده به نظر برسد. اما اینکه شما نگران شوید طبیعی است و یادتان باشد که ممکن است سایر مشکلات سلامتی نیز علائمی همچون سرطان حفره دهان به وجود بیاورند. مهم است که تیم درمانی‌تان، سایر بیماری‌ها را رد کنند و سپس به تشخیص سرطان دهان برسد.
آزمایش‌هایی که در ادامه آمده، معمولا برای رد کردن تشخیص سرطان دهان استفاده میشوند. خیلی از همین آزمایش‌ها را برای یافت مرحله سرطان حفره دهان نیز استفاده می‌کنیم. ممکن است پزشک شما پیشنهاد کند که آزمایش‌های دیگری را نیز انجام دهید تا سلامت عمومی شما را چک کند و درمان شما را برنامه ریزی کند.
روش‌های تشخیص سرطان دهان را در ادامه نام می‌بریم و به اختصار توضیح می‌دهیم.
شرح حال و معاینه فیزیکی
شرح حال شما، سابقه‌ای از علائم و عوامل خطرساز و رویدادهای سلامتی شما است که در گذشته داشته‌اید.
سیتولوژی با تراشیدن
سیتولوژی آزمایشی است که برای یافتن سلول‌های سرطانی یا غیرطبیعی استفاده میشود. پزشک یا دندانپزشک از یک گوش پاک کن، برس و یا یک چوب کوچک برای خراشیدن بخشی از سلول‌های ناحیه مورد نظر و گذاشتن آن‌ها روی قطعه‌های شیشه‌‌ای استفاده می‌کند. سپس پزشکان نمونه را با رنگ، لکه گذاری می‌کنند و زیر میکروسکوپ بررسی‌اش می‌کنند. این آزمایش می‌تواند تغییراتی که سلول‌ها داشته‌اند را نشان دهد و ممکن است نشان‌دهنده این باشد که انجام آزمایش‌های بیشتری نیاز است. اگر ناهنجاری شناسایی شود، ممکن است پزشک بیوپسی انجام دهد. بسیاری از ضایعات نیاز به سیتولوژی ندارند و پزشک مستقیما بیوپسی انجام می‌دهد.
بیوپسی (نمونه برداری)
حین بیوپسی، پزشک بافت یا سلول‌هایی را از بدن خارج می‌کند تا آن‌ها را در آزمایشگاه آزمایش کند. گاهی پزشکان ناحیه‌ای غیرطبیعی در دهان (لکوپنه و اریتروپلاکی) را رنگ می‌زنند تا به آن‌ها کمک کند که ناحیه بیوپسی را دقیق‌تر ببینند؛ سپس گزارش پاتولوژیست نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی در نمونه بیوپسی شده وجود داشته‌اند یا نه.
اندوسکوپی
اندوسکوپی، زمان تشخیص و مرحله‌بندی سرطان دهان انجام میشود. این ابزار به پزشک این امکان را می‌دهد که به وسیله یک لوله انعطاف پذیر و نور و دوربین انتهایش، درون بدن را نگاه کند و این ابزار آندوسکوپ نام دارد.
انواع آندوسکوپی ممکن است برای یافتن تومورهای کوچک یا اینکه ببینیم سرطان به خارج از دهان پخش شده یا نه استفاده شوند؛ همچنین برای دیدن سایر تومورهای سر و گردن هم از آندوسکوپی استفاده می‌کنیم.
تصویربرداری قفسه سینه
برای شناسایی اینکه آیا سرطان به ریه (شش) پخش شده است یا نه، می‌توان از گرافی ساده قفسه سینه یا سی تی اسکن قفسه سینه استفاده کرد.
سونوگرافی
سونوگرافی مخصوصا برای شناسایی درگیری لنفاوی گردن مفید است. نقش این روش در تعیین گسترش تومور اولیه کمرنگ‌تر است. دقت این روش بستگی به تبحر پزشک انجام‌دهنده آن دارد و مهم است که توسط یک رادیولوژیست متبحر انجام شود.
تصویربرداری سروگردن
برای تعیین دقیق میزان گسترش موضعی تومور و نیز آگاهی از میزان درگیری گره‌های لنفی گردن، می‌توان از تصویربرداری مقطعی استفاده کرد: سی تی اسکن و ام آر آی (MRI).
پت اسکن (PET scan)
در صورتی که شک به گسترش دوردست تومور وجود داشته باشد، ممکن است از این روش نیز برای تعیین متاستاز استفاده شود.
سایر اقدامات
صحبت کردن، بلعیدن و ارزیابی دندانی
افرادی که با سرطان دهان تشخیص داده میشوند، ممکن است مشکلات دندانی و مشکل در صحبت کردن یا بلعیدن داشته باشند؛ پس مهم است که شما یک ارزیابی کامل از دندان‌هایتان انجام دهید.
ارزیابی تغذیه‌ای
افرادی که با سرطان حفره دهان تشخیص داده میشوند معمولا مشکلات تغذیه‌ای فراوانی دارند. تغذیه خوب برای افراد مبتلا به سرطان بسیار مهم است زیرا کمک می‌کند که آن‌ها به اندازه کافی سالم بمانند تا بهبود بیابند.
آزمایش‌های بررسی عملکرد قلب و ریه
برای شروع درمان (جراحی، پرتو درمانی یا شیمی درمانی) معمولا نیاز است وضعیت قلب و ریه بیمار بررسی شود تا معلوم شود آیا امکان انجام درمان وجود دارد یا نه.
مشاوره باروری
در صورتی که نیاز به شیمی درمانی داشته باشید، ممکن است در توانایی باروری شما اختلال ایجاد شود. ممکن است پزشکتان خودش توضیحات را به شما ارائه دهد یا شما را به یک متخصص باروری ارجاع دهد.
برای تشخیص سرطان دهان به چه پزشکی مراجعه کنیم
فرایند تشخیص سرطان دهان معمولا با مراجعه به دندانپزشک یا پزشک عمومی شروع میشود. دندانپزشک یا پزشک شما درباره این علائم از شما خواهند پرسید و یا معاینه دندانی یا دهانی انجام می‌دهند. بر اساس این اطلاعات پزشک یا دندانپزشکتان ممکن است شما را به یک متخصص سر و گردن یا متخصص سرطان ارجاع دهد. پزشک و جراح سر و گردن را متخصص ENT (گوش و بینی و حلق) نیز می‌نامیم. جراح سر و گردن یا سرطان، ممکن است آزمایش‌های دیگری انجام دهد.
از انجام بیوپسی و جراحی توسط پزشکانی که تجربه کمی در درمان سرطان‌های حفره دهان دارند پرهیز کنید.
تیم درمانی شما ممکن است شامل تعدادی فرد متخصص در درمان سرطان دهان باشند:
- جراح سر و گردن (متخصص ENT) که در زمینه جراحی سرطان‌های سروگردن تبحر دارد
- جراح سرطان، که تبحر کافی در درمان سرطان‌های سروگردن دارد
- جراح پلاستیک
- جراح دندانپزشک، فلوشیپ
- متخصص رادیوتراپی انکولوژی (رادیو انکولوژی) که در درمان‌های غیر جراحی سرطان‌های سروگردن تبحر دارد
- متخصص پروتزهای مگزیلاری و صورت که در جایگزینی بافت از دست رفته سر و گردن و دندان‌ها با پروتز، تخصص دارد.
- گفتار درمان (پاتولوژیست زبان و گفتار)
- کارشناس تغذیه
درمان سرطان دهان
اگر شما مبتلا به سرطان دهان هستید، تیم درمانی شما یک برنامه درمانی مخصوص شما و بر اساس سلامتتان و اطلاعات مخصوص سرطانتان فراهم می‌کند. هنگام تصمیم گیری درباره درمان‌هایی که به شما پیشنهاد شده، تیم درمان شما موارد زیر را در نظر خواهد گرفت:
- اندازه تومور
- مرحله سرطان
- محل سرطان
- سلامت کلی و توانایی شما در بهبودی از جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی
- اینکه درمان چطور روی ظاهر و عملکرد شما تاثیر خواهد گذاشت ( برای مثال توانایی صحبت کردن و بلعیدن و جویدن)
- ترجیحات شخصی شما
درمان‌های سرطان حفره دهان ممکن است شامل موارد زیر شود:
جراحی
از جراحی برای برداشتن سرطان یا گره‌های لنفاوی در گردن استفاده میشود. اغلب جراحی تنها درمان مورد نیاز برای برداشتن سرطان دهان در مراحل اولیه می‌باشد.
رادیوتراپی
در پرتودرمانی یا رادیوتراپی از اشعه‌های پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی در حالی که به سلول‌های سالم کم‌ترین آسیب برسد، استفاده میشود. از این درمان می‌توان به تنهایی یا در ترکیب با شیمی درمانی استفاده کرد که در آن صورت، کمورادیوتراپی نام می‌گیرد.
شیمی درمانی
در شیمی درمانی از داروهای ضد سرطان (cytotoxic) برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده میشود. در مواردی که تومور پخش نشده باشد، شیمی درمانی معمولا همزمان با پرتو درمانی (رادیوتراپی) داده میشود.
داروهای شیمی درمانی که در سرطان دهان استفاده میشوند عبارتند از:
- سیس پلاتین (Cisplatin) و کاربوپلاتین (Carboplatin)
- فلورویوراسیل (5FU)
- پاکلی تاکسل (Paclitaxel) و دوستاکسل (Docetaxel)
کمورادیوتراپی
زمانی که از شیمی درمانی و پرتودرمانی به صورت همزمان استفاده میشود، به این درمان کمورادیوتراپی (Chemo-Radiotherapy) یا شیمی-پرتودرمانی می‌گوییم. نقش شیمی درمانی در این روش، حساس‌تر کردن سلول‌های سرطانی نسبت به پرتودرمانی است.
تارگت تراپی
داروهای تارگت تراپی با هدف قرار دادن چیزی درون یا در اطراف سلول‌های سرطانی که به رشد و زنده ماندن آن کمک می‌کند، کار می‌کنند. سیتوکسیمب (Cetuximab) رایج‌ترین داروی استفاده شده درتارگت تراپی سرطان دهان است.
ایمونوتراپی
در موارد عود کرده، غیر قابل عمل یا پخش شده (متاستاتیک) ممکن است از داروهای ایمونوتراپی با یا بدون شیمی درمانی استفاده شود. این روش را می‌توان جدیدترین درمان سرطان دهان دانست، که البته همانطور که گفته شد در موارد خاصی کاربرد دارد. رایج‌ترین داروهای ایمونوتراپی سرطان دهان عبارتند از:
- پمبرولیزوماب (Pembrolizumab یا Keytruda)
- نیوولوماب (Nivolumab یا Opdivo)
طول عمر بیماران سرطان دهان
اگر شما مبتلا به سرطان حفره دهان هستید، ممکن است سوال‌هایی درباره پیش‌آگهی سرطانتان داشته باشید. پیش آگهی سرطان، بهترین شانس پزشک برای تخمین این قضیه است که سرطان چگونه روی بیمار تاثیر گذاشته و اینکه بیمار چه پاسخی به درمان می‌دهد. پیش آگهی و نرخ بقای افراد به عوامل متعددی بستگی دارد. فقط پزشکی که با سابقه پزشکی شما، نوع و مرحله سرطان شما و سایر ویژگی‌های سرطانتان، درمان‌های شما و … آشنایی دارد، می‌تواند با استفاده از پیش آگهی بیماری‌‌تان به طول عمر تخمینی شما برسد.
در ادامه، عوامل موثر بر طول عمر بیماران سرطان دهان را معرفی می‌کنیم:
مرحله سرطان دهان
مرحله سرطان دهان یک عامل مهم در پیش‌آگهی است و هرچه مرحله سرطان دهان کمتر باشد، پیش‌آگهی بیماری نیز بهتر خواهد بود.
ضخامت تومور
یکی از عوامل مهم در پیش آگهی، ضخامت تومور است. تومورهای با ضخامت کم، پیش آگهی بهتری دارند
وضعیت حاشیه‌های تومور
تومورهایی که حاشیه منفی(نبود سلول‌های سرطانی در حاشیه) دارند پیش‌آگهی بهتری از تومورهای با حاشیه مثبت دارند.
پخش شدن سرطان به اعصاب
زمانی که سرطان به درون یک عصب یا در امتداد آن رشد می‌کند، ممکن است پیش‌آگهی سرطان حفره دهان بدتر شود.
پخش شدن سرطان به رگ‌های خونی
زمانی که سرطان دهان به رگ‌های خونی پخش میشود، پیش‌آگهی سرطان دهان بدتر میشود و در نتیجه نرخ بقا و طول عمر بیمار نیز کاهش پیدا می‌کند.
پخش شدن به گره‌های لنفاوی
سرطان دهانی که به گره‌های لنفاوی پخش شده باشد، پیش‌آگهی بدتری دارد و در نتیجه طول عمر بیمار را پاییین می‌آورد.
مکان سرطان دهان
یکی از عوامل موثر در پیش آگهی و طول عمر بیماران مبتلا به سرطان دهان، مکان تومور در دهان است.
مشاوره و درمان سرطان دهان توسط دکتر فرازمند
همانطور که بالاتر گفته شد، درمان سرطان دهان باید توسط تیمی متشکل از رشته‌های مختلف صورت پذیرد. دکتر برنا فرازمند، متخصص رادیوتراپی و انکولوژی، با تسلط کامل بر نکات تشخیصی و درمانی کانسر حفره دهان (Oral cavity) در زمینه مشاوره و درمان این سرطان ارائه خدمت می‌کند.
سوالات رایج
آیا سرطان دهان کشنده است؟
سالانه حدود ۵۴۰۰۰ آمریکایی به سرطان دهان مبتلا میشوند که سرطان در حدود ۹۷۵۰ نفر از این آمار، منجر به مرگ میشود. حدود ۵۷ درصد از بیماران بیش از پنج سال زنده میمانند و این عدد حدود یک دهه است که تغییر چندانی نکرده است.
آیا سرطان دهان درمان دارد؟
بله، با توجه به نوع سرطان شما و مرحله و ویژگی‌های آن درمان‌های مختلفی برای سرطان دهان فرد در نظر گرفته میشود، از جمله جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و …
از کجا بفهمیم سرطان دهان داریم؟
داشتن زخمی در دهان که بعد از سه هفته از بین نمیرود، شایعترین نشانه سرطان دهان است. همچنین اگر شما علائم دیگری از سرطان حفره دهان، که در این مطلب نام برده شد، را تجربه میکنید، به پزشک یا دندان پزشک خود مراجعه کنید.
منابع:
دکتر بــرنا فــرازمـند
متخصص رادیوتراپی و انکولوژی
«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید
-
انواع سرطان
مشاهده کامل
- تومور مغزی
- سرطان استخوان
- سرطان بیضه
- سرطان پانکراس
- سرطان پروستات
- سرطان پوست
- سرطان تخمدان
- سرطان تیروئید
- سرطان حنجره
- سرطان خون
- سرطان دهان
- سرطان دهانه رحم
- سرطان رحم
- سرطان روده بزرگ
- سرطان روده کوچک
- سرطان ریه
- سرطان سینه
- سرطان طحال
- سرطان کبد
- سرطان کلیه
- سرطان کیسه صفرا
- سرطان مثانه
- سرطان مری
- سرطان معده
- سرطان واژن
- بلاگ مشاهده کامل
- پس از سرطان مشاهده کامل
- پیشگیری و غربالگری مشاهده کامل
- خدمات دکتر مشاهده کامل
- کلیات سرطان مشاهده کامل
- کنار آمدن با سرطان مشاهده کامل
