پرتو درمانی سرطان حنجره یکی از درمان‌های اصلی این سرطان است. از این درمان می‌توان به تنهایی یا علاوه بر جراحی استفاده کرد.

در رادیوتراپی، از اشعه‌ها یا ذرات پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. تیم درمانی شما نیازهای شخصی‌تان را در برنامه ریزی نوع و میزان اشعه‌های دریافتی‌تان و همچنین زمان و نوع دریافت آن در نظر می‌گیرد. ممکن است شما درمان‌های دیگری نیز دریافت کنید.

در درمان سرطان حنجره، رادیوتراپی اغلب در ترکیب با شیمی درمانی استفاده می‌شود. به این نوع از درمان، «کمورادیوتراپی» می‌گوییم؛ در این نوع درمان، دو درمان پرتودرمانی و شیمی درمانی در بازه زمانی یکسانی داده می‌شوند.

کاربردهای پرتو درمانی سرطان حنجره

پرتو درمانی سرطان حنجره به دلایل مختلفی تجویز می‌شود. ممکن است شما به دلایل زیر پرتودرمانی یا کمورادیوتراپی را دریافت کنید:

• تنها درمان: به عنوان درمان اولیه سرطان حنجره در مراحل اولیه، یا اگر شما سلامت کافی برای جراحی شدن را نداشته باشید.
• در کنار شیمی درمانی: به عنوان درمان اولیه، در کنار شیمی درمانی (پرتوشیمی درمانی) برای درمان تومورهای بزرگ یا تومورهایی که به گره‌های لنفاوی نزدیک پخش شده‌اند.
• بعد از جراحی، با یا بدون شیمی درمانی: برای نابود کردن سلول‌های سرطانی باقی مانده از جراحی، به همراه شیمی درمانی یا بدون آن، برای کاهش احتمال برگشت یا عود سرطان (درمان ادجوانت)
• برای کاهش درد یا کنترل کردن علائم سرطان حنجره پیشرفته (درمان تسکینی)

بعد از جراحی، چه افرادی نیاز به پرتو درمانی سرطان حنجره دارند؟

بعد از جراحی، جراح بافت برداشته شده را به متخصص پاتولوزی می‌دهد. متخصص پاتولوژی با رویت بافت در زیر میکروسکوپ، وجود سرطان، مرحله آن و سایر فاکتورهای سلول‌ها و بافت‌ها را در برگه «گزارش پاتولوژی» ذکر می‌کند. در صورتی که پاتولوژیست، مشخصاتی در میکروسکوپ مشاهده کند که احتمال عود سرطان را بیشتر کند، بیمار نیاز به درمان با پرتودرمانی خواهد داشت. بعضی از این موارد عبارتند از:

• حاشیه مثبت یا نزدیک جراحی
• تومور اولیه پیشرفته
• درگیری لنفاوی پیشرفته
• تهاجم به اعصاب یا عروق خونی و لنفاوی

انواع پرتو درمانی سرطان حنجره

درمان با اشعه خارجی

حین درمان با اشعه خارجی، دستگاهی پرتوها را از طریق پوست به تومور و بافت‌های اطراف آن می‌رساند؛ به این روش، پرتو درمانی خارجی می‌گوییم. روش دیگر پرتودرمانی، یعنی رادیوتراپی داخلی یا براکی‌تراپی، در سرطان حنجره معمولا استفاده نمی‌شود.

سرطان حنجره اغلب به وسیله نوعی از پرتودرمانی اشعه خارجی به نام رادیوتراپی کانفورمال انجام می‌شود. دو نوع رادیوتراپی کانفورمال داریم:

رادیوتراپی کانفورمال سه بعدی (3DCRT)

در رادیوتراپی کانفورمال سه بعدی، اشعه‌هایی با قدرت یکسان از جهت‌های متفاوت به تومور فرستاده می‌شود. این کار می‌تواند آسیب پرتو به بافت‌های طبیعی را کم کند و باعث می‌شود که پرتوهای بیشتری به خود تومور برسد.

رادیوتراپی با شدت تعدیل یافته (IMRT)

رادیوتراپی با شدت تعدیل یافته یا IMRT، اشعه‌هایی را با قدرت‌های مختلف و از جهات مختلف به سمت تومور می‌فرستد. این روش، اشعه‌ها را خیلی دقیق شکل می‌دهد و این اجازه را می‌دهد که دوز پرتوها برای قسمت‌های مختلف ناحیه درمانی تنظیم شوند.

اقدامات قبل از پرتو درمانی سرطان حنجره

مشاوره دهان و دندان

پرتو درمانی سرطان حنجره می‌تواند احتمال پوسیدگی دندان را بیشتر کند. از طرف دیگر بیشتر پزشکان اجازه اقدامات تهاجمی دندانپزشکی را تا یک سال پس از پایان رادیوتراپی سروگردن نمی‌دهند. بنابراین در صورتی که زمان کافی پیش از شروع درمان دارید، باید پیش از شروع پرتودرمانی تحت معاینه کامل دندانپزشکی قرار بگیرید و اقدامات دندانپزشکی ضروری انجام شود.

ممکن است پزشکتان شما را به یک متخصص دندانپزشکی که تجربه بالایی در بیماران مبتلا به سرطان دارد ارجاع دهد یا ممکن است شما را به دندانپزشک خودتان ارجاع دهد. اگر بعضی از دندان‌های شما قبل از شروع پرتو درمانی سرطان حنجره، پوسیده یا مشکل‌دار باشند، ممکن است نیاز باشد پیش از شروع درمان آن‌ها را بکشید. دقت کنید که اکثر پزشکان تا ۷ الی ۱۰ روز بعد از اقدامات دندانپزشکی، رادیوتراپی سروگردن را شروع نمی‌کنند.

از آن‌جایی که مراقبت از دهان و دندان و رعایت بهداشت دهانی در حین پرتو درمانی و پس از آن اهمیت بیشتری می‌یابد، از دندانپزشک خود نیز راهنمایی‌هایی برای مراقبت حین و پس از درمان دریافت کنید.

مشاوره تغذیه و گفتار

ممکن است پیش از شروع پرتو درمانی سرطان حنجره، پزشکتان شما را به متخصصین تغذیه و گفتاردرمانی ارجاع دهد. آن‌ها می‌توانند به شما در مورد تغذیه قبل و حین درمان، بلع و تکلم آموزش دهند.

در صورتی که در ماه‌ها یا هفته‌های اخیر تغذیه مناسبی نداشته‌اید، مهم است که تا زمان شروع پرتو درمانی سرطان حنجره تا جایی که می‌توانید مواد مغذی به بدنتان برسانید. این اقدام به تحمل بهتر درمان کمک می‌کنند.

پرتو درمانی سرطان حنجره می‌تواند تاثیر منفی روی بلع نیز داشته باشد، مخصوصا اگر همراه با شیمی درمانی تجویز شود. اگر انکولوژیست شما فکر می‌کند که ممکن است اختلال بلع پیدا کنید، ممکن است پیشنهاد کنند برای مدتی از لوله تغذیه استفاده کنید تا انرژی و مواد مغذی کافی به بدنتان برسد.

روش‌های مختلفی برای تغذیه با لوله وجود دارد:

• لوله NG (نازو-گاستریک): لوله باریکی است که از بینی شما (نازو) عبور می‌دهند و به معده (گاستریک) شما می‌رسانند. از این روش برای تغذیه کوتاه مدت، مثلا کمتر از ۴ هفته، استفاده می‌شود.
• لوله گاستروستومی: لوله ای از طریق پوست و عضله شکم وارد معده می‌شود. یک نوع آن، گاستروستومی با آندوسکوپی از طریق پوست (PEG) نیز می‌گوییم. از این روش در صورت نیاز طولانی‌مدت‌تر به لوله استفاده می‌کنیم.

اگر مشکلات بلع داشته باشید، انکولوژیست شما بهتان توضیح می‌دهد که کدام روش برای شما بهتر است. وقتی بلع شما بهتر شد و توانستید غذا را از طریق دهان بخورید، لوله برداشته می‌شود.

ترک سیگار

اگر سیگار می‌کشید، باید سیگار خود را ترک کنید. مزایای ترک سیگار عبارت است از:

• احتمال تاثیر درمان بیشتر می‌شود.
• احتمال، تعداد و شدت عوارض درمان کمتر می‌شود.
• احتمال عود سرطان را کم می‌کند.
• احتمال ایجاد سرطان دیگر در سروگردن یا بقیه بدن (مخصوصا ریه) را کم می‌کند.

در صورتی که به تنهایی قادر به ترک سیگار نیستید، از متخصصین این امر کمک بگیرید.

ترک الکل

همانند سیگار، الکل نیز یکی از علل سرطان حنجره است. همچنین همانند ترک سیگار، با ترک الکل نیز تاثیر درمان بیشتر می‌شود و عوارض درمان کمتر شده و احتمال سرطان ثانویه کاهش می‌یابد.

ضمنا توجه کنید که حین رادیوتراپی سروگردن، حتی از دهانشویه‌های حاوی الکل نیز نباید استفاده کنید.

سی تی طراحی درمان

پیش از شروع پرتو درمانی سرطان حنجره به روش 3DCRT یا IMRT، باید تحت سی تی اسکن طراحی درمان قرار بگیرید. این سی تی با سی تی تشخیصی متفاوت است. به این CT، «سی تی سیمولاسیون» یا «سی تی شبیه سازی» هم گفته می‌شود.

در این سی تی، بیمار باید در همان موقعیتی قرار بگیرد که قرار است درمان شود. سپس پزشک مناطقی از بدن که باید اشعه دریافت کند را مشخص می‌کند و با کمک فیزیسیست، جهت‌های تابش اشعه و حدود فیلدها را مشخص می‌کند.

بیمار نباید حین درمان حرکت کند تا همان مناطقی که در طراحی درمان مشخص شده، اشعه دریافت کند. بنابراین برای پرتو درمانی سرطان حنجره، به یک ماسک بی حرکت کننده نیاز است. این ماسک را باید هم در سی تی طراحی درمان و هم در هر جلسه درمانی استفاده کرد تا موقعیت بیمار «ثابت» و بین جلسات «یکسان» باشد.

فرایند طراحی درمان

همانطور که گفته شد پس از انجام سی تی طراحی درمان (سیمولاسیون)، پزشک با کمک فیزیسیست مرکز، زوایای درمانی را مشخص می‌کند. در این فرایند پزشک باید به دو نکته مهم دقت کند:

• میزان اشعه رسیده به بافت‌هایی که احتمالا حاوی سلول سرطانی هستند کافی باشد
• میزان اشعه رسیده به بافت‌هایی که فقط حاوی سلول سالم هستند زیاد نباشد

در صورتی که مورد اول رعایت نشود، احتمال عود بیماری بالا می‌رود. اما اگر مورد دوم رعایت نشود، عوارض درمانی بیشتر می‌شود.

تعداد جلسات پرتو درمانی سرطان حنجره

تعداد جلسات و طول دوره پرتو درمانی سرطان حنجره بستگی به موارد زیر دارد:

• مرحله بیماری
• هدف از درمان (علاج یا تسکینی)
• انجام یا عدم انجام جراحی (وجود توده قابل رویت)
• نوع پرتو درمانی سرطان حنجره

در صورتی که بیماری با هدف علاج (بهبودی کامل) درمان شود، تعداد جلسات درمان معمولا بین ۳۰ تا ۳۵ جلسه خواهد بود. در واقع در صورتی که پرتو درمانی سرطان حنجره بعد از جراحی انجام شود، تعداد جلسات معمولا بین ۳۰ تا ۳۳ جلسه است. اما اگر جراحی انجام نشود یا بعد از جراحی همچنان توده قابل رویت در بدن وجود داشته باشد، تعداد جلسه معمولا ۳۵ جلسه خواهد بود. در روش IMRT، ممکن است تعداد جلسات کمی کمتر باشد.

پرتو درمانی سرطان حنجره معمولا هر روز، برای پنج روز در هفته (شنبه تا چهارشنبه) و بر اساس تعداد جلسات برای ۶ تا ۷ هفته انجام می‌شود.

در بعضی از بیماران ممکن است تعداد جلسه و دوز اشعه هر جلسه پرتو درمانی سرطان حنجره کمی متفاوت تجویز شود.

عوارض جانبی پرتودرمانی سرطان حنجره

عوارض جانبی ممکن است در هر نوعی از درمان سرطان حنجره رخ دهد، اما تجربه هر فرد از این عوارض متفاوت است. برخی افراد عوارض جانبی متعددی را تجربه می‌کنند اما برخی افراد تعداد کمی از عوارض را تجربه می‌کنند یا اصلا عارضه‌ای ندارند.

طی پرتو درمانی سرطان حنجره، تیم درمانی تا جایی که ممکن است از سلول‌های سالم ناحیه درمان مراقبت می‌کنند. اما آسیب رسیدن به سلول‌های سالم، ممکن است اتفاق بیافتد و باعث بروز عوارض جانبی بشود اما با بهبود یافتن سلول‌های سالم، عوارض جانبی هم بهتر می‌شوند. عوارض جانبی ممکن است در هر زمانی بروز کنند، برای مثال درست بعد از درمان یا چند روز یا چند هفته بعد از درمان یا حتی گاهی ممکن است که عوارض جانبی چند ماه یا چند سال بعد از پرتودرمانی سرطان حنجره خود را نشان بدهند. بیشتر عوارض جانبی خودبه‌خود از بین می‌روند یا قابل درمان هستند، اما بعضی از عوارض جانبی ممکن است مدت زمان زیادی پایدار بمانند یا دائمی شوند.

عوارض جانبی پرتودرمانی سرطان حنجره، به اندازه ناحیه‌ای که تحت درمان است، نواحی یا ارگان‌های خاصی که تحت درمان هستند، دوز کلی درمان، برنامه درمان و اینکه آیا فرد به طور همزمان، شیمی درمانی دریافت می‌کند یا خیر، بستگی دارد. عوارض جانبی پرتوشیمی درمانی سرطان حنجره ممکن است شدیدتر از پرتودرمانی به تنهایی باشند.

برخی از عوارض جانبی رایج پرتودرمانی سرطان حنجره عبارتند از موارد زیر:

• مشکلات پوستی: ممکن است پوستتان در ناحیه درمان قرمز یا تیره شود. این قرمزی حتی ممکن است در سمت دیگر بدنتان، جایی که پرتوها خارج می‌شوند، نیز رخ دهد.
• خشک شدن دهان: ممکن است دهانتان خیلی خشک شود و شما احساس راحتی نداشته باشید.
• بدتر شدن گرفتگی صدا: ممکن است طی گذراندن دوره درمانی با رادیوتراپی، دچار گرفتگی صدا شوید و با توجه به ناحیه‌ای که تحت درمان است، ممکن است حتی صدایتان را کاملا از دست بدهید! البته که صدایتان به شما برمی‌گردد اما ممکن است بعد از این اتفاق صدایتا متفاوت باشد.
• گلودرد: ممکن است گلودرد بگیرید و بلعیدن غذا و مایعات برایتان دردناک شود. ممکن است لازم باشد برای کاهش گلودردتان از مسکن استفاده کنید.
• مشکل در بلع: حین درمان و بعد از پایان درمان، ممکن است احساس کنید یک برآمدگی در گلویتان وجود دارد و بلعیدن را برایتان دشوار می‌کند. این درمان ۱۰ روز تا دو هفته بعد از اینکه درمانتان تمام شود، در بدترین حالتش است.
• تغییر حس چشایی
• خراب شدن دندان‌ها
• مشکلات تنفسی
• خستگی: ممکن است طی درمانتان احساس خستگی و ضعف کنید و با پیش رفتن درمان، این احساس نیز بدتر می‌شود. وقتی که احساس می‌کنید نیاز به استراحت دارید، استراحت کنید. خستگی ممکن است چند هفته بعد از تمام شدن درمان نیز ادامه پیدا کند، اما به تدریج بهتر می‌شود.
• مشکلات تیروئید
• تریسموس
• استئورادیونکروز
• تورم غدد لنفاوی: بعد از پرتودرمانی ناحیه سر و گردن، شما در خطر ابتلا به لنف ادم ناحیه گردن و صورت قرار می‌گیرید. لنف ادم در ناحیه صورت و گردن حتی ممکن است باعث تورم زبان و بقیه بخش‌های دهانتان شود.
• هیپوتروئیدی (کم کاری تیروئید): رادیوتراپی حنجره ممکن است روی غده تیروئید نیز تاثیر بگذارد و از فعالیت آن بکاهد. این اتفاق ممکن است چند سال بعد از پایان درمان رخ دهد.

اگر شما این عوارض جانبی را دارید یا عوارضی را تجربه می‌کنید که فکر می‌کنید در اثر پرتودرمانی ایجاد شده، به تیم درمانی خود خبر دهید. هرچه زودتر به تیم درمانی‌تان اطلاع رسانی کنید، آن‌ها نیز زودتر به شما راه‌ حلی برای مقابله کردن با این مشکلات ارائه می‌دهند.

نتیجه گیری

در این مطلب از سایت دکتر برنا فرازمند، درباره یکی از روش‌های درمانی سرطان حنجره، پرتو درمانی یا رادیو تراپی سرطان حنجره، خواندیم و با انواع پرتودرمانی با اشعه خارجی که در درمان سرطان حنجره رایج هستند یعنی رادیوتراپی کانفورمال سه بعدی و رادیوتراپی با شدت تعدیل یافته آشنا شدیم. در ادامه مطلب نیز درباره عوارض جانبی انجام این درمان خواندیم.

منابع: موسسه تحقیقات سرطان انگلیس، انجمن سرطان کانادا

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید