سرطان روده بزرگ و رکتوم که اغلب به آن سرطان کولورکتال یا سرطان روده می‌گویند، یکی از سه سرطان شایع در سطح جهان به‌ویژه در افراد بالای 65 سال است. تحقیقات علمی نشان می‌دهند که نوع تغذیه، نقش بسیار مهمی در احتمال ابتلا به این بیماری ایفا می‌کند.

 با داشتن یک رژیم غذایی مناسب و متعادل می‌توان تا حد زیادی از بروز این سرطان پیشگیری کرد. (منبع )

اهمیت تغذیه در ایجاد سرطان روده در حدی است که بعضی مقالات ۷۰ تا ۹۰ درصد از موارد سرطان روده را ناشی از عوامل تغذیه ای می دانند! اگرچه احتمالا عدد واقعی کمتر از این میزان است، اما به هر حال نمی توان تاثیر بالای تغذیه نامناسب را در ایجاد سرطان روده منکر شد. (منبع)

در مطالعه ای که در سال ۲۰۲۴ در آمریکا انجام شد، تخمین زده شد که حدود ۷.۳٪ از موارد سرطان روده ناشی از مصرف گوشت قرمز، ۱۰.۵٪ ناشی از مصرف رژیم غذایی با فیبر کم، ۱۲.۸٪ ناشی از مصرف گوشت فرآوری شده و ۴.۲٪ ناشی از کمبود کلسیم در رژیم غذایی است . (منبع:https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.3322/caac.21858 )

اهمیت تغذیه فقط به پیشگیری محدود نمی‌شود؛ بلکه افرادی که در حال حاضر به سرطان روده مبتلا هستند نیز می‌توانند با پیروی از یک رژیم غذایی اصولی، از سرعت پیشرفت بیماری کاسته و شدت علائم سرطان روده را کاهش دهند. به‌خصوص پس از اتمام مراحل درمان، تغذیه سرطان روده و داشتن یک رژیم غذایی ویژه برای آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ زیرا درمان‌هایی مانند جراحی احتمال دارد عملکرد طبیعی روده را به طور موقت دچار اختلال کنند.

همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف بعضی مواد غذایی می‌تواند طول عمر افراد مبتلا به سرطان روده را افزایش دهد، مانند فیبر و آجیل‌ها (مخصوصا آجیل‌های درختی).

در ادامه این مقاله، به بررسی جامع‌تر نقش تغذیه در پیشگیری، مدیریت و بهبود پس از درمان سرطان روده خواهیم پرداخت.

تغذیه و سرطان روده

رژیم غذایی مناسب، یکی از ارکان اصلی حفظ سلامت دستگاه گوارش و پیشگیری از سرطان روده است. در ادامه، به بررسی جامع‌تر تغذیه سرطان روده و روش‌های مناسب جهت حفظ سلامت روده و کاهش خطر ابتلا به این بیماری می‌پردازیم.

حفظ هیدراتاسیون بدن

فیبر با جذب آب، نقش کلیدی در حفظ رطوبت بدن ایفا می‌نماید؛ لذا، مصرف مقادیر کافی مایعات، به میزان 6 تا 8 لیوان (1.6 تا 2 لیتر) در روز، جهت جلوگیری از کم‌آبی بدن ضروری می‌باشد. آب و شیر کم‌چرب، گزینه‌های ایده‌آلی برای تامین مایعات مورد نیاز بدن محسوب می‌شوند.

از مصرف نوشیدنی‌های شیرین، از جمله نوشابه‌های گازدار، لیموناد، شربت‌های میوه با شکر افزوده و آب‌میوه‌های صنعتی، اجتناب نموده و مصرف آب‌میوه طبیعی را به یک لیوان کوچک (150 میلی‌لیتر) در روز محدود نمایید.

مصرف روزانه پنج واحد میوه و سبزیجات

علاوه بر فیبر، میوه‌ها و سبزیجات حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشند که در محافظت از بدن در برابر سرطان روده مؤثر هستند. آنتی‌اکسیدان‌ها، موادی هستند که فرایند آسیب سلولی را به تأخیر انداخته یا متوقف می‌نمایند.

مصرف پنج واحد میوه و سبزیجات در روز، بخشی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل را تشکیل می‌دهد. در ادامه، پیشنهاداتی جهت تسهیل مصرف روزانه پنج واحد میوه و سبزیجات ارائه خواهیم داد:

• صبحانه: افزودن موز یا سایر میوه‌های دلخواه به غلات صبحانه یا فرنی.
• ناهار: تهیه سوپ سبزیجات با استفاده از انواع سبزی‌ها و افزودن خیار و گوجه‌فرنگی خرد شده به ساندویچ‌ها.
• شام: افزودن هویج و فلفل دلمه‌ای خرد شده به سس پاستا، سرو سالاد در کنار سایر غذاها.

لازم به ذکر است که میوه‌ها و سبزی‌های منجمد، آب‌میوه‌های طبیعی، کنسرو شده و خشک (بدون شکر افزوده و نمک زیاد)، همگی در محاسبه پنج واحد میوه و سبزیجات روزانه لحاظ می‌گردند. همچنین، حبوبات، از جمله لوبیا، نخود و عدس، نیز در این دسته قرار گرفته و نقش مهمی در تأمین یک رژیم غذایی متعادل ایفا می‌نمایند.

میوه‌ها و سبزیجات در تغذیه سرطان روده مؤثر هستند و علاوه بر نقش کلیدی در تأمین فیبر، می‌توانند به‌عنوان میان‌وعده‌های مغذی نیز مورد استفاده قرار گیرند. هر واحد میوه یا سبزیجات معادل 80 گرم می‌باشد. به‌منظور درک بهتر مفهوم یک واحد میوه یا سبزیجات، در ادامه نمونه‌هایی مشخص و رایج برای شما ذکر شده است. این مثال‌ها به شما کمک می‌کنند تا به سادگی سهم مناسب از این مواد غذایی را در برنامه روزانه خود محاسبه کنید.

• سه ساقه کرفس
• هفت عدد گوجه‌فرنگی گیلاسی
• هفت عدد توت‌فرنگی
• یک عدد سیب، پرتقال یا موز
• سه عدد آلوی خشک

برای جلوگیری از سرطان روده چه بخوریم؟

با برداشتن گام‌های ساده در راستای اصلاح رژیم غذایی، می‌توان خطر ابتلا به سرطان روده را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد. تغذیه سالم نقش بسزایی در بهبود عملکرد سیستم گوارش ایفا نموده و متعاقباً، خطر ابتلا به سرطان روده را کاهش می‌دهد.

در گزارش که سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد، عوامل زیر با افزایش احتمال سرطان روده مرتبط بوده اند: فعالیت بدنی کم، گوشت فراوری شده، نوشیدنی های الکلی، چاقی و گوشت قرمز. همچنین مصرف موارد زیر عامل محافظتی در مقابل سرطان روده هستند: غلات کامل، فیبر غذایی، مواد لبنی و مکمل کلسیم.

در اینجا نکاتی برای داشتن یک برنامه غذایی سالم و کامل در تغذیه سرطان روده ارائه شده است:

• مصرف حداقل پنج واحد میوه و سبزیجات در طول روز
• انتخاب نان، برنج و پاستای سبوس‌دار
• افزایش مصرف حبوبات، از جمله لوبیا و عدس
• مصرف متعادل ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و توفو، همراه با محدودیت مصرف گوشت قرمز و اجتناب از گوشت‌های فراوری‌شده
• مصرف شیر و سایر لبنیات کم‌چرب و کم شکر
• جایگزینی کره با روغن‌ها و اسپریدهای غیراشباع و مصرف متعادل آنها
• اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های پرچرب و پرشکر، از جمله شیرینی‌جات، کیک، چیپس و نوشابه‌های گازدار

فیبر

فیبر، یک عنصر کلیدی در حفظ سلامت دستگاه گوارش، نقش بسزایی در سهولت عبور مواد از روده و کاهش خطر ابتلا به سرطان روده ایفا می‌نماید.

دو نوع فیبر غذایی وجود دارد:

1. فیبر نامحلول: این نوع فیبر با افزایش حجم مدفوع، سرعت حرکت آن در روده را بهبود بخشیده و از بروز یبوست پیشگیری می‌نماید. منابع غنی فیبر نامحلول شامل غلات کامل (برنج قهوه‌ای، گندم، اسپلت)، آجیل، دانه‌ها، سیب‌زمینی با پوست و انجیر خشک می‌باشند.
2. فیبر محلول: این نوع فیبر در آب حل شده و در روده به حالت ژل درمی‌آید. این فرایند، مدفوع را نرم نموده و دفع آن را تسهیل می‌نماید. همچنین، فیبر محلول در کاهش سطح کلسترول خون نیز مؤثر است. منابع غنی فیبر محلول شامل جو دوسر، جو، لوبیا، نخود، عدس، سیب و هویج می‌باشند.

توصیه می‌گردد که بزرگسالان روزانه حدود 30 گرم فیبر مصرف نمایند.

در صورت تمایل به افزایش میزان فیبر در رژیم غذایی، این فرایند را به‌تدریج انجام دهید تا از بروز نفخ، باد و گرفتگی عضلات شکمی جلوگیری نمایید. در صورت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط با دستگاه گوارش، مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا بیماری کرون، قبل از اعمال هرگونه تغییر در رژیم غذایی، با پزشک معالج خود مشورت نمایید.

در ادامه، پیشنهاداتی را جهت افزایش میزان فیبر در رژیم غذایی مناسب تغذیه سرطان روده را شرح خواهیم داد:

• آغاز روز با یک صبحانه غنی از فیبر، مانند فرنی، غلات کامل یا نان تست سبوس‌دار همراه با موز برش خورده.
• افزایش مصرف حبوبات، از جمله لوبیا پخته، عدس، نخود، لوبیا قرمز و نخود (حتی نخود منجمد)، به‌عنوان منابع غنی فیبر و پروتئین در سوپ‌ها، خورش‌ها، کاری‌ها و سالادها.
• جایگزینی انواع سبوس‌دار غذاها، مانند برنج قهوه‌ای، نان و پاستا، به‌جای انواع تصفیه شده.
• افزایش مصرف سبزی‌ها، میوه‌ها، آجیل و دانه‌ها، از جمله سیب، توت، زردآلو، انجیر، تخمه کدو و آفتاب‌گردان، هویج، کلم بروکلی، زردک و سیب‌زمینی با پوست.

پروتئین

پروتئین، به‌عنوان یکی از عناصر ضروری در ترمیم و بازسازی سلول‌های بدن، نقش حیاتی در حفظ سلامت ایفا می‌نماید. منابع غنی پروتئین شامل مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، نخود، لوبیا، توفو و عدس می‌باشند.

شیر و فرآورده‌های لبنی نیز به‌عنوان منابع غنی پروتئین، بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم در تغذیه سرطان روده را تشکیل می‌دهند. استفاده از فرآورده‌های لبنی کم‌چرب، مانند شیر کم‌چرب یا نیمه چرب، به‌جای انواع پرچرب، در حفظ وزن ایده‌آل بدن مؤثر می‌باشد.

گوشت قرمز نیز منبع قابل‌توجهی از پروتئین محسوب می‌گردد، بااین‌حال، شواهد علمی نشان می‌دهند که مصرف مقادیر زیاد گوشت قرمز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش دهد. این دسته از گوشت‌ها شامل گوشت گاو، گوسفند، خوک و بز هستند.

در صورت تمایل به مصرف گوشت قرمز، به‌منظور کاهش خطر ابتلا به سرطان روده، مصرف روزانه آن را به 70 گرم یا کمتر (وزن پخته شده) محدود نمایید. در صورت مصرف بیش از 70 گرم در یک روز، سعی نمایید در روزهای بعد میزان مصرف را کاهش داده یا یک روز در هفته را به مصرف غذاهای گیاهی اختصاص دهید.

شایان‌ذکر است، مطالعات علمی نشان می‌دهند که مصرف گوشت‌های فراوری شده که با استفاده از روش‌هایی مانند دود دادن، نمک‌سود کردن، نمک زدن یا افزودن مواد نگهدارنده تهیه می‌شوند، با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده مرتبط است. این دسته از گوشت‌ها شامل بیکن، ژامبون، سالامی و سوسیس می‌باشند. توصیه می‌گردد تاحدامکان از مصرف گوشت‌های فراوری شده اجتناب نمایید.

بهترین رژیم غذایی در سرطان روده

توصیه می‌شود برای مدیریت بهتر وضعیت گوارشی خود پس از درمان سرطان روده، یک دفترچه یادداشت غذایی تهیه نمایید و در آن اطلاعات زیر را به طور منظم ثبت کنید:

• نوع مواد غذایی مصرفی
• زمان مصرف هر وعده غذایی
• تأثیر مواد غذایی بر عملکرد روده (شامل نوع و زمان بروز علائم)
• تأثیر درمان سرطان بر عادت‌های دفع

ثبت این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا الگوهای مشخصی را شناسایی کرده و مواد غذایی که باعث بروز مشکلات گوارشی می‌شوند را از رژیم غذایی خود حذف نمایید. به‌طورکلی، تعیین سازگاری بدن با مواد غذایی مختلف نیازمند آزمون‌وخطا است تا بتوانید مشخص کنید چه غذاهایی برای شما مناسب هستند و کدام‌یک باعث بروز مشکل می‌شوند.

همچنین، ممکن است متوجه شوید که برخی از مواد غذایی که در ابتدا باعث ایجاد مشکل می‌شدند، پس از گذشت مدتی بدون هیچ مشکلی قابل‌مصرف هستند؛ بنابراین، در صورت بروز مشکل با مصرف غذای مورد علاقه‌تان، ناامید نشوید؛ احتمال دارد بتوانید در آینده مجدداً آن را مصرف کنید.

در نظر داشته باشید که مصرف وعده‌غذایی اصلی در زمان ناهار می‌تواند به کاهش دفعات بیدار شدن از خواب در طول شب کمک کند. همچنین، در صورت ابتلا به اسهال، اطمینان حاصل کنید که به میزان کافی آب می‌نوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. در صورت لزوم، داروهایی برای کمک به کاهش مشکلات مربوط به اسهال در دسترس هستند که می‌توانید با مشورت پرستار استومی یا پزشک عمومی خود از آن‌ها استفاده نمایید. درصورتی‌که تحت جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی قرار گرفته‌اید، احتمال دارد سازگاری با تغییرات جدید در عملکرد روده، زمان بیشتری به طول انجامد.

اگر پس از درمان و مراقبت های پرتودرمانی توسط انکلوژیست (متخصص سرطان)، عملکرد روده شما به روال عادی بازنمی‌گردد، یا با علائمی مانند کاهش یا افزایش وزن غیرطبیعی، درد یا ناراحتی مداوم مواجه هستید، حتماً با پزشک عمومی یا پرستار خود مشورت کنید. آن‌ها ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه سرطان روده ارجاع دهند یا داروهایی برای کنترل علائم شما تجویز کنند.

رژیم غذایی ممنوعه در سرطان روده

در رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان روده، مصرف گوشت‌های فراوری‌شده (سوسیس، کالباس، بیکن)، گوشت قرمز (به‌ویژه در مقادیر زیاد)، غذاهای پرچرب (سرخ‌کردنی‌ها، فست‌فودها)، غذاهای پر شکر (نوشابه‌های گازدار، شیرینی‌ها)، الکل، و غذاهای بسیار پر فیبر باید کاهش داده شود.

این محدودیت‌ها به‌منظور کاهش خطر تحریک روده، جلوگیری از بروز اسهال یا یبوست و کاهش خطر رشد سلول‌های سرطانی اعمال می‌شوند. همچنین، توصیه می‌شود مصرف غذاهای حاوی مواد نگهدارنده و رنگ‌های مصنوعی نیز محدود شود.

رژیم غذایی در دوران ریکاوری

پس از اتمام دوره درمان سرطان روده، فرایند هضم غذا در بدن شما نیازمند زمان جهت بازگشت به عملکرد طبیعی خود خواهد بود. برخی از مواد غذایی می‌توانند منجر به اختلال در عملکرد دستگاه گوارش گردند. مصرف غذاهای پر فیبر، از جمله میوه‌ها و سبزی‌ها، پس از درمان امکان دارد سبب بروز مدفوع شل و افزایش دفعات دفع گردد.

در صورت انجام عمل کولوستومی، بازگشت عملکرد طبیعی روده می‌تواند چندین ماه به طول انجامد. چنانچه از ترکیب روش‌های درمانی بهره برده‌اید، احتمال بروز تغییرات دائمی در عملکرد روده وجود دارد و احتمالا نیاز به اجتناب از مصرف برخی مواد غذایی خاص باشد.
برخی از غذاها نیز می‌توانند باعث تولید گاز در روده شوند. این گاز در افراد دارای کولوستومی یا ایلئوستومی، وارد کیسه استومی شده و احتمال دارد باعث ایجاد ناراحتی گردد.

توصیه می‌شود بادقت به تغذیه سرطان روده و رژیم غذایی خود توجه کرده و با آزمایش‌وخطا، غذاهایی که باعث ایجاد مشکل در سیستم گوارشی شما می‌شوند را شناسایی کنید. برخی از غذاهایی که به‌احتمال زیاد باعث ایجاد مشکل می‌شوند عبارت‌اند از:

• میوه‌ها و سبزیجات با فیبر بسیار بالا
• پیاز، کلم بروکسل و کلم پیچ
• حبوباتی مانند لوبیا پخته یا عدس
• نوشیدنی‌های گازدار و آبجو
• غذاهای بسیار چرب یا سنگین

ز

تغذیه مناسب، نقش کلیدی در موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی پس از درمان سرطان کولورکتال دارد. توصیه‌های زیر، چکیده‌ای از تحقیقات گسترده‌ای است که در این زمینه در سراسر جهان انجام شده و می‌تواند به شما در این مسیر یاری رساند:

تنوع رنگی در بشقاب خود داشته باشید

با مصرف طیف وسیعی از میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ، سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کنید.

وعده‌های غذایی کوچک و متعدد

به‌جای سه وعده بزرگ، سعی کنید وعده‌های غذایی کوچک‌تر را در طول روز به‌دفعات بیشتری میل کنید.

مصرف آب کافی

نوشیدن آب به‌اندازه کافی برای حفظ سلامت عمومی بدن ضروری است. درعین‌حال، از مصرف الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کنید، زیرا ممکن است با داروهای تجویزی شما تداخل داشته باشند.

قهوه، بااحتیاط

اگرچه برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف قهوه می‌تواند خطر بازگشت سرطان را کاهش دهد، اما تصمیم‌گیری در مورد مصرف آن را به پزشک خود واگذار کنید تا باتوجه‌به داروهای مصرفی شما، بهترین تصمیم را اتخاذ کند.

فیبر بیشتر، بقای بهتر

همان‌طور که گفته شد، رژیم غذایی سرشار از فیبر، به‌ویژه برای بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال مرحله یک، می‌تواند به افزایش طول عمر آن‌ها کمک کند.

مصرف غلات

غلات کامل را در رژیم و تغذیه سرطان روده خود بگنجانید. مصرف غلات کامل نیز می‌تواند در بهبود نتایج درمان تأثیرگذار باشد.

آجیل‌های درختی، سپر محافظ شما

مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم آجیل‌های درختی مانند بادام‌هندی، فندق، گردو و پسته، به‌ویژه برای بیمارانی که در مرحله سوم درمان سرطان قرار دارند، می‌تواند خطر بازگشت سرطان روده را به طور چشمگیری کاهش دهد. علاوه بر این، مصرف آجیل‌های درختی به صورت منظم، با کاهش خطر مرگ و میر پس از درمان سرطان روده نیز مرتبط است.

سخن آخر

برای حفظ سلامت روده‌ها و پیشگیری یا کنترل سرطان روده، داشتن یک برنامه غذایی درست و اصولی بسیار اهمیت دارد و تغذیه سرطان روده نقشی کلیدی ایفا می‌کند. با گنجاندن خوراکی‌هایی که فیبر بالایی دارند، مانند انواع میوه، سبزی، غلات سبوس‌دار و بنشن در وعده‌های غذایی، و در مقابل، کم کردن مصرف گوشت قرمز، غذاهای آماده و قندهای مصنوعی، می‌توانید به سلامت دستگاه گوارش خود کمک کنید. افزون بر این، استفاده بیشتر از چربی‌های مفید مانند روغن زیتون و ماهی‌های چرب، همراه با نوشیدن مقدار کافی آب در طول روز، می‌تواند التهاب را کاهش داده و توان دفاعی بدن را تقویت کند.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید