از حدود ۵۰ سال پیش، از شیمی درمانی سرطان مثانه برای درمان این بیماری با موفقیت استفاده شده است. در شیمی‌درمانی، از داروهای کشنده سلول برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در ادامه به بررسی کامل این روش درمانی خواهیم پرداخت .

شیمی درمانی سرطان مثانه چگونه انجام می‌شود؟

بسته به مرحله بیماری، در شیمی درمانی سرطان مثانه از دو روش استفاده می‌شود.

انواع روش شیمی درمانی سرطان مثانه:

شیمی درمانی درون مثانه‌ای

برای این درمان، داروی شیمی درمانی مستقیما وارد مثانه می‌شود. از این نوع شیمی درمانی برای درمان سرطان مثانه‌ای که به آستر مثانه محدود است، استفاده خواهد شد.

شیمی درمانی سراسری (سیستمیک)

زمانی که داروهای شیمی درمانی در قالب قرص یا تزریق درون وریدی (IV) یا درون عضله‌ای(IM) دریافت می‌شود، داروها وارد جریان خون می‌شوند و در سراسر بدن جا به جا می‌شوند. به این درمان، شیمی درمانی سیستمیک یا سراسری می‌گوییم. شیمی درمانی سیستمیک می‌تواند روی سلول‌های سرطانی کل بدن تاثیر بگذارد.

انواع شیمی درمانی سرطان مثانه

 4 نوع شیمی درمانی سرطان مثانه از جمله : درون مثانه ای غیر مهاجم به عضله ، مهاجم به عضله ، بعد از جراحی برای سرطان مثانه مهاجم به عضله و  سرطان مثانه ی پخش شده  وجود دارد که در ادامه به بررسی هرکدام از انواع شیمی درمانی سرطان مثانه خواهیم پرداخت .

شیمی درمانی درون مثانه‌ای برای سرطان مثانه غیرمهاجم به عضله 

در درمان‌های درون مثانه‌ای، دارویی را مستقیما از طریق کاتتری که در پیشآبراه مجرای ادراری خارجی) قرار دارد، وارد مثانه می‌کنیم. دارو به مدت یک تا دو ساعت درون مثانه باقی می‌ماند و سپس از طریق کاتتر یا ادرار، از بدن خارج می‌شود. در مراحل اولیه ( سرطان مثانه غیرمهاجم به عضله) ممکن است از این نوع شیمی درمانی بعد از جراحی استفاده کنیم تا خطر عود سرطان مثانه را کاهش دهیم. در شیمی درمانی درون مثانه‌ای، معمولا از داروی میتومایسین(mitomycin)  استفاده می‌کنیم.

شیمی درمانی سرطان مثانه مهاجم به عضله 

برای درمان سرطان مثانه مهاجم به عضله، ممکن است پزشکان، انجام شیمی درمانی قبل از جراحی را پیشنهاد کنند. این درمان را شیمی درمانی نئوادجوانت می‌خوانیم و مطالعات بالینی بزرگ نشان داده‌اند که استفاده از این روش، باعث افزایش آمار بقا و بقای طولانی مدت بیماران مبتلا به سرطان مثانه مهاجم به عضله می‌شود. در این نوع درمان ما معمولا از داروهای جمسیتابین (gemcitabine) و سیس‌پلاتین    (cisplatin)  استفاده می‌کنیم.

شیمی درمانی بعد از جراحی برای سرطان مثانه مهاجم به عضله:

ممکن است در برخی از موارد مهاجم، جراحی بدون شیمی درمانی نئوادجوانت انجام شود. در این موارد، از شیمی درمانی بعد از جراحی (ادجوانت) استفاده می‌کنیم تا سلول‌های سرطانی باقی مانده را از بین ببریم و خطر تشکیل دوباره تومورهای سرطانی از این سلول‌ها را کاهش دهیم. برای شیمی درمانی ادجوانت هم ما از داروهای جمسیتابین و سیس پلاتین استفاده می‌کنیم، همان داروهایی که برای شیمی درمانی نئوادجوانت هم استفاده می‌شوند.

شیمی درمانی برای سرطان مثانه‌ ی پخش شده 

درمان استاندارد برای سرطان مثانه‌ای که پخش شده، رژیم‌های معمول شیمی درمانی و درمان‌های ایمونوتراپی و درمان‌هایی است که در کارآزمایی‌های بالینی، درحال دریافت تایید صلاحیت هستند؛ این درمان‌های جدید، طراحی شده‌اند تا تومورها را کوچک کنند و علائم بیمار را کاهش دهند و همزمان، کیفیت زندگی بیمار را نیز افزایش دهند. پزشکان همواره در تلاشند تا ترکیب‌های شیمی درمانی جدیدی را به وجود آورند تا نتایج بهتری برای کسانی که در حال درمان هستند، پدید آید.

چه زمانی از شیمی درمانی برای درمان سرطان مثانه استفاده می‌شود؟

۱- از شیمی درمانی سیستمیک (سراسری) می‌توانیم در موارد زیر استفاده کنیم:

• قبل از جراحی و برای کوچک کردن تومور، تا برداشتن تومور آسان‌تر شود و خطر عود کردن تومور کمتر شود. به دریافت شیمی درمانی قبل از جراحی، درمان نئوادجوانت می‌گوییم.
• بعد از جراحی (یا گاهی بعد از رادیوتراپی). به این درمان، درمان ادجوانت می‌گوییم. هدف از شیمی درمانی ادجوانت، از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده بعد از سایر درمان‌ها است. این درمان، خطر بازگشت سرطان را کم می‌کند.
• در افرادی که رادیوتراپی دریافت می‌کنند، برای کمک به تاثیرگذاری بهتر پرتودرمانی.
• به عنوان درمان اصلی سرطان مثانه‌ای که به نقاط دور بدن پخش شده است.

۲- از شیمی درمانی داخل مثانه ای در موارد زیر استفاده می‌کنیم:

• سرطان مثانه بدون تهاجم به عضله
• سرطان مثانه با تهاجم به مثانه که تحت کمورادیوتراپی قرار گرفته است و تومور مهاجم از بین رفته، اما تومور بدون تهاجم به عضله باقی مانده است

درمان داخل مثانه‌ای می‌تواند با داروهای غیر شیمی درمانی (مخصوصا ب س ژ) انجام شود. معمولا وقتی صحبت از شیمی درمانی سرطان مثانه می‌کنیم، منظورمان شیمی درمانی سیستمیک (سراسری) است.

داروهای شیمی درمانی سرطان مثانه

ممکن است از داروهای شیمی درمانی به تنهایی یا در ترکیب با هم استفاده شود. انتخاب نوع دارو به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه درمان به چه منظوری انجام می‌شود و سلامت کلی بیمار چقدر است.

زمانی که شیمی درمانی همراه با پرتودرمانی دریافت می‌شود، رایج‌ترین داروهای مورد استفاده ما عبارتند از موارد زیر:

• سیس پلاتین
• سیس پلاتین و فلورویوراسیل
• میتومایسین و فلورویوراسیل (5-FU)

ممکن است برخی از بیماران توانایی تحمل بیش از یک داروی شیمی درمانی را نداشته باشند. برای این افراد، گزینه درمانی ما می‌تواند درمان با داروی جمسیتابین یا سیس پلاتین تنها باشد. سایر داروهایی که برای درمان سرطان مثانه به تنهایی به کار می‌روند، عبارتند از دوستاکسل (docetaxel)، پاکلی‌تاکسل، دوکسوروبیسین (doxorubicin)، متوترکسات، ایفوسفامید(ifosfamide)  و پمترکسد (pemetrexed).

ببشتر سرطان‌های مثانه از نوع TCCهستند، البته انواع دیگری از سرطان مثانه هم داریم از جمله کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (SCC)، آدنوکارسینوم و کارسینوم سلول‌های کوچک. انواع نادر سرطان مثانه ممکن است با داروهای متفاوتی از داروهای لیست بالا درمان شوند.

عوارض شیمی درمانی سرطان مثانه

داروهای شیمی درمانی به سلول‌هایی که سریع تقسیم می‌شوند حمله می‌کنند، به همین دلیل از بین برنده سلول های سرطانی هستند. اما برخی از سایر سلول های بدن ما از جمله سلول های مغز استخوان (جایی که سلول های خونی جدید ساخته می‌شوند)، سلول های آستر دهان و روده‌ها و فولیکول‌های مو هم سریع تقسیم می‌شوند. پس ممکن است این سلول‌ها هم تحت تاثیر شیمی درمانی قرار بگیرند که این موضوع باعث به وجود آمدن عوارض جانبی می‌شود.

عوارض جانبی شیمی درمانی به نوع و دوز داروهایی که تجویز می‌شود و مدت زمان مصرف آن‌ها بستگی دارد. زمانی که شیمی درمانی و پرتودرمانی به صورت همزمان دریافت می‌شود، ممکن است عوارض جانبی بیشتر باشد. عوارض جانبی رایج شیمی درمانی سرطان مثانه عبارتند از موارد زیر:

• تهوع و استفراغ
• از دست دادن اشتها
• ریزش مو
• اسهال
• یبوست
• افزایش احتمال عفونت‌ها (به خاطر کم بودن گلبول‌های سفید)
• خونریزی و کبود شدن آسان حتی بعد از زخم‌ها یا آسیب ‌های کوچک (به علت کم بودن پلاکت‌های خون)
• خستگی (به خاطر کم بودن گلبول‌های قرمز خون)

معمولا این عوارض جانبی مدتی بعد از تمام شدن درمان از بین می‌روند. معمولا راه‌هایی برای کم کردن این عوارض وجود دارد و با انجام برخی از آن‌ها حتی می‌توان از بروز برخی از آن‌ها پیشگیری کرد. برای مثال، می‌توان از داروهایی برای پیشگیری یا کاهش تهوع و استفراغ استفاده کرد.

از تیم درمانی‌تان درباره عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی‌تان بپرسید و همچنین از آن‌ها درباره راه‌های پیشگیری این عوارض راهنمایی بخواهید.

برخی از داروهای شیمی درمانی ممکن است عوارض جانبی ناشایعی داشته باشند. برای مثال، داروهایی مثل سیس پلاتین، دوستاکسل و پاکلی‌تاکسل ممکن است باعث آسیب رسیدن به عصب‌ها شوند. این عارضه ممکن است باعث به وجود آمدن علائمی بشود که علی‌الخصوص در دست‌ها و پاها خودشان را نشان می‌دهند. این علائم عبارتند از درد، حس سوزش یا مورمور شدن، حساسیت به سرما یا گرما و یا ضعیف شدن اندام‌ها؛ به این عارضه «نوروپاتی محیطی» می‌گوییم.

حتما تمام عوارض جانبی که تجربه می‌کنید را به تیم درمانی‌تان اطلاع دهید تا سریعا سعی بر برطرف شدنش صورت بگیرد. در برخی موارد، ممکن است لازم باشد که دوز دارو‌های شیمی درمانی کاهش پیدا کند یا اینکه درمان عقب بیفتد یا متوقف شود تا عوارض جانبی بدتر نشود.

شیمی درمانی سرطان مثانه چند جلسه است؟

پزشکان شیمی درمانی را به صورت دوره‌ای انجام می‌دهند و بعد از هر دوره درمان، یک دوره استراحت برای بازیابی بدن به بیمار می‌دهند. هر دوره معمولا چند هفته طول می‌کشد.

شیمی درمانی قبل از جراحی یا پرتودرمانی معمولا ۳ دوره است. شیمی درمانی بعد از جراحی یا پرتودرمانی یا همراه با پرتودرمانی، ممکن است ۶ دوره یا بیشتر باشد.

شیمی درمانی در موارد متاستاتیک (پخش شده) سرطان مثانه معمولا حداکثر ۶ جلسه است.

درمان ترکیبی شیمی درمانی و پرتودرمانی سرطان مثانه

شیمی درمانی و پرتو درمانی همزمان راه جدیدی برای درمان سرطان مثانه در مواردی است که جراحی گزینه انتخابی نیست. در گذشته از پرتودرمانی به تنهایی برای کوچک کردن تومور‌ها استفاده می‌شد. سلول‌های سرطانی مثانه به شیمی درمانی حساس هستند، پس اضافه کردن چند داروی شیمی درمانی به درمان با پرتو، نتایج را به طرز چشم گیری بهبود می‌بخشد.

برای اطمینان از موفقیت درمان محافظتی مثانه، سه اصل باید رعایت شود:

1. برداشتن کامل تومور(ها) از طریق TURBT
2. 2. نبود هیچ انسدادی در یک یا هر دو کلیه در نتیجه‌ی سرطان مثانه
3. نبود تومور پیشرفته (T4)

اگر تومورها به دوره اولیه درمان با شیمی درمانی و پرتودرمانی پاسخ ندهند، باید سیستکتومی (برداشتن مثانه) انجام شود.

امکان عود سرطان مثانه بعد از شیمی درمانی 

همه سرطان‌ها به علت ذاتشان بعد از درمان احتمال بازگشت یا عود دارند. در موارد غیر متاستاتیک معمولا شیمی درمانی تنها درمان سرطان مثانه نیست و از جراحی و یا پرتو درمانی نیز در کنار آن استفاده می‌شود. با این وجود، تجویز همه این درمان‌ها باعث نمی‌شود احتمال عود به صفر برسد.

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید