سرطان به عنوان بیماری پیچیده‌ای که سلول‌های غیرطبیعی به‌طور بی‌وقفه تکثیر یافته و سلامتی انسان را تهدید می‌کنند، همواره یکی از بزرگترین چالش‌های بشر بوده است. خوشبختانه علم پزشکی با ابداع روش‌های درمانی مختلف، امیدی دوباره به زندگی بیماران مبتلا به سرطان بخشیده. در میان این روش‌ها شیمی‌درمانی و پرتو درمانی (رادیوتراپی) به‌ عنوان دو رکن اصلی درمان سرطان، نقشی حیاتی در نجات جان انسان‌ها ایفا می‌کنند.

هرچند هدف نهایی هر دو روش از بین‌بردن سلول‌های سرطانی و نجات جان بیمار است؛ اما نحوه عملکرد و عوارض جانبی آن‌ها تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. در این مقاله به بررسی موشکافانه تفاوت‌ پرتودرمانی با شیمی درمانی می‌پردازیم تا دیدگاهی جامع از این دو روش درمانی حیاتی به شما ارائه دهیم، بنابراین تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

شیمی درمانی یا پرتو درمانی؟

جدول زیر به شما کمک می‌کند تا تفاوت‌ها و شباهت‌های بین شیمی درمانی و پرتو درمانی را بهتر درک کنید:

	شیمی درمانی	پرتودرمانی
هدف	هدف از شیمی درمانی درمان، کنترل و کاهش علائم سرطان در بدن بیمار است.	هدف از پرتودرمانی نیز مانند شیمی درمانی کاهش، درمان و کنترل علائم سرطان در بدن بیمار است.
ناحیه درمان	در شیمی درمانی، پزشک معمولا کل بدن را درمان می‌کند. عوارض نیز معمولا سراسری است.	در پرتودرمانی، پزشک یک قسمت از بدن را درمان می‌کند. عوارض نیز معمولا محدود به همان ناحیه از بدن است.
داروها	در شیمی درمانی، پزشک داروهای سنگین را به‌صورت تزریقی، داروهای موضعی، داخل وریدی، خوراکی و موضعی تجویز می‌کند.	در پرتودرمانی، پزشک از امواج پرانرژی استفاده می‌کند که می‌تواند به‌صورت خارجی و داخلی استفاده شود.
عوارض جانبی	عوارض جانبی شیمی درمانی می‌تواند استفراغ، کاهش اشتها، خستگی، حالت تهوع، ریزش مو، درد، کاهش ایمنی، تغییر در سطح باروری و تغییر در الگوهای احساسی باشد.عوارض جانبی	پرتودرمانی می‌تواند استفراغ، خستگی، کاهش اشتها، تغییر رنگ پوست، تغییرات احساسی و غیره باشد. ریزش مو زمانی رخ می‌دهد که پرتوهای پرتودرمانی روی سر اعمال می‌شود و بیمار هنگام اعمال اشعه به گردن دچار مشکل در بلع می‌شود.
عوارض جانبی بر افراد سالم	در صورت دور ماندن از داروها شیمی‌درمانی، معمولا خطری سایر اعضای خانواده را تهدید نمی‌کند.	در رادیوتراپی خارجی، بعد از درمان هیچ خطری سایر اعضای خانواده را تهدید نمی‌کند.
تعداد جلسات	شیمی درمانی تزریقی معمولا هر 2 تا 3 هفته به مدت 3 تا 6 ماه طول می کشد.	در پرتودرمانی، معمولا هر روز به مدت چند هفته طول می‌کشد.
هزینه	هزینه بالا‌تر	هزینه کم‌تر

 

در ادامه به طور مفصل به هر کدام از این موارد خواهیم پرداخت:

تفاوت روش پرتودرمانی با شیمی درمانی

همان‌طور که اشاره شد سرطان سلول‌های بدن را از کنترل خارج می‌کند و سلامت انسان را تهدید می‌کند؛ اما در این میان شیمی درمانی و پرتودرمانی به‌عنوان دو روش رایج در درمان انواع مختلف سرطان نقش بسیار مهمی در درمان این بیماری دارند و هر کدام از این روش‌ها با عملکرد و عوارض جانبی خاص خود، مزایا و معایبی را نیز به همراه خود دارند که انتخاب بهترین گزینه را برای بیمار پیچیده‌تر می‌کند. بدین خاطر در ادامه به بررسی دقیق تفاوت‌های روش انجام شیمی درمانی و پرتودرمانی می‌پردازیم تا شما را در درک بهتر این روش‌ها و انتخاب آگاهانه‌تر درمان یاری نماییم.

گزینه‌های درمانی پیش رو برای سرطان

کاهش علائم سرطان: که به عنوان مراقبت تسکینی نیز شناخته می‌شود. هم از پرتودرمانی و هم شیمی‌درمانی می‌توان برای کوچک‌کردن تومورهایی که باعث درد یا فشار می‌شوند استفاده کرد.

با اینکه ممکن است پرتودرمانی و شیمی‌درمانی اهداف یکسانی داشته باشند، اما روش بسیار متفاوتی برای دستیابی به آن اهداف دارند. 

تعریف شیمی درمانی و پرتو درمانی

شیمی درمانی نوعی درمان سرطان است که از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. شیمی درمانی با متوقف کردن یا کند کردن رشد سلول‌های سرطانی که به‌سرعت رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند، عمل می‌کند.

پرتودرمانی به معنی استفاده از دوزهای بالای اشعه است که مستقیماً به تومور برای کشتن سلول‌های سرطانی تابیده می‌شود. این روش درمانی ممکن است برای از بین بردن سرطان یا کمک به کنترل بیماری و کاهش علائم ناشی از آن استفاده شود.

تفاوت بین شیمی درمانی و پرتودرمانی

تفاوت اصلی بین این دو روش در نحوه استفاده آن‌ها است:

شیمی درمانی چگونه انجام می‌شود؟

شیمی درمانی روشی سیستمیک است که با استفاده از داروهای قدرتمند به نام داروهای شیمی درمانی، سلول‌های سرطانی را در سراسر بدن هدف قرار می‌دهد. این داروها که می‌توانند به‌صورت خوراکی، تزریقی یا وریدی تجویز شوند، با اختلال در عملکرد سلول‌های در حال رشد به ویژه سلول‌های سرطانی که به سرعت تکثیر می‌شوند عمل می‌کنند.

با این حال ماهیت تهاجمی داروهای شیمی درمانی، سلول‌های سالم در حال تقسیم را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و منجر به عوارض جانبی متعددی از جمله ریزش مو، حالت تهوع، خستگی و افزایش خطر عفونت می‌شود. علاوه‌ بر آن شیمی‌درمانی به تنهایی یا در ترکیب با سایر روش‌های درمانی، مانند جراحی یا پرتودرمانی برای درمان انواع مختلف سرطان از جمله سرطان خون، لوسمی و تومورهای جامد به کار برده می‌شود.

روش‌های انجام شیمی درمانی

شیمی درمانی می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود، از جمله:

داخل وریدی (IV): شیمی درمانی مستقیماً وارد ورید می‌شود.

خوراکی: شیمی درمانی به‌صورت قرص، کپسول یا مایعاتی است که بیمار می‌بلعد.

تزریق عضلانی یا زیرپوستی: شیمی‌درمانی با تزریق در عضله بازو، ران یا لگن، یا درست زیر پوست در قسمت چربی بازو، پا یا شکم انجام می‌شود.

داخل شریانی (IA): شیمی درمانی مستقیماً وارد سرخرگی می‌شود که ناحیه سرطان از آن تغذیه می‌کند.

داخل صفاقی (IP): شیمی درمانی مستقیماً وارد حفره صفاقی یا ناحیه‌ای می‌شود که شامل اندام‌هایی مانند روده، معده، کبد و تخمدان‌ها می‌شود.

موضعی: شیمی‌درمانی به‌صورت کرمی است که بیماران روی پوست خود می‌مالند.

تعداد دفعات و فواصل جلسات درمان‌های شیمی درمانی در هر بیمار متفاوت است. تعداد دفعات و مدت زمانی که بیمار شیمی درمانی دریافت می‌کند به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع سرطان و میزان پیشرفته بودن آن
• اهداف درمان: اینکه آیا شیمی درمانی برای علاج سرطان شما، کنترل رشد آن یا کاهش علائم استفاده می‌شود.
• نوع شیمی درمانی
• نحوه واکنش بدن به شیمی درمانی

همچنین مطالعه کنید : شیمی درمانی سرطان معده

پرتودرمانی چگونه انجام می‌شود؟

در مقابل شیمی درمانی که به ‌طور سیستمی در بدن عمل می‌کند، پرتودرمانی روشی موضعی است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا ذرات باردار، سلول‌های سرطانی را در یک ناحیه خاص از بدن هدف قرار می‌دهد. این پرتوها با نفوذ به سلول‌ها DNA آن‌ها را تخریب می‌کنند و از تکثیر و رشد آن‌ها جلوگیری می‌کنند. 

روش‌های انجام پرتودرمانی

پرتودرمانی را نیز مانند شیمی درمانی می‌توان به روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار داد و روش انجام آن به نوع سرطان و محل آن در بدن بستگی دارد. انواع پرتودرمانی شامل موارد زیر است:

پرتودرمانی خارجی: در این شکل از پرتودرمانی، پرتوها مستقیماً به تومور یا مناطقی از بدن که در آن بیماری وجود دارد تابانده می‌شود. پرتودرمانی بسیار شبیه به عکس‌برداری با اشعه ایکس (رادیولوژی) است و هیچ درد یا ناراحتی ایجاد نمی‌کند. برای هر جلسه پرتو درمانی خارجی، بیمار حدود 15 تا 30 دقیقه در اتاق درمان خواهد بود، اما فقط حدود یک تا پنج دقیقه از آن زمان، دوز پرتو را دریافت می‌کند.

پرتودرمانی داخلی: در این روش از تشعشعات به صورت مایع یا جامد استفاده می‌شود که مستقیماً به تومور منتقل می‌شود. رادیولوژیست و انکولوژیست ممکن است این نوع روش‌ها را انجام دهند.

در کل پرتودرمانی به‌عنوان یک روش درمانی مستقل یا مکمل در کنار جراحی یا شیمی درمانی برای درمان انواع مختلف سرطان از جمله سرطان پستان، پروستات، ریه و مغز به کار می‌رود و عوارض جانبی پرتودرمانی عمدتاً به ناحیه‌ای از بدن که تحت تابش قرار می‌گیرد محدود می‌شود که می‌تواند شامل آفتاب سوختگی، خشکی پوست، خستگی و آسیب به اندام‌های مجاور باشد.

تفاوت تعداد جلسات و طول فرایند درمان شیمی درمانی و پرتودرمانی

تعداد جلسات و طول دوره درمان در شیمی درمانی و پرتودرمانی به عوامل متعددی از جمله نوع سرطان، مرحله بیماری، سلامت عمومی بیمار و روش درمانی انتخابی بستگی دارد؛ اما به‌طور کلی شیمی درمانی به‌صورت دوره‌ای انجام می‌شود و هر دوره شامل چند جلسه درمان با فاصله زمانی مشخص (معمولاً چند روز یا یک هفته) خواهد بود.

 تعداد کل دوره‌های درمانی نیز براساس عوامل ذکر شده در بالا تعیین می‌شود. در مقابل پرتودرمانی معمولاً به‌صورت روزانه و برای مدت زمان مشخصی (معمولاً چند هفته) انجام می‌شود.

شیمی درمانی برای درمان چه سرطان‌های پیشنهاد می‌شود؟

شیمی درمانی برای طیف گسترده‌ای از انواع این بیماری کاربرد دارد. با این حال اثربخشی آن در درمان هر نوع سرطان متفاوت است. در ادامه به بعضی از سرطان‌هایی که شیمی درمانی به‌ عنوان روش درمانی اصلی یا مکمل برای آن‌ها پیشنهاد می‌شود عبارتند از:

• لوسمی لنفوبلاستی حاد (ALL)
• لوسمی میلوژن حاد (AML)
• لوسمی لنفوبلاستی مزمن (CLL)
• لوسمی میلوژن مزمن (CML)
• میلوم مولتیپل
• سرطان پستان
• سرطان ریه
• سرطان روده بزرگ
• سرطان پروستات
• سرطان تخمدان
• سرطان سر و گردن
• سرطان مری
• سرطان معده
• سرطان پانکراس
• سرطان کلیه
• سرطان مثانه
• سارکوم
• تومور مغزی
• لنفوم (سرطان غدد لنفاوی)
• نوروبلاستوما (سرطان سلول‌های عصبی)
• تومورهای کارسینوئید
• کوریوکارسینوما

رادیو تراپی برای چه نوع بیماری‌های مناسب است؟

رادیوتراپی با استفاده از پرتوهای پرانرژی، مانند اشعه ایکس یا ذرات باردار برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، در درمان بسیاری از سرطان‌ها مؤثر واقع می‌شود از جمله پرتودرمانی سرطان دهانه رحم؛ اما مانند شیمی درمان، تاثیر آن در انواع مختلف سرطان، متفاوت خواهد بود. برخ ی از این سرطان‌ها عبارتند از:

• سرطان پستان
• سرطان ریه
• سرطان پروستات
• سرطان روده بزرگ
• سرطان سر و گردن
• سرطان دهانه رحم
• سرطان پوست
• سرطان مغز
• سرطان استخوان
• لنفوم (سرطان غدد لنفاوی)
• سارکوم
• سرطان مری
• سرطان رحم
• سرطان پانکراس
• سرطان کلیه
• سارکوم
• لنفوم
• سرطان مثانه

مقایسه عوارض شیمی درمانی و رادیو تراپی

شیمی درمانی و رادیوتراپی در کنار اثرات مثبتشان بر نابودی سلول‌های سرطانی، عوارض جانبی متعددی را نیز به همراه دارند که شناخت این عوارض و راه‌های مقابله با آن‌ها، می‌تواند به بیماران در گذر از این دوران سخت کمک کند. البته با رعایت نکات بعد از پرتودرمانی و مراقبت بعد از شیمی درمانی می‌توان تا حد خوبی این عوارض را کاهش داده و مدیریت کرد. در ادامه به عوارض هر کدام از این روش‌های درمانی خواهیم پرداخت.

عوارض جانبی شیمی درمانی

1. احساس ضعف و کمبود انرژی یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی شیمی درمانی است.
2. ریزش مو در شیمی درمانی به‌طور کامل یا جزئی ممکن است رخ دهد.
3. شیمی درمانی می‌تواند تعداد پلاکت‌های خون را کاهش دهد و خطر کبودی و خونریزی را افزایش دهد.
4. ضعف سیستم ایمنی بدن در اثر شیمی درمانی، بیمار را در معرض خطر ابتلا به عفونت‌ها قرار می‌دهد.
5. کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون، منجربه کم خونی و علائمی مانند خستگی، تنگی نفس و رنگ پریدگی می‌شود.
6. تهوع و استفراغ از عوارض شایع گوارشی شیمی درمانی هستند.
7. برخی بیماران در اثر شیمی درمانی دچار بی‌اشتهایی و برخی دیگر گرفتار پرخوری می‌شوند.
8. مشکلات گوارشی، مانند یبوست و اسهال از عوارض شایع شیمی درمانی هستند.
9. آسیب به اعصاب می‌تواند منجربه بی‌حسی، درد، سوزن سوزن شدن و ضعف در اندام‌ها شود.

• پوست در اثر شیمی درمانی ممکن است دچار خشکی، خارش، لکه‌های تیره یا روشن و حساسیت به نور خورشید گردد.
• سرطان میل و رابطه جنسی در زنان و مردان تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• شیمی درمانی می‌تواند به‌طور موقت یا دائمی باعث ناباروری در زنان و مردان شود.

عوارض جانبی رادیوتراپی

از جمله عوارض جانبی پرتودرمانی عبارتند از:

1. در صورت تابش اشعه به قفسه سینه ممکن است تنگی نفس و درد قفسه سینه ایجاد شود.
2. تابش اشعه به سر و گردن می‌تواند باعث مشکل در بلع، خشکی دهان و درد گلو شود.
3. تهوع و استفراغ از عوارض شایع گوارشی رادیوتراپی هستند.
4. اسهال به خصوص در رادیوتراپی ناحیه شکم و لگن شایع است.
5. رادیوتراپی اندام‌های تناسلی می‌تواند منجربه اختلالات نعوظ در مردان و خشکی واژن در زنان گردد.
6. تکرر ادرار، سوزش ادرار و خون در ادرار از عوارض شایع رادیوتراپی مثانه هستند.
7. خونریزی از مقعد می‌تواند در اثر رادیوتراپی ناحیه لگن و رکتوم ایجاد شود.

از آنجایی که در پرتودرمانی اشعه به‌صورت هدفمند به تومور می‌رسد و از سلول‌ها و بافت‌های اطراف آن محافظت می‌شود، این روش اغلب عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی درمانی دارد.

 همچنین رژیم و تغذیه مناسب بعد از پرتودرمانی و شیمی درمانی، ورزش منظم، استراحت کافی و تکنیک‌های آرامش‌بخش می‌توانند در کاهش عوارض جانبی و بهبود کیفیت زندگی بیمار در طول درمان موثر باشند.

تفاوت هزینه شیمی درمانی با پرتودرمانی

تعیین دقیق تفاوت هزینه بین شیمی درمانی و پرتودرمانی به دلیل عوامل متعدد دخیل در آن امری بسیار دشوار است که به‌طور کلی این عوامل شامل موارد زیر می‌باشند:

نوع و مرحله سرطان

هزینه درمان انواع مختلف سرطان به‌طور‌ قابل‌توجهی می‌تواند متفاوت باشد. به‌عنوان مثال درمان سرطان خون به‌طور معمول از درمان سرطان پوست گران‌تر است. علاوه‌بر این مراحل پیشرفته‌تر سرطان اغلب به درمان‌های بیشتری نیاز دارند که منجربه افزایش هزینه‌ها می‌شود.

هزینه با توجه روش درمان

هم شیمی درمانی و هم پرتودرمانی دارای روش‌های مختلفی با هزینه‌های متمایز هستند. مثلا هزینه داروهای شیمی درمانی می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی متفاوت باشد و نوع دستگاه مورد استفاده در پرتودرمانی نیز بر هزینه‌ها تأثیر می‌گذارد.

پوشش بیمه و هزینه درمان سرطان

پوشش بیمه شما می‌تواند نقش قابل‌توجهی در جبران هزینه‌های درمان داشته باشد.

با وجود اینکه به‌طور کلی شیمی درمانی معمولاً از پرتودرمانی گران‌تر محسوب می‌شود، این امر به دلیل قیمت بالای داروهای شیمی‌درمانی و تجویز مکرر و طولانی مدت آن‌ها است. در مقابل پرتودرمانی به‌طور معمول به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و نیازی به داروهای گران قیمت ندارد.

 همچنین لازم به ذکر است که این فقط یک قاعده کلی است و هزینه واقعی درمان شما ممکن است به‌طور قابل‌توجهی بیشتر یا کمتر از این باشد. بنابراین برای برآورد دقیق‌تر از هزینه‌های درمان سرطان، توصیه می‌شود که با پزشک خود مشورت نمایید.

پرتو درمانی و شیمی درمانی: کدام بهتر است؟

با توجه به نوع سرطان، مرحله و سلامت کلی بیمار در زمان تشخیص، گزینه های درمانی مختلفی برای بیماران وجود دارد. هیچکدام “بهتر یا بدتر” نیستند، بلکه با توجه به سابقه پزشکی، نوع سرطان و مرحله آن، برای بیمار بهترین گزینه انتخاب می‌شود.

در حالت ایده‌آل، زمانی که برای هر فردی سرطان تشخیص داده می‌شود باید یک کمیسیون پزشکی متشکل از متخصصان جراحی، پزشکی و رادیولوژی و انکولوژیست تشکیل شود که می‌تواند جدیدترین و مؤثرترین گزینه‌های درمانی را برای فرد ارائه دهند. درمان می‌تواند شامل یک یا هر چند روش‌ مختلف باشد. به بیمار مزایا و معایب هر کدام از روش‌ها توضیح داده خواهد شد تا مشخص شود که کدامیک با خواسته ها و اهداف آنها مطابقت دارد.

سخن پایانی

انتخاب بهترین روش درمانی برای هر بیمار، به عوامل متعددی از جمله نوع و مرحله سرطان، سلامت کلی بیمار، سابقه پزشکی و ترجیحات شخصی او بستگی دارد؛ اما در بسیاری از موارد شیمی درمانی و پرتودرمانی به‌طور همزمان یا به‌دنبال یکدیگر برای افزایش اثربخشی درمان و از بین بردن سلول‌های سرطانی با حداکثر دقت استفاده می‌شوند.

بنابراین صحبت و مشورت با پزشک متخصص انکولوژی، راهنمای شما در انتخاب بهترین روش درمانی و شروع سفری آگاهانه در مسیر مبارزه با سرطان خواهد بود. همچنین می‌توانید در سایت دکتر فرازمند اطلاعات بیشتری در رابطه با روش درمان مناسب، دارو، هزینه و غیره به دست آورید.

هرچند هدف نهایی هر دو روش از بین‌بردن سلول‌های سرطانی و نجات جان بیمار است؛ اما نحوه عملکرد و عوارض جانبی آن‌ها تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. در این مقاله به بررسی موشکافانه تفاوت‌ پرتودرمانی با شیمی درمانی می‌پردازیم تا دیدگاهی جامع از این دو روش درمانی حیاتی به شما ارائه دهیم، بنابراین تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

شیمی درمانی یا پرتو درمانی؟

جدول زیر به شما کمک می‌کند تا تفاوت‌ها و شباهت‌های بین شیمی درمانی و پرتو درمانی را بهتر درک کنید:

نویسنده :

دکتر بــرنا فــرازمـند

متخصص رادیوتراپی و انکولوژی

«تصمیم‌گیری آگاهانه» حق اساسی هر فرد است. ما در سایت drfarazmand.com با ارائه دقیق‌ترین و به‌روز‌ترین اطلاعات در مورد انواع سرطان و پاسخ به سوالات شما، کمک می‌کنیم بهترین انتخاب‌ها را داشته باشید